آیه 256 بقره

حق تدین یکی از مباحث بنیادین در عصر حاضر به شمار می رود، این پژوهش در تلاش است تا بررسی نماید که اگر انسان در انتخاب دین مختار و آزاد است، احکامی مانند حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی چگونه با این حق سازگاری دارد؟ تفسیر برخی آیات به ویژه آیه « لا إکْراهَ فِی الدِّین ...» رهنماگر آن است که از منظر قرآن کریم حق تدین از حقوق اساسی انسان به شمار می آید. مطالعه حاضر نشانگر آن است که خدای متعال پذیرش دین را اکراه ننموده و انسان را برای دینداری آزاد آفریده است و حکم ارتداد یا جهاد ابتدایی، هیچ تعارضی با آزادی عقیده و حق تدین ندارد اما در برخی موارد با درک نادرست از حقیقت حیات انسانی، دستیابی به حق تدین را با چالش جدی مواجه نموده است.

فراز «لا اکراه فی الدین» توسط مفسران در ادوار مختلف به گونه های متفاوت تفسیر شده است. گروهی جواز آزادی عقیده را از آیه برداشت نموده و گروه دیگر آن را در تعارض با آیات قتال و ارتداد دانسته اند. تمایز و گوناگونی فهم و دریافت مفسران از آیات قرآن از سویی مربوط به پیش فرض های ذهنی مفسّر و از سویی دیگر با عوامل تاریخی و فضای فکری و فلسفی هر دوران ارتباط دارد، چنانکه در دوران معاصر به دلیل غلبه الگوواره فلسفی مدرن، آزادی انسان در پذیرش دین و عقیده به مثابه یکی از حقوق مسلم بشری فرض شده است. این جستار تلاش کرده در چارچوب نظریهانسجام و پیوستگی قرآن به بازخوانی تفسیر فراز قرآنی فوق بپردازد. بر پایه نظریه انسجام، تفسیر آیات باید با توجه به روح کلی قرآن و در ارتباط با همه عناصر و مفاهیم اصلی متن قرآن مجید صورت گیرد. این مطالعه نشان داده است که آموزه «لا اکراه فی الدین» حق آزادی عقیده و آزادی انتخاب دین برای افراد بشری را به رسمیت شناخته و احکام مربوط به قتال و جهاد در چارچوب نظریه انسجام قرآن نباید معارض و ناسخ این آموزه قرآنی تلقی گردد و به گفته برخی از مفسران مربوط به شرایط خاص تاریخی اجتماعی است.