حمیده معماری هنجی

هدف : با رشد فزاینده مجلات دسترسی آزاد و ضرورت سنجش کیفیت آنها، نیاز به تدوین چارچوب های بومی ارزیابی این مجلات در ایران بیش از پیش احساس می شود. هدف این پژوهش، ارائه چارچوبی جامع و بومی برای ارزیابی مجلات دسترسی آزاد ایرانی با تکیه بر معیارهای پذیرفته شده در پایگاه های بین المللی نمایه سازی است. روش پژوهش : این مطالعه از نوع کاربردی و با رویکرد توصیفی-تحلیلی انجام شده و برای گردآوری داده ها از روش دلفی دومرحله ای بهره گرفته شده است. در گام اول، پس از تحلیل اسناد و راهنمای نمایه سازی 11 پایگاه معتبر بین المللی از جمله وب آو ساینس، اسکوپوس، دواج، پاب مد، شرپا رومئو، اینداوی، ابسکو، گوگل اسکالر، اولریخ ، پلن اس، رُود، تعداد ۱۰۳ شاخص اولیه استخراج گردید. این شاخص ها برای ارزیابی به ۱۲ تن از خبرگان حوزه علم اطلاعات ارسال شد که ۹ نفر به آن پاسخ دادند. پس از تحلیل نتایج، شاخص های جدیدی نیز از پیشنهادهای خبرگان افزوده شد و در مجموع ۱۲۲ شاخص در دور دوم برای همان ۹ نفر ارسال گردید. شاخص ها به صورت طبقه بندی شده در قالب شاخص های کلی و زیرشاخص ها ارائه شد و ارزیابی با طیف لیکرت پنج درجه ای و معیارهای آماری (میانگین، انحراف معیار، ضریب تغییرات) انجام گرفت. یافته ها : در مرحله نهایی، ۷۶ شاخص (معادل %62) به عنوان شاخص های نهایی ارزیابی تأیید شدند. این شاخص ها در ۸ مؤلفه اصلی شامل اطلاعات شناسنامه ای مجله، کیفیت محتوای علمی، ساختار هیئت تحریریه، سیاست های انتشار، فرایند داوری، اصول اخلاقی نشر، دسترسی پذیری و ساختار وبگاه طبقه بندی شدند. بالاترین وزن و اهمیت به مؤلفه های «کیفیت محتوای علمی» و «شفافیت فرایند داوری» تعلق گرفت. نتیجه گیری : چارچوب پیشنهادی این پژوهش، بر پایه اجماع خبرگان و تحلیل اسناد معتبر بین المللی طراحی شده و می تواند به عنوان ابزار راهبردی برای ارزیابی مجلات دسترسی آزاد ایرانی مورد استفاده قرار گیرد. به کارگیری این چارچوب می تواند به بهبود استانداردهای علمی، افزایش اعتبار بین المللی و ارتقای نمایه پذیری مجلات ایرانی کمک کند. کاربرد پژوهش : نتایج این تحقیق می تواند مورد استفاده سردبیران، ناشران، سیاست گذاران علمی و نهادهای ارزیاب قرار گیرد تا با تمرکز بر شاخص های کلیدی، روند داوری، تولید محتوا و ساختار نشر در مجلات دسترسی آزاد را بهبود بخشند و بستر ورود آنها به پایگاه های بین المللی را تسهیل کنند.