رویکردهای میان رشته ای

کتاب نظریه و نقد ادبی: درسنامه ای میان رشته ای نوشته حسین پاینده به عنوان کتاب درسی دانشگاهی برای درس نظریه ها و نقد ادبی در دوره کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی (برای همه گرایش ها) در دو جلد نخستین بار در سال 1397 در انتشارات سازمان مطالعه و تدوین (سمت) منتشر شد. با توجه به اهمیت جهانی مطالعات میان رشته ای در ادبیات طی چند دهه اخیر و نیاز مبرم به چنین مطالعاتی در ادبیات فارسی، در این مقاله میزان و نحوه کاربست رویکردهای میان رشته ای در کتاب یادشده بررسی شده است. بر این اساس با روشی تاریخ نگارانه و توصیف و تحلیل، تاریخچه ای از نظریه و نقد ادبی در غرب و سپس در ایران به دست داده ایم. این موضوع در برنامه های رسمی دانشگاه های ایران نیز ارائه شده است. پس از تبیین دوره رواج گفتمان نقد ادبی در ایران، شکل و ساختار کتاب بررسی شده است. در بخش بررسیِ محتوای کتاب، ضمن برشمردن مهم ترین مؤلفه ها، نسبت مباحث آن با وضعیت کنونی نظریه و نقد ادبی در غرب و ایران توضیح داده شده و مطالب آن از جهت انطباق با مطالعات میان رشته ای در ادبیات فارسی در کانون توجه قرار گرفته است. بر اساس یافته های این مقاله، می توان ادعا کرد انتشار کتاب نظریه و نقد ادبی: درسنامه ای میان رشته ای، ضمن حفظ پیوند با نظریه های ادبی، نشان دهنده گسست از این نظریه ها و عطف توجه به مطالعات میان رشته ای در ادبیات فارسی است و انتشار آن در جایگاه کتاب درسی دانشگاهی را می توان چرخشگاهی در مطالعات ادبیِ دانشگاهی در ایران دانست.

کیفیت آموزش و پژوهش، از جمله دغدغه های اصلی نظام های دانشگاهی در اغلب کشورهای جهان بوده است. برنامه های درسی میان رشته ای در راستای پاسخگویی به گسترش تخصص های گوناگون و تلاش برای حل مسائل از طریق اهمیت دادن به محور خدمات اجتماعی دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی، شکل گرفت. با توجه به اینکه آموزش و یادگیری دارای مبانی روانشناسی، جامعه شناسی و فلسفی است، برنامه درسی میان رشته ای هم از این اصل مستثنی نیست و دارای مبانی مخصوص به خود می باشد. طرفداران رویکرد میان رشته ای معتقدند که رشته های تحصیلی به صورت خودسرانه جهان را به قطعات مجزا از هم تقسیم کرده و باعث شده اند که تنها از یک بعد به مشکلات نگریسته و سایر ابعاد آن نادیده گرفته شود. هدف رویکردهای میان رشته ای نشان دادن جهت گیری ها و شیوه ه ای همکاری، مشارکت و ایجاد مفاهمه میان کنشگران و عناصر مختلف و درگی ر ب ا مس أله و موضوعی است که مستلزم فعالیت میان رشته ای، تلفیقی و گروهی است. فرآیند برنامه درسی چه رشته ای باشد و چه میان رشته ای، از روش هایی بهره می برد تا بتواند موضوع، مبحث یا مسأله مورد نظر را تبیین و اطلاعات لازم برای توضیح ابعاد آن جمع آوری کند. این فرایند اغلب در یک چارچوب منظم و مرتبط به هم معنا پیدا می کند که غالباً از آن به عنوان الگو یاد می شود. در پژوهش حاضر، با مطالعه کتابخانه ای به روش تحلیل اسنادی و بررسی منابع چاپی و الکترونیکی، به تحلیل و تبیین مبانی و الگوهای برنامه درسی میان رشته ای در نظام دانشگاهی کشور پرداخته شده است تا به کمک آن در جهت ارتقاء جایگاه علمی کشور در جهان، گامی برداشته شود.