محمدحنیف ختار

پیشینه و هدف: در جهان معاصر نابرابری های منطقه ای پدیده ای فراگیر و رو به گسترش و مورد توجه برنامه ریزی فضایی هستند. یکی از موضوعات مورد تأکید این برنامه ریزی، توزیع متعادل خدمات بهداشت و درمان در همه سطوح فضایی است. موضوع برابری در توزیع مناسب این خدمات و اثرگذاری آن بر کمیت و کیفیت تندرستی مردم، سیاست گذاران را به چالش کشیده و اتخاذ سیاست های مشخص برای افزایش میزان سلامت و چگونگی توزیع خدمات بهداشتی ضروری است. استان تهران به عنوان مرکز دارای امکانات، سالانه جمعیت زیادی را جذب خود می کند. در این میان شهرستان تهران، جمعیت مهاجر را در خود جذب نمی کند بلکه بیشتر  به شهرستان های حاشیه کشیده می شوند که سبب می شود برخی از شهرستان های حاشیه ای، جوابگوی نیازهای خدمات بهداشتی-درمانی جمعیت  نباشند. با توجه به این مهم، هدف پژوهش، بررسی تفاوت های بین شهرستان های استان تهران در این زمینه و علت و چرایی آن است. روش شناسی: پژوهش حاضر بر اساس هدف کاربردی و روش انجام آن توصیفی تحلیلی است. در این پژوهش اطلاعات و داده های مورد نیاز از روش کتابخانه ای و مطالعه اسنادی استخراج گردیده است. به این صورت که ابتدا با استفاده از اطلاعات کتابخانه ای (کتب، مقالات، اسناد و ....)، بخش مربوط به مقدمه، مبانی نظری و پیشینه پژوهش نوشته شد و در این راستا اطلاعات مربوط به شاخص ها، از طریق سالنامه آماری مربوطه جمع آوری شده است. این اطلاعات ابتدا نرمال سازی و با استفاده از تکنیک آنتروپی شانون وزن دهی شد. در مرحله بعد با استفاده از تکنیک تصمیم گیری ماباک، شهرستان های استان تهران از نظر خدمات بهداشتی و درمانی رتبه بندی شدند و در مرحله آخر با توجه به وضعیت هریک از شهرستان ها، به علت و چرایی این نابرابری ها پرداخته شد. یافته ها و بحث: بین شهرستان های استان تهران از نظر توزیع خدمات بهداشتی و درمانی، تفاوت های زیادی وجود دارد به گونه ای که شهرستان تهران با مقدار 54/123- در رتبه اول، شمیرانات با 72/123-در رتبه دوم، فیروز کوه با 26/125- در رتبه سوم و در سطح توسعه یافته قرار گرفته اند. شهرستان ورامین با مقدار 87/126- در رتبه چهارم، دماوند با 99/126- دررتبه پنجم، ری با 05/127- در رتبه ششم، پاکدشت با 39/127- در رتبه هفتم، شهریار با 55/127- در رتبه هشتم، پردیس با 56/127- در رتبه نهم و پیشوا با مقدار 81/127- در رتبه دهم و در سطح نیمه توسعه یافته رتبه بندی شدند و نهایتاً شهرستان های رباط کریم، بهارستان، قرچک، اسلامشهر، ملارد و قدس به ترتیب با مقدارهای، 83/127-، 93/127-، 128-، 2/128-، 18/128- و 22/128- در رتبه 11 تا 16 و در سطح توسعه نیافته قرار گرفتند. شهرستان تهران به علت مرکز و پایتخت بودن، تمامی امکانات از جمله بهداشتی و درمانی (پزشکان متخصص کافی، بیمارستان های مجهز و با تخت کافی را به طور کامل در اختیار دارد به همین دلیل از نظر خدمات بهداشتی و درمانی  توسعه یافته هستند. نتیجه گیری: دلیل برخوداری شهرستان تهران از خدمات بهداشتی و درمانی، موقعیت مناسب سیاسی، پایتخت، مرکز بودن و توجه جدی مسئولین امر به این مقوله است که باعث شده متناسب با جمعیت و حتی بیشتر از آن، خدمات بهداشتی و درمانی در این شهرستان فراهم شود و جمعیت آن و حتی از پیرامون (مرکز و جنوب کشور) جهت بهره مندی از خدمات مناسب به این شهرستان مراجعه کنند. از طرفی دیگر شهرستان هایی مانند شمیرانات، فیروز کوه، دماوند و ورامین و ری با وجود موقعیت نه چندان حساس، به دلیل جمعیت زیاد توانسته اند متناسب با جمعیت خدمات درمانی لازم را فراهم کنند و از امکاناتی مانند بیمارستان چند تختخواب، اورژانس های مناسب، پزشکان کافی و متخصص و ... بهره مند شوند. در  مقابل شهرستان هایی مانند اسلامشهر، ملارد و پیشوا، فاقد بیمارستان و امکانات لازم مثل پزشک متخصص، ام.آر.آی، سی تی اسکن و ... هستند. به گونه ای که جمعیت برای رفع نیازهای درمانی خود به شهرستان اطراف و برخوردار از جمله تهران مراجعه می کنند. نتایج پژوهش، می تواند مسئولین و برنامه ریزان کشوری را در امر توزیع متعادل این خدمات به نفع شهرستان های محروم یاری رساند.