لیلا فاطمی بوشهری

در ادیان باستان، قربانی بیش از آنکه بخشی از مناسک مذهبی باشد، جهانبینی و یزدان شناسی مردم یک جامعه را نمایان می سازد. در عمل، قربانی پلی است میان جهان ایزدان و دنیای مادی و مردمانش، از این رو همواره نقشی بنیادین در اساطیر و باورهای مذهبی فرهنگ ها داشته است. در میان متون اوستایی و پهلوی که به چگونگی آداب قربانی می-پردازند، ابیاتی در نکوهش کسانی است که دروغوند، دیوپرست و جادودین خوانده می-شوند. این ابیات، نمود کردار دگراندیشانی است که به دلایل متفاوت مورد تایید سنت مزدیسنی نبوده اند. این در حالی است که به دلیل سال ها سلطه سیاسی مذهب زرتشتی در ایران، متون به جا مانده، عمدتا بیان کننده عقاید طبقه حاکم روحانیون به شمار می آیند. این مقاله سعی بر واکاوی مناسک قربانی دارد که به دلایل متفاوت به اهریمن و دیوان منسوب گشته اند. بدین منظور بخش های مرتبط با این نوع نثار، در اوستا و متون پهلوی انتخاب و با رویکردی زبانشناسانه سعی در تحلیل و تفسیر آنها گردیده و گاه در فقدان شواهد مکتوب در متون کهن، با استناد به آثار مورخین بررسی می شوند. هر چند ماهیت و ریشه بسیاری از این آداب همچنان ناشناخته باقی می ماند.