کرانه های جنوبی

تأثیرات شگرف توفان ها و بادهای خزری براقتصاد سه استان گیلان، مازندران و گلستان به عنوان تنها منطقه‌ی یکپارچه‌ی معتدل و مرطوب ایران بر کمتر کسی پوشیده است. در این پژوهش برای شناخت علل وقوع این بادها طی سالهای 1366تا 1368، داده‌های آماری این بادها استخراج و بر پایه فراوانی ایستگاه های دارای شدیدترین باد از مجموع 61 موج باد، 20 موج شاخص برگزیده شد. آنگاه با مراجعه به نقشه‌های هوای روزانه، الگوی آرایش محورهای فرود تراز 500 هکتوپاسکال طی روزهای اوج باد و روزهای میانه هوای آرام طراحی شد. تحلیل الگوها نشان داد بیشتر محورهای فرود طی روزهای اوج باد در غرب دریای خزر تجمع کرده‌اند در حالی که این محورها در روزهای میانی هوای آرام کاملا پراکنده‌اند. موضوع یاد شده به همراه آرایش شمال غربی-جنوب شرقی محورها و آرایش رودباد جبهه قطبی میان طول 40 تا 50 درجه شرقی، فرضیه نزدیک بودن سامانه فرود بالای جو، هنگام وزش شدیدترین بادها سال های 84-1983 در کرانه‌های جنوبی دریای خزر را تایید کرد. همچنین به عنوان یکی از علل بیشتر بودن میزان بارش های پاییزه ی کرانه های جنوبی دریای خزر به ویژه بخش غربی نسبت به بارش های زمستانه، مشخص شد بادهای پاییزه و سرد و خشک حوزه ی دریای خزر سرعت کمتری نسبت به بادهای زمستانه داشته، هنگام وزشِ عموماً شمالی از روی دریا، فرصت بیشتری برای کسب گرما و نم داشته اند.

در پژوهش حاضر ارتباط داده های بارش روزانه ایستگاه های جنوبی ایران زمین و داده های فشار تراز دریا پایگاه داده NCEP/NCAR با رویکردی محیطی به گردشی در دوره زمانی(1383-1339)به کمک روش همبستگی بررسی شد. پس از محاسبه ماتریس همبستگی میان مقادیر بارش و فشار، نقشه ضریب همبستگی بارش- فشار هر یک از ایستگاه ها ترسیم شد. مقایسه و تحلیل نقشه های حاصل آشکار نمود که صرف نظر از تفاوت های جزیی، این منطقه ماهیتی دو الگویی دارد؛ با این توضیح که در اکثر ایستگاه های منطقه، دو الگوی بارش- فشار کاملاً مشخص با عناوین «سودانی»در محل استقرار رژیم موسمی سودانی و «موسمی آسیایی» منطبق بر خاستگاه گردش موسمی هند، بارش در کرانه های جنوبی ایران را تحت تأثیر قرار می دهند. بررسی نتایج حاصل از این پژوهش و مقایسه آن با تحقیقات پیشین، ضمن تأیید بسیاری از نظرهای محققان قبلی آشکار نمود که حدود10 تا20 درصد از نوسان بارش روزانه در کرانه های جنوبی ایران در سطح تراز دریا با کاهش و افزایش میزان فشار در عرصه کنش قلمرو استیلای رژیم موسمی مستقر بر روی جنوب و جنوب شرقی آسیا و نیز الگوی گردشی فشار سودانی مرتبط و همزمان است؛ لذا برای تبیین بیشتر رابطه بارش- فشار در منطقه باید با تکنیک های اقلیم شناختی گوناگون به دنبال آشکارسازی نقش دیگر الگوهای گردشی فشار مؤثر بر فرآوری بارش در جنوب ایران زمین بود.