تمثیل قرآنی

در فراز «... وَ مَثَلُهُمْ فیِ الانجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطأَهُ فازَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَی عَلیَ سُوقِه ...» در آیه 29 سوره فتح همراهان پیامبر(ص) به گیاه بالنده تمثیل شده اند. مطابق ادعای فراز مذکور باید فقراتی مشتمل بر تمثیل مشارالیه آیه در إنجیل وارد شده باشد. پیجویی برای دستیابی به چنین فقراتی در أناجیل، در تاریخ تفسیر توسط انگشت شماری از مفسران عمدتاً معاصر انجام و به اشارات اجمالی منتج شده است. تتبع گسترده و مستقیم تمثیل مذکور نشان داد علی رغم مسأله تحریف، فقراتی در أناجیل فعلی موجودند که می توانند در غایت انطباق مشارالیه تمثیل قرآنی قلمداد شوند. این فقرات به گونه ای اعجاب آور در سه انجیل لوقا، متی، مرقس با اختلاف های جزئی حفظ و تکرار شده اند! بررسی تفسیری و تطبیقی تمثیل قرآنی با فقرات قابل قبول از أناجیل، کاشف از وجود اشتراک ها و افتراق هایی است. توجه به بعد فردی سیر و حرکت دیندار، أصل تشبیه رشد معنوی انسان به رویش گیاه بالنده، نائل شدن از قلت و ضعف به قدرت و استحکام از موارد مشترکند. تصریح به نام مبارک «محمد»(ص) و همراهانش (قرآن)، توجه به بعد اجتماعی دین (قرآن)، بحث ملکوت و پادشاهی الهی (إنجیل) و اشتمال تمثیل بر غیردینداران (إنجیل) از مفترقاتند.

در میدانی که اندیشه های مختلف، زمینه ظهور و بروز داشته است و هرکسی از جهتی، جایگاه بلند قرآن را به هجوم می گرفت، متفکران اسلامی هر کدام به گونه ای به تبیین و تفسیر عظمت قرآن پرداختند؛ و از این روی چهره اعجاز آمیز قرآن را رقم می زند، ادیبان و سخنوران از دیدگاه اعجاز بیانی لفظی و قرآن نگریستند، و آن را در اوج بلاغت و فصاحت یافتند، چینش بی نظیر واژه ها، توصیف بی مانند کلمه ها و استواری جمله ها از وجه اعجاز قرآن به شمار می آیند. آنان گفتند؛ این توصیف و چینش به گونه ای است که اگر یک کلمه از جایش برگرفته شود، ساختمان آن به هم نمیریزد.