علی الهی تبار

در موضوع تاثیر اسلام بر علم در تمدن اسلامی دیدگاه هایی وجود دارد. در میان دیدگاهی که قائل به تاثیر است نیز مساله هایی مطرح می شود که یکی گستره تاثیر و دیگری جنس و سنخ این تاثیر به لحاظ یکنواختی و نوسان است؛ در مساله گستره تاثیر، دو دیدگاه با حداکثر اختلاف داریم که یکی تقلیل گرا و دیگری توسعه گرا است، با این حال این دو دیدگاه با وجود اختلاف جدی در مساله گستره، در مساله سنخ و جنس تاثیر، توافق دارند یعنی هر دو دیدگاه، سنخ تاثیر را یکنواخت دیده اند که می توان آن را «دیدگاه یکنواختی» نامید. تقلیل گرایان با دیدی یکنواخت، همواره نقش اسلام بر علوم تمدن اسلامی را صرفاً انگیزشی و تشویقی تلقی نموده و توسعه گرایان نیز با یک نگاه کُل نگر، همواره علوم تحقق یافته در تمدن اسلامی را جزء ذاتی برنامه اسلام می دانند. براساس یافته های این پژوهش، تاثیر اسلام به عنوان یک مکتب نظری جامع در علوم تمدن اسلامی نایکنواخت بوده، و می توان آن را به عنوان یک متغیّر مستقل پذیرفت.

امروزه شایسته سالاری در میزان موفقیت سازمان ها در دستیابی به اهدافشان به عنوان یک اصل مدیریتی مورد توجه است. این اصل، ذیل مدیریت منابع انسانی در بخش مربوط به شرایط احراز شغل و نیز در تمام مکاتب، متناسب با مبانی فکری و فرهنگی همان جوامع تعریف می شود. شناسایی و تبیین ابعاد مختلف این اصل مهم با رویکرد اسلامی نه تنها می تواند در جهتِ الگوسازی برای مسئولان و مدیران جامعه اسلامی زمینه سازی علمی انجام دهد، بلکه منجر به ایجاد یک تحوّل اساسی به منظور گفتمان سازی تمدن نوین اسلامی خواهد شد. از این رو، تلاش شد تا با استفاده از روش تحلیل مضمون اقدام به استخراج مؤلّفه های اسلامی شایسته سالاری از متون دینی نماییم. نتیجتاً، چهار مؤلّفه باورمندی اسلامی، سلامت نفس، معرفت و شناخت و نیز منزلت و اعتبار اجتماعی به ترتیب اولویت به عنوان مضامین فراگیر شناسایی، تبیین و مورد بررسی قرار گرفتند.

این که گذار ِشناخت تاریخی از گذشته به حال و دستیابی به شناخت غیرتاریخی، از الگو یا الگوهای معینی پیروی می کند، پرسشی در فضای فلسفه علم تاریخ است که فیلسوفان فراتر از امکان به آن نپرداخته اند. عرضه مسئله به قرآن و بررسی عملکرد قرآن در آن باتوجه به آیات تاریخی فراوان و نیز هدف هدایتگریِ انسان ، مسیری برای دریافت پاسخ به این پرسش است. بر این اساس با روش کمی و کیفی اکتشافی و تحلیلی، نخست آیات مورد نظر از کل قرآن، جمع آوری و طبقه بندی شد و فرایند استخراج الگو با اکتشاف امر تکرارشونده و نیز پالایش تمایزها در این آیات انجام گرفت و در نهایت الگویی سه جزئی شامل شناخت تاریخی پایه (ورودی الگو)، فرایند جابجایی (فرایند الگو) و شناخت غیرتاریخی (خروجی)، استخراج گردید. هر یک از اجزای این الگو مورد مطالعه قرار گرفت و تنوع ورودی ها و خروجی های الگو و نیز دوگونه فرایند کاهشی و افزایشی در آنها شناسایی شد.