نرجس سپهرنژاد

حاج میرزا معصوم خاوری کوزه کنانی شاعر و عالم دینی قرن سیزدهم هجری و از سخنوران دوره بازگشت ادبی است. آثار منظوم نفیس خطی خاوری حدود بیست و پنج هزار بیت است که به شیوه شاعران عصر بازگشت سروده شده است. این آثار نشان می دهد خاوری شاعرانی مانند ابوالعلاء گنجوی، فلکی شروانی، خاقانی، جامی، نظامی و محتشم کاشانی را در سرودن اشعار در نظر داشته است و به نوعی احیاکننده شیوه آنان است. پرسش پیش روی مقاله این است که با توجه به کاوش ویژگی های زبانی و بررسی آنها در سه سطح آوایی، لغوی، نحوی، باید نسبت شعری خاوری را با کدام دوره ادب فارسی (خراسانی یا عراقی) در عصر بازگشت بررسی کرد؟ در این مقاله نشان داده شد که جغرافیای محل زندگی شاعر در آذربایجان و کاشان تأثیری شگرف بر زبان و بیان شاعر گذاشته است و کلام شاعر متأثر از محیط و اوضاع محل زندگی اوست. استباط کلی ما این است که خاوری با توجه به شخصیت مذهبی اش شعر و ادب را همانند ابزاری برای انتقال مفاهیم دوست داشتنی و مؤکد خود به کار برده است.