محبوبه اسماعیلى

کى از مباحث مطرح و مهم در دوران معاصر، پدیده استعمار و استعمار ستیزى است. اندیشمندان اروپایى، از جمله ژرژ بالاندیه در بیان وضعیت استعمارى یک کشور به مؤلفه‏هایى چون سلطه تحمیلى، ارتباط تمدن‏هاى ناهمگون، وابستگى سیاسى و استعمار اقتصادى اشاره کرده‏اند. مصداق چنین وضعیتى در روابط ایران و انگلستان در قرن نوزدهم و بیستم کاملاً مشهود است. در عصر قاجار به دلیل ویژگى‏هاى ساختارى قدرت، شرایط مناسب براى گذار از جامعه سنتى به جامعه توسعه یافته فراهم نبود، از این رو نارضایتى طبقات اجتماعى در ایران افزایش یافت. بهائیان به عنوان فعال‏ترین ناراضیان سیاسى، نقش اساسى در دامن زدن به بحران‏ها ایفا کرده و انگلیسى‏ها نیز از این بحران‏ها غافل نبودند. در راستاى شناسایى فرقه بهائیت، بسیارى از محققان و پژوهش‏گران معاصر به پیوند مستحکم بهائیان با دولت استعمارى انگلستان پرداخته و دست پنهان این کشور را در گسترش و تداوم این فرقه در عصر قاجار و پهلوى مؤثر دانسته‏اند. در این مقاله ـ فارغ از هر گونه غرض ورزى ـ با تکیه بر اسناد و مدارک موجود به علل توجه انگلیسى‏ها به بهائیان، ارتباط متقابل آن‏ها در دوران یاد شده و پیامدهاى حاصل از این ارتباط پرداخته شده است.