سجاد ربیعی جرم افشاری

دسترسی آسان به کالاها و خدمات از مسائل بسیار مهم در امر برنامه ریزی است. این موضوع در بحث برنامه ریزی ملی، منطقه ای و ناحیه ای به ایجاد سلسله مراتبی از سکونتگاه ها با اندازه های متفاوت منجر خواهد شد. از آنجایی که منطقه مرکزی ایران دارای وسعت زیادی است، موضوع تعادل در سلسله مراتب بین سکونتگاه های این منطقه از اهمیت خاصی برخوردار است؛ لذا در این تحقیق هدف بررسی چگونگی تحولات سیستم سکونتگاهی در منطقه مرکزی ایران بین سال های 1335 تا 1395 می باشد. روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی با به کارگیری تعدادی از مدل های برنامه ریزی شهری و منطقه ای است. در این پژوهش با به کارگیری شاخص های نخست شهری، شاخص دو شهر، شاخص 4 شهر یا کینزبرگ، شاخص 4 شهر مهتا، شاخص موماو و الوصابی، شاخص آنتروپی، شاخص عدم تمرکز هندرسون، شاخص تمرکز هرفیندال، شاخص الشخص و ضریب زیپف سیستم سکونتگاهی مورد تحلیل قرار گرفت. یافته ها نشان می دهد که سیستم سکونتگاهی منطقه مرکزی ایران تا سال 55 به سمت عدم تعادل و پس از آن تا سال 75 به طور مختصر به سمت تعادل و از 75 تا سال 95 به سمت عدم تعادل حرکت نموده است. هم چنین در دوره مورد بررسی، منطقه مرکزی ایران، با پدیده نخست شهری مواجه بوده و کلان شهر اصفهان بر کل سیستم تسلط دارد اما از سال 75 به بعد با وجود عدم تعادل در سیستم، شاخص ها حکایت از شکل گیری کلان شهر جدید یزد در منطقه دارد. به منظور بهبود وضعیت تعادل سیستم سکونتگاهی منطقه مرکزی ایران، تمرکز زدایی از کلان شهر اصفهان با توجه به اصول آمایش سرزمین و تنظیم متعادل رابطه فضا و جمعیت و فعالیت و توزیع متعادل امکانات در شهرهای کوچک و میانی ضرورت دارد.

انسان به دلایل مختلف و به منظور ارتقای معیشت و بهبود زندگی دست به مهاجرت می زند. هر چند اندیشمندان در مورد علل مهاجرت اختلاف نظر دارند، اما به طور کلی می توان دلایل مهاجرت را در دو گروه اقتصادی و غیر اقتصادی تقسیم نمود. به عبارت دیگر می توان گفت که جاذبه های اقتصادی و غیر اقتصادی باعث مهاجرت می گردند. اگرچه در محافل آکادمیک، مهاجرت بین المللی توجه بیشتری را به خود جلب کرده است،اما باید این موضوع را در نظر گرفت که حجم مهاجرت های داخلی بسیار بیشتر از مهاجرت خارجی است. در ایران نیز پس از اصلاحات ارضی در دهه 1340 شمسی و گرایش برنامه ریزی مرکزی به صنعتی شدن کشور، با متزلزل شدن نظام تولیدی روستا و رونق اقتصاد نفتی در شهر، مهاجرت روستائیان به شهر آغاز شد و تا کنون غالب تحقیقات صورت گرفته بر مهاجرت روستا به شهر و مشکلات ایجاد شده در این فرایند متمرکز شده است و مهاجرت های بین شهری و بین شهرستانی را مورد مطالعه قرار نداده اند؛ لذا هدف از مطالعه حاضر بررسی رابطه بین جاذبه شهرستان ها و میزان مهاجر پذیری آنها در استان اصفهان بین سال های 95-1390 است. بدین منظور جاذبه اقتصادی و غیر اقتصادی شهرستان ها در سال های مذکور با استفاده از مدل جاذبه محاسبه گردید. سپس یک رابطه رگرسیونی بین لگاریتم میزان مهاجرت شهرستان ها به عنوان متغیر وابسته و میزان جاذبه اقتصادی و غیر اقتصادی شهرستان ها به عنوان متغیرهای مستقل ایجاد نمودیم. مدل در سطح خطای 5 درصد معنادار و ضریب تعیین مدل رگرسیونی 70/0 بوده که نشان از برازش مناسب مدل دارد. نتایج نشان می دهد که در استان اصفهان در سال های مذکور مهمترین دلیل مهاجرت های داخلی، انگیزه های غیر اقتصادی است.