غلامحسین دانشی

در این مقاله محتوا، کیفیت تدریس و انتخاب دروس دوره های دکترای مهندسی مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. در این بررسی با توجه به نتایج آماری حاصل از نظر سنجی انجام شده نظرها و دلایل ارائه شده از سوی استادان و دانشجویان در نقد محتوای دروس و کیفیت تدریس، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از آن ارائه شده است. همچنین، انتخاب و تنوع دروس دوره دکترا و مشکلات موجود در این زمینه نیز مورد بررسی قرار گرفته است. پیشنهادهایی در زمینه افزایش کیفیت تدریس و محتوای آنها ارائه شده است.

پیشرفت های علمی در اکثر کشورها، وابستگی عمیقی به دوره های دکترای مهندسی دارد. هر کشور بر اساس نیازهای علمی خود الگوهای خاصی را برا گزینش دانشجو و آموزش دوره های دکترا انتخاب می کند. هر شیوه خصوصیات ویژه ای برای اهداف تعیین شده دارد. مطالعه و شناخت روشهای مختلف و بررسی اهداف و نتایج حاصل از هریک می تواند در تعیین الگو یا الگوهای مناسب مورد استفاده قرار گیرد. در این مقاله سعی شده است روشهای متداول در آموزش دکترا از جهات مختلف شناسایی و برای هریک، مراحل تحصیل و چگونگی کار مشخص شود. در انتها ضمن بر شمردن خلاصه مطالعات انجام شده پیرامون پروژه دکترای مهندسی و تصویر الگوی یکسان موجود دوره های دکترای مهدنسی در کشور چگونگی بهبود و اصلاح ساختار آن پیشنهاد و ارائه می شود. طبیعی است که در کشور فقط یک الگوی خاص نمی تواند اجرا شود بلکه دانشگاههای صنعتی باید تمهیداتی برای نزدیکی بیشتر با صنعت فراهم کرده و دوره های کاربردی تری با هدف تولید فناوری ارائه نمایند.

  ایرانیان از دیر باز فناوری جداسازی عناصر آلیاژی از طلا و نقره را در اختیار داشتند و می توانستند طلا و نقره بسیار خالص تولید کنند. آلیاژسازی نیز در قالب کیمیاگری پیشرفت چشمگیری داشت. روش های مرسوم در آلیاژسازی و جدا سازی عناصر اضافی از آلیاژها به دقت در کتاب های آموزش مواد و فلزات 1000 سال قبل شرح داده شده است. فهرستی از آلیاژهای صنعتی و کاربرد آنها نیز در این کتاب ها گردآوری شده است.

اشارات و شواهد مربوط به علوم مهندسی و مواد از کتب چهار مقاله عروضی، سفرنامه ناصر خسرو، مرزبان نامه، مجموعه الفرس، تاریخ بیهقی و گزیده ای از برهان قاطع استخراج و عرضه شده است. چگونگی استفاده از فلزات آهن، مس، روی، سرب، قلع و جیوه و آلیاژهای پولاد و برنج و همچنین فناوری های جوشکاری و اندودکاری و اصطلاحات مربوط به آنها گرآوری و به تفصیل شرح داده شده است. شواهد مربوط به استفاده از غیر فلزات، سرامیک ها، مهندسی ساختمان و مکانیک نیز استخراج و در این مجموعه ارائه شده است. در قسمت لغتنامه نیز شرح معانی و کاربرد بعضی از لغات فنی در فرهنگ های مجموعه الفرس و برهان قاطع عرضه شده است.

 در کتاب ها و نوشته های غربی کشف و ساخت مفرغ و برنج و همچنین، احیای روی خالص به صنعتگران غیر ایرانی نسبت داده شده است. در این مقاله شواهد و مستندات موجود درباره نقش ایرانیان در کشف و توسعه این فلزات و آلیاژها ارائه شده است. طبق این شواهد به احتمال قریب به یقین آلیاژهای مفرغ، برنج و فلز روی برای اولین بار در ایران تولید و مصرف شده اند. در ادبیات فارسی از لغت روئین که به کرات در نوشته های ادبی ایران به چشم می خورد، به جای مفرغ استفاده شده است. شواهد و مستندات در این زمینه نیز گردآوری شده است

 سوابق تاریخی نشان می دهند که ایرانیان از 4 هزار سال قبل نفت و قیر و محل مخازن آنها را به خوبی می شناختند و به طور روزمره از آنها استفاده می کردند. مجسمه های ساخته شده از قیر در موزه ایران باستان، مهرهای کشف شده در خوزستان در نزدیکی چاه های نفت امروزی که در1600 سال قبل از میلاد ساخته شده اند، اشارات مورخان یونانی و رومی به نفت و کاربرد آن در گرمایش و عایقکاری، نوشته های مورخان عرب درباره میدان های نفتی و اشعار شعرای ایرانی در ارتباط با خواص نفت و قیر مؤید این ادعاست. اشارات در کتب فارسی و اشعار شعرا به نفت سیاه و سفید نشان می دهد که نفت برای اولین بار در 1000 سال قبل توسط ایرانیان تصفیه شده است

 گرچه ده ها هزار دانشجو به امر تحقیق مشغول اند و هزاران میلیارد ریال برای اجرای پروژه های تحقیقاتی هزینه می شود، ولی باز هم به وارد کردن فناوری و خرید دانش فنی در زمینه های عادی و ساده اقدام می شود و تحقیق که زیر بنای اصلی توسعه و پیشرفت است، جایگاه واقعی خود را در جامعه به دست نیاورده است. در اغلب کشورها سیاستمداران از تحقیقات به منظور دستیابی به مقاصد سیاسی استفاده می کنند. تحقیقات در کشورهای در حال توسعه مشکلات مخصوص به خود را دارد. در این مقاله در باره ضعف های مدیریت تحقیق و اتلاف بودجه های تحقیقاتی در کشورهای در حال توسعه در تقلید از پروژه های تحقیقاتی دنیای صنعتی و تکرار کارهای آنها با هدف های نمایشی و تبلیغاتی و نادیده گرفتن نیازهای واقعی ملی بحث شده است. تحقیقات بنیادی و صنعتی از یکدیگر تفکیک شده اند. همچنین، نقش تحقیقات صنعتی در پیشرفت ملی بیان شده و اهمیت " سهم کشور در تولید فناوری جهانی" مورد توجه قرار گرفته است. اهمیت ایجاد تعادل بین تحقیقات بنیادی و عملی بررسی و پیشنهاد شده است که نیازهای کشور به دانش فنی از طریق تحقیقات مرتفع شود و تحقیقات عملی و صنعتی در چهارچوب قراردادهای قانونی اجرا شوند.