مهرداد الرعنایی

در پژوهش حاضر کیفیت آب رودخانه کارون بزرگ از ابتدای ورودی رودخانه دز تا محل اتصال به رودخانه اروند با استفاده از شاخص  IRWQIscارزیابی شد. در این مطالعه برای محاسبه این شاخص 12 ایستگاه نمونه برداری با فاصله های به نسبت مساوی از یکدیگر (بین 25 تا 35 کیلومتر) و نیز بر مبنای ورودی های اصلی به رودخانه تعیین شد. در ادامه، از ضریب همبستگی اسپیرمن و تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی و رگرسیون کاربری زمین با روش ماشین بردار پشتیبان برای درک بیشتر روابط میان پارامترهای کیفیت آب و توزیع آنها در رودخانه استفاده شد. مقدار های IRWQIsc محاسبه شده بین 65/30 و 98/48 در منطقه مطالعه شده متغیر بود. نتایج نشان داد که به جزء دو ایستگاه 1 (کشت و صنعت نیشکر دهخدا) و 4 (ورودی شهر اهواز) با وضعیت متوسط (به ترتیب 98/48 و32/46) سایر ایستگاه ها در وضعیت به نسبت بد قرار دارد. همچنین، نتایج نشان داد که مقدار های BOD و هدایت الکتریکی در تمامی ایستگاه ها از استانداردهای کیفیت آب شرب ایران فراتر رفته است. مقدار های فسفات (006/0 تا 021/0 mg/L) و آمونیوم (4/0 تا 08/2 mg/L) نیز در ایستگاه های پایین دست افزایش چشمگیری داشته است. تحلیل همبستگی اسپیرمن نشان دهنده رابطه قوی میان هدایت الکتریکی و سختی کل (81/0) بود. خوشه بندی سلسله مراتبی ایستگاه ها نشان داد که ایستگاه های 10،9 و 12 بیشترین آلودگی را دارد که ناشی از ورود آلاینده های کشاورزی، صنعتی و شهری است. تحلیل رگرسیون کاربری زمین (78/0 R 2 = ) نشان داد که الگوهای فضایی کیفیت آب را می توان پیش بینی کرد. این نتایج بر لزوم مدیریت آلاینده ها و پایش مستمر برای بهبود کیفیت آب رودخانه تأکید دارد.

آلودگی هوا یکی از مهم ترین مشکلات محیط زیستی در شهرها، به ویژه شهرهای صنعتی است که هرساله باعث بروز بیماری های قلبی عروقی و مرگ ومیر زیادی می شود. ارزیابی روند تغییرات مکانی پراکنش آلودگی هوا در مناطق دارای صنایع سنگین برای توسعه پایدار این مناطق ضروری است. با توجه به اهمیت شهرستان ماهشهر به عنوان یکی از قطب های صنعت پتروشیمی کشور، پژوهش حاضر غلظت آلاینده های NO 2 ، SO 2 ، O 3 و PM 10 در مناطق مختلف ناحیه صنعتی شهرستان ماهشهر، نقشه سازی آنها و ارتباط این آلاینده ها با کاربری های گوناگون را بررسی می کند. در این مطالعه، از تصاویر ماهواره ای سنتینل 2 مربوط به سال 1398‑1399 و نرم افزار ENVI 5.3 و روش طبقه بندی نظارت شده حداکثر احتمال به منظور طبقه بندی کاربری پوشش اراضی استفاده شده است. همچنین با استفاده از روش درون یابی KRIGING و داده های ایستگاه پایش کیفیت هوا، غلظت آلاینده های اشاره شده به صورت فصلی در سطح منطقه پهنه بندی، و از تحلیل واریانس (ANOVA) برای بررسی تفاوت میان غلظت آلاینده ها در کاربری ها و فصول مختلف سال استفاده شد. نتایج نشان داد که بیشترین کاربری در معرض خطر، کاربری صنعتی و کمترین کاربری در معرض خطر، کاربری کشاورزی است. همچنین کمترین میزان غلظت آلاینده های مطالعه شده به ایستگاه سربندر مربوط است. نتایج تحلیل واریانس نیز نشان داد که از میان فصول مختلف سال های 1398 و 1399، پاییز و زمستان بیشترین اختلاف معنا دار را دارند. نتایج این مطالعه در بازه زمانی 1398‑1399، به شناسایی آلودگی هوا و ارتباط آن با تغییرات کاربری اراضی و همچنین کنترل و کاهش میزان غلظت آلاینده ها در منطقه مدنظر کمک می کند.