صیدنه

بیرونی اختری درخشان در آسمان ایران زمین و جهان علم و دانش است. بیرونی ستارکه تابناک دانش مردم شناسی، گاه نگاری، داروشناسی، انسان شناسی، اخترشناسی، هندشناسی و تاریخ نگاری است. او چیرگی بالایی بر زبان های خوارزمی، فارسی، عربی و سانسکریت داشت و آگاهی وی از زبان های یونانی باستان، عبری و سُریانی اندک نبود. یکی از برجسته ترین نوشته های بیرونی، کتاب الصیدنکه فی الطب است که دربارکه ویژگی های داروهای تکی، گیاهی، جانوری و کانی از منظر خواص فیزیکی و اندکی شیمیایی است و دربارکه چگونگی فراهم آوری، انبارکردن و کاربرد هر یک است؛ البته جز در مواردی بسیار اندک، توجه ای به کاربرد درمانی آنها ندارد. ساختار آن بر پایکه ترتیب حرف های الف ب پایه گذارى شده است. کتاب یکی از کهن ترین و ارزشمندترین کتاب های دارویی به شمار می آید. بررسی منابع آن کمکی شایان توجه به تاریخ علم و تاریخی پزشکی می کند.

قدمت داروشناسی و تصنیف و تألیف کتاب های خرد و کلان در این زمینه در ایران، به پیش از اسلام، مخصوصاً به جندی شاپور می رسد که تا حدود سه قرن پس از اسلام نیز همچنان فعال بود. از پیش از اسلام و مخصوصاً در عصر اسلامی تک نگاری های متعدد درباره داروهای مفرد (عُقّار) و مرکب (اقراباذین/ قراباذین) به قلم پزشکان و داروسازان جندی شاپوری و شاگردان آنها نوشته شد. این میراث به زودی، به شرحی که در کتاب ها و مقالات مربوط به تاریخ طب آمده است، به یکی از برجسته ترین عرصه های کوشش های علمی پزشکان و داروشناسان نامور عصر اسلامی چون ابومنصور هروی، ابن ربن طبری، محمد بن زکریای رازی، ابوعلی سینا، سید اسماعیل جرجانی و بسیاری دیگر تبدیل شد و آثاری بس مهم در این فن پدید آمد که نگاهی اجمالی به آنها موضوع این نوشتار است.