کبری عابدی

بی شک یکی از مهمترین تزیینات بناهای اسلامی،کاشی کاری و کاشی نگاری است. کاربرد این هنر در فضای داخلی و خارجی، اهمیت و شهرت بناها را چندین برابر نموده است. از سویی دیگر، بخش مهمی از تاریخ نقاشی ایران را می توان با مطالعه نقوش کاشی های ایرانی به دست آورد. در دوره قاجار، به علت علاقه شاهان به هنر، بالاخص کاخ سازی،کاشی نگاری ارتقاء یافت. کاخ گلستان به عنوان الگوی مناسب و مهم در این دوره مورد توجه است. این مقاله به بررسی و شناخت تکنیک به کار رفته در کاشی های کاخ گلستان و در فرایندی مهمتر، به شناخت هر چه بیشتر نقوش آن ها تلاش نموده است. تزیینات بنا، نقش مهمی را در شکوه و جلال معماری عهده دار است. در مجموعه کاخ گلستان،گلستانی از نقش بر کاشی به نمایش آمده که نگاه و اندیشه مخاطبین را به چالش کشانده است. در این مقاله، نقوش کاشی های کاخ گلستان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و شاخصه های کاشی های این مجموعه و موارد مهم آن معرفی و ارائه گردیده است تا علاقه مندان از شناخت کامل و جامع تزیینات کاشی کاری کاخ گلستان بهره مند شوند. تحقیق توصیفی تحلیلی حاضر با بهره گیری از شیوه اسنادی تاریخی داده ها و اطلاعات لازم گردآوری شده است. نقوش کاشی های کاخ گلستان را بر مبنای به کارگیری در فضای اندرونی و بیرونی می توان تقسیم نمود. بیشترین نقوش فضای بیرونی را نقوش گیاهی دربرگرفته است. کاشی های فضای اندرونی از نقوش داستانی، انسانی، شکارگاه، اساطیری و هندسی آذین گشته است. کاخ اصلی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

طبیعت در فرهنگ ایرانی آنچنان ارزشمند است که از دیرباز بر تمامی نقوش هنرهای ایرانی تاثیر بسزایی داشته و حتی در سفالینه ها اولیه و دیوار بناهای مختلف به کار برده شده است. نگرش عرفانی ایرانی از طبیعت به عنوان نمادی از باغ بهشتی از اشاره های مستقیم و غیرمستقیمی سرچشمه می گیرد که قرآن به درخت و باغ های فردوس دارد. ارتباط و در هم تنیدگی طبیعت با موضوع نگاره چنان جداناپذیر است که گویی این دو کنار هم معنا می یابند. عناصر طبیعت نیز مانند دیگر عناصر موجود در نگاره ها نقشی نمادین دارند و تنها به عنوان بیان کننده داستان به تصویر کشیده نشده اند، بلکه به عنوان منبع الهام یادآور حقیقتی هستند که در ژرفای وجود نگارگر مکتب هرات نقش بسته است. نگارگری ایرانی در حقیقت تصویری برای آرایش کتاب ها است که محققان آن را بر اساس ایام تاریخ، رفتن و آمدن یک پادشاه یا مرکزیت یک شهر و بخش به مکاتب مختلف تقسیم بندی کرده اند. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی و تحلیلی است و برای گردآوری اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است. نتایج تحقیق بیان گر آن است که ارتباط عمیق و گسترده انسان با طبیعت و نتایج حاصل از آن، نوع نگرش و جهان بینی وی را رقم زده است. اینکه ارتباط با طبیعت چگونه شکل گرفته و نگرش هنرمند نشأت گرفته از چیست، یکی از مسائلی است که می توان به واسطه آن به نقش معنایی بعضی از عناصر طبیعت در نگاره ها پی برد.