پایش خشک سالی

بیشتر شاخص های خشک سالی در تعیین زمان شروع، خاتمه و تنش تجمعی خشک سالی به اندازه کافی دقیق نیستند، به علاوه اثرات تخریبی روان آب و تبخیر و تعرق را که با زمان افزایش می یابد، تعیین نمی کنند، همچنین بیش تر آن ها در تعیین و بررسی پایش خشک سالی ها محدودیت دارند، زیرا بر اساس گام زمانی ماهانه و سالانه طراحی شده اند، و در نهایت در تعیین اثرات خشک سالی بر روی منابع آب سطحی و زیرزمینی ناتوانند . در شاخص جدید ( شاخص بارش موثر ) کاستی های پایش خشک سالی برطرف شده است. در این شاخص مقیاس زمانی روزانه جایگزین مقیاس های ماهانه و سالانه شده است. در این روش سه شاخص آماری که بارش موثر را تعیین می کند، به کار رفته است. اولین شاخص، میانگین بارش موثر روزانه است؛ این شاخص خصوصیات اقلیمی بارش یک ایستگاه و یا یک ناحیه را نشان می دهد. شاخص دوم انحراف بارش موثر را از میانگین بارش موثر بیان می کند و شاخص سوم مقدار استاندارد شده انحراف از میانگین بارش موثر می باشد. با کمک این سه شاخص آماری تاریخ شروع، خاتمه و تداوم خشک سالی ها مشخص شد. در نهایت چهار شاخص دیگر که بیانگر کمیت شدت خشک سالی است نیز بررسی شد، که شامل 1- شاخص توالی منفی های استاندارد شده بارش موثر، که بیانگر تداوم و شدت تاثیر کمبود بارش است. 2- شاخص کمبود بارش تجمعی که بیانگر انحراف بارش از نرمال در طول مدت تعریف شده می باشد. 3- شاخص مقدار بارش مورد نیاز برای برگشت به حالت نرمال و 4- شاخص خشک سالی موثر می باشد . در مطالعه حاضر از شاخص جدید بارش موثر برای پایش و ارزیابی خشک سالی های ایستگاه شهرکرد استفاده شد. برنامه ای تحت عنوان EP برای محاسبه دقیق تر و سریعتر شاخص بارش موثر نوشته شد. داده های بارندگی روزانه ایستگاه شهرکرد طی دوره آماری 2001 - 1980 تحلیل شد و چون حجم خروجی زیاد بود تنها نتایج سال 2001 در مقاله حاضر منعکس گردید .

با توجه به کاهش بارندگی در دو دهه اخیر، خشک سالی به یک مشکل بزرگ در جهان و مخصوصاً در مناطق خشک و نیمه خشک از قبیل ایران تبدیل شده است، ازاین رو پایش و مدیریت آن حائز اهمیت می باشد. سنجش از دور و سامانه اطلاعات مکانی توانایی بررسی شاخص هایی متنوعی جهت ارزیابی انواع خشک سالی ها را فراهم می کند، بنابراین در مطالعه حاضر، خشک سالی کشور ایران با استفاده از چندین شاخص سنجش از دوری شامل شاخص شرایط بارش (PCI)، شاخص شرایط دما (TCI)، شاخص شرایط پوشش گیاهی (VCI) و شاخص تلفیقی تحت عنوان SDCI در طول دوره آماری 2000 تا 2018 مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفت. به منظور ارزیابی صحت نتایج به دست آمده، این نتایج با شاخص SPEI بررسی و مقایسه گردید. نتایج این مطالعه نشان داد سه شاخص PCI، VCI و TCI تطابق خوبی با هم دارند. همچنین نتایج شاخص ترکیبی SDCI نشان می دهد که در سال های 2000، 2008 و 2017 خشک سالی های شدیدی اتفاق افتاده است که با مقایسه نتایج این شاخص با شاخص هواشناسی استاندارد تبخیر و تعرق بارندگی(SPEI)، مطابقت زیادی وجود دارد. لازم به ذکر است که اختلافات جزئی بین این دو شاخص را می توان این گونه توجیه نمود که شاخص SPEI یک شاخص اقلیمی بوده که دو پارامتر دما و بارش را برای ارزیابی خشک سالی در نظر می گیرد، درحالی که شاخص سنجش از دوری SDCI علاوه بر دما و بارش، خشک سالی کشاورزی را نیز در نظر گرفته و با دید وسیع تری وضعیت خشک سالی را ارزیابی می کند. بر مبنای محاسبه های انجام شده شاخص ترکیبی SDCI با توجه به اینکه جنبه های مختلف خشک سالی را در نظر گرفته است یک ارزیابی جامع و مناسب نسبت به سایر شاخص ها از وضعیت خشک سالی کشور ارائه داده است.