اراده شعورمند

قرآن و حدیث، گونه ای از تسلیم یا تکلیف را برای همه موجودات از جمله حیوان ها، گیاهان و جمادات اثبات می کند. این وظیفه شناسی نشان دهنده شعورمندی و نیز چیستی شعور موجودات است. گروهی از متکلّمان و مفسّران، عبارات و دستورات تکلیفی آیات قرآن برای غیر انسان را تکوینی و غریزی دانسته و آنها را به دلیل نداشتن عقل، مکلّف نمی دانند. گروهی دیگر نیز معتقدند این اوامر و تکالیف، فراتر از غریزه و تکوین بوده و گونه ای از تکلیف و اراده است. اشارات آیات قرآن و بررسی احادیث معصومان نشان می دهد که همه موجودات و ذرّات عالم هستی به اندازه سعه وجودی و به میزان شعورشان و با توجّه به توان رفتاریشان، دارای گونه ای از تکلیف بوده و به وظیفه و مأموریت خود در پهنه هستی آگاهی دارند.