سارا خورسند

خمک دوزی واژه دگرگون شده خامه دوزی است که سفیددوزی نیز خوانده می شود. این هنر، بازنمودی از صبر و خلاقیت زنان و دختران سیستانی است که با استفاده از نخ و پارچه ابریشمی، به شکل نقوشی بسیار ظریف، ساده، انتزاعی و هندسی به دو روش ذهنی دوزی و روش شمارش تار و پود دوخته می شود. هدف این پژوهش، شناخت، دسته بندی و تبیین ویژگی های بصری نقوش در هنر خمک دوزی سیستان و هم چنین شناخت مبانی شکل گیری آن ها جهت کمک به احیاء این هنر اصیل و بومی است. برای نیل به این اهداف سعی شده است به این پرسش ها پاسخ داده شود که در هنر خمک دوزی سیستان، چه شکل هایی مبنای شکل گیری نقوش هستند؟ و از ترکیب این شکل ها، چه نقوشی ایجاد می شوند؟ این پژوهش کیفی به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است چراکه ضمن معرفی نقوش خمک دوزی به تحلیل شیوه های ترکیب نقوش در این هنر نیز پرداخته می شود. روش جمع آوری اطلاعات تحقیق، کتابخانه ای و میدانی است. علاوه بر استفاده از منابع مکتوب، گردآوری و شناخت بسیاری از این نقوش از طریق مصاحبه با بافندگان آن ها در روستاهای سیستان فراهم شده است. نتایج حاصل نشان می دهد مبنای اصلی ایجاد نقوش در هنر خمک دوزی، مثلث متساوی الاضلاع است. لوزی و مربعی که از دو مثلث مذکور ایجاد می شوند، منبع شکل گیری بسیاری دیگر از نقوشِ ترکیبی هستند. برخی دیگر از نقوش و ترکیب های خمک دوزی به ویژه در روش ذهنی دوزی، از دایره و خطوط آزاد ساخته می شود. تمام نقوش خمک دوزی، آن گونه که در این هنر استفاده شده اند، این قابلیت را دارند که با چیدمان هایی در قالب ریتم های یکنواخت یا متناوب و در ترکیب های متقارن، پرنقش و دورانی، به ایجاد نقوش متنوع منجر شده و در کاربردهای مختلف امروزی مورد استفاده واقع شوند.