اکرم بندعلی شمشکی

از دیرباز اقوام بشر و ملل و نحل مختلف به این سؤال پاسخ های متفاوت و حتی متضاد داده اند: برخی را عقیده بر آن بوده است که مرگ نیستی کامل است و انسان به کلی معدوم می شود. بعضی به تناسخ قائل شدند و گفتند ارواح آدمیان پس از مرگ (فناناپذیری روح) به بدن جانور یا انسان گیاه، جامدات وارد شده و به زندگی خود در همین جهان ادامه می دهد، و جمعی کثیر که اغلب از سرچشمه تعالیم پیامبران سیراب شده اند جهانی دیگر را باور داشته اند و به پاداش و مجازات نیکوکاران و بدکاران معتقد بوده اند. فلاسفه و حکما نیز بر حسب نحله ها و مذاهب و مذاق های خود آراء و افکار گوناگونی در این زمینه اظهار کرده و به سخنان در قالب استدلال و بیان فلسفی یا عرفانی پرداخته اند، و آنانی که زندگانی را محدود و محصور به همین حیات دنیوی انگاشته اند در حقیقت مردمان سطحی نگر و عامی و طرفداران طرز فکر ماتریالیسم بوده و هستند.

آنچه در این مقاله مورد توجه قرار می گیرد، ترتیب سازمان یافتگی عناصر این مجموعه دینی با دقت و امانتی که از جامعه شناسی یا مردم شناسی بوده که در حوزه دینی و تطبیق آن با مؤلّفه های یک دین مورد بررسی قرار گیرد. محور انتخاب و اهمیت این موضوع(توتم پرستی) به عنوان یک دین، بر تکیه بر تحلیل اصول دکارتی که حلقه نخست در زنجیره حقایق علمی نقش تعیین کننده دارد، و توتم پرستی حلقه نخستین در تشکیل یک دین و سیری تدریجی در تکوین ادیان دیگر خواهد بود. بررسی شالوده توتمیسم که پایه و اساس این مذهب را تشکیل می دهند توتم، مانا و تابو که توتم به عنوان نماد یک کلان و قوم و مانا نیروی ماورای طبیعی که در توتم قرار داد و تابو نیز که به عنوان ممنوعیات و محرمات که این دین ایجاد می کند. تأثیرات توتمیسم در ادیان و آیین های دیگر از جمله آیین زرتشت و هند، یونان و شینتو ژاپن و... که به وضوح نمایان است. و این واژه(توتمیسم) به صورت گسترده توسط دورکیم در دستگاه مذهبی قرار گرفت.