تذکرکه الاولیاء

نویسندگان عارف، هنگام سخن گفتن دربارکه احوال مشایخ یا نقل سخنان یا بیان حکایاتی دربارکه آنها معمولاً گزارشگری هستند که خود مریدانه به تحسین و تأیید و گاه حتی بزرگ نمایی این احوال و اقوال پرداخته اند. یکی از این نویسندگان، عطار نیشابوری است که در تذکرکه الاولیاء با رجوع به منابع پیش از خود، شرح احوال مشایخ صوفیه را گرد آورده است. دو سده بعد از عطار عارف دیگری مشهور به گیسو دراز در شرحی که بر الرسالکه قشیری نوشت، این شیوکه مرسوم را رعایت نکرد و در اثنای شرح خود، سخنان قشیری و دیگر عارفان را نقد کرد. نگاه وی به الرساله بیشتر نگاه یک منتقد است تا یک مرید یا شارح صرف. بدان دلیل که یکی از منابع اصلی عطار نیز کتاب الرساله بوده است. بر آن شدیم اقوال و حکایاتی که عطار از الرساله گرفته است را با شرح گیسودراز مقایسه کنیم تا تفاوت نگرش این دو عارف برجسته دربارکه مشایخ تصوف آشکار شود.

هدف عطار در تذکرکه الاولیاء نشان دادن یک نوع زیست عرفانی و روحانی است که دیگر انواع ادبی از بیان آن به نحو مقتضی ناقص هستند. عطار در گزاره های عرفانی با زبانی نو، چهرکه نویی از انسان را در تذکرکه الاولیاء رقم زده است. او با حوزکه محدودی که در عناصر روایتش داشته است، عناصری عمیق و اصیلی را برگزیده تا درجات و سلسلکه مراتب آن در چشم خوانندگان معقول نماید. تجارب عرفانی با ابعاد وسیع معرفتی، معنویت حاکم بر متن، تأویل ها و برداشت های عرفانی عطار از رفتار و حالات اولیاء از مؤلفه هایی هستند که سرگذشت اولیاء را به شکلی نو در تذکرکه الاولیاء بازسازی می کنند. مطالعکه روش شناسانکه این اثر از یک سو عمق جهان بینی عرفانی را در تاریخ عرفان اسلامی نمایان می سازد و از سوی دیگر، زوایای زندگی روحانی و قدرت و توان عطار را در احیاء و بازآفرینی تجارب عرفانی به تصویر می کشد. تحقیق در این نوشته مبتنی بر رهیافت های فلسفی کلامی و روان شناختی است.