حجت الله موسوی

با انقلاب مشروطه در ایران و ترکیه، حاکمیت تمام عیار نظام استبدادی سنتی کم رنگ شد و قانون اساسی روابط دربار با مردم و طبقات جامعه را هماهنگ کرد. نظام قبل از مشروطه به زور متکی بود ولی در نظام جدید این قانون است که مبنای مشروعیت حکومت و روابط دولت-ملت را در نظر می گیرد. باتوجه به اسناد و مدارک موجود درخصوص جنبش های دموکراتیک مشروطه در ایران و ترکیه به بررسی، مقایسه و همچنین چگونگی ظهور حکومت های خودکامه از درون این جنبش ها پرداخته شده است. بر این اساس نظریه «جامعه کلنگی» یا «جامعه کوتاه مدت» کاتوزیان جهت چارچوب نظری مقاله حاضر بکار گرفته شده است. از نظر کاتوزیان با تغییر حکومت، جامعه در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تغیرات زیادی به خود می بیند. بر این اساس جامعه به علت تغیرات مداوم و زیاد نمی تواند به توسعه برسد. بعد از ناآرامی های مقطعی پس از مشروطه، ظهور رضاخان در ایران و آتاترک در ترکیه بمثابه دو نیروی خدادادی بودند که برای نجات مردم از دست شورشیان فرستاده شدند اگرچه مدت زمانی از ریاست آنها نگذشت که هر دو به دو فرد خودرأی و مستبد تبدیل شدند و جامعه مجددا به سمت استبداد گروید. روش تحقیق این مقاله مقایسه ای و تطبیقی است به این معنا که برطبق نظریه جامعه کلنگی، عناصر و مولفه های جنبش های مشروطه در ایران و ترکیه را مشخص و سپس درصدد مقایسه هر دو مقوله خواهیم بود.