گناهان شناختی

حدیقه الحقیقه حکیم سنایی در حدّ واسط قلمرو شریعت و طریقت قرار دارد. در این کتاب بنا بر روحیه شریعت مدار و زاهدانه سنایی، گناهان کبیره شناختی (شرک و...) و گناهان کبیره رفتاری (لِواط و...) نمود یافته و با توجه به طریقه عرفانی سنایی، هفت گناه اخلاقیِ آز، شهوت، کبر، بُخل، خشم، حقد، حسد به عنوان «هفت درِ دوزخ» معرفی شده است. بررسی و بازتاب انواع گناهان کبیره شناختی، رفتاری و اخلاقی در حدیقه سنایی و به دست دادن زنجیره علّی این گناهان با توجه به سرچشمه های قرآنی و روایی و حکمی آن و زمینه اجتماعی عصر سنایی، ما را به این حقیقت می رساند که هفت گناه کبیره اخلاقی در کلام او زمینه علّی دیگر گناهان کبیره شناختی و رفتاری هستند و این مهم در جای خود گره خوردگی شریعت و طریقت را در سبک حدیقه سنایی تبیین می سازد. بنابراین سنایی نه تنها به عنوان یک واعظِ زاهد و یک شاعرِ عارف، بلکه به عنوان یک منتقد جدی اجتماعی، با گناهان و رذایل اخلاقی عصر خود مبارزه می کند. این پژوهش در جای خود اهمیت و سازوکار عنصر اخلاق را در پیشگیری از گناهان در نظام عرفانی سنایی نشان می دهد.