محمود شکوهی تبار

سابقه و هدف: بنا به اهمیت و نقش معنویت و آموزه های دینی در ارتقای سطح سلامت روانی سالمندان و با در نظر گرفتن سوابق پژوهشی و ملاحظات فرهنگی جامعه ایرانی که پیوند عمیقی با دین و معنویت دارد، این مطالعه با هدف بررسی اثربخشی روش تدبر در آیات قرآن کریم بر شاخص های خود مراقبتی و شادکامی زنان سالمند شهر تهران انجام شده است. روش کار: این مطالعه بنیادی - کاربردی از نوع مطالعات مداخله ای غیربالینی است. جامعه آماری پژوهش زنان مسلمان 60 تا 75 ساله ساکن شهر تهران بود. در این مطالعه تجربی با حجم نمونه 40 نفر، پس از دریافت رضایت آگاهانه کتبی، نمونه ها به صورت تصادفی به دو گروه تدبر و قرائت قرآن کریم به طور مساوی تقسیم شدند. پرسش نامه استاندارد شادکامی آکسفورد و خودمراقبتی یونسی بروجنی در دو گروه، قبل و بی وقفه بعد از مداخله توزیع شد. با استفاده از آزمون های تی و مشاهدات زوجی تحلیل داده ها انجام شد. در این پژوهش همه موارد اخلاقی رعایت شده است و مؤلفان مقاله تضاد منافعی گزارش نکرده اند. یافته ها: میانگین شاخص خودمراقبتی در گروه تدبر قبل و پس از مداخله به ترتیب مقادیر 103 و 110 و در گروه قرائت به ترتیب 103 و 106 به دست آمد. میانگین شاخص شادکامی در گروه تدبر از 6/42 در مرحله قبل از مداخله به 9/46 در مرحله بعد از مداخله و این شاخص در گروه شاهد از 3/43 در مرحله قبل به 4/46 در مرحله بعد تغییر یافت. شاخص خودمراقبتی گروه تدبر به طور معنی داری افزایش نشان داد (005/0P<). همچنین نتایج آزمون تی زوجی نشان دهنده افزایش نمره شادکامی بعد نسبت به قبل در گروه تدبر بود (003/0P<). نتیجه گیری: شرکت در جلسات تدبر یا قرائت حداقل دو صفحه از کلام الله مجید به صورت روزانه با ارجحیت روش اول می تواند به عنوان مداخلات روان درمانی بومی سازی شده مبتنی بر آموزه های غنی دین مبین اسلام برای زنان بالاتر از 60 سال مد نظر قرار گیرد.

این تحقیق به دنبال معرفی گام هایی برای کشف مستدل ساختار، سیر هدایتی و غرض سوره های قرآن کریم و تطبیق این گام ها در تفسیر سوره قیامت است. بر پایه یافته های این پژوهش، هدف مذکور در پنج گام قابل دستیابی است: دسته بندی اولیه آیات، عنوان گذاری اولیه دسته ها، سنجش ارتباط بین دسته ها و سیاق بندی، انتخاب عنوان مناسب برای سیاق ها، سنجش ارتباط بین سیاق ها و انتخاب عنوانی متناسب برای کل سوره. با اجرای این گام ها در تفسیر سوره قیامت، دسته بندی آیات، ساختار، سیر هدایتی و در نهایت غرض کلی سوره بیان شده است. در ادامه نظر مفسر کتاب الاساس فی تفسیر القرآن که از تفاسیر بارز در زمینه فهم منسجم سوره های قرآن کریم است، به منظور مقایسه و سنجش یافته های پژوهش حاضر مورد بررسی و نقد قرار گرفته است.

تحقیق حاضر به دنبال کشف دیدگاه قرآن کریم درباره سازوکارهای درونی اثرگذاری نظارت خدای متعال بر رفتار انسان در پیشگیری از کجروی است. حاصل تحقیق ، شناسایی پنج سازوکار اثرگذاری نظارت خدا است: آثار درونی تقویت، حیا، خشیت، نظارت عاطفی و نظارت ارزشی. برخی از آیات قرآن کریم کارکرد این سازوکارها را ارتقا می بخشد که ازجمله می توان به تأکید بر قطعیت تشویق و تنبیه، تأکید بر وابستگی همه جانبه انسان به خدا، تقویت میزان دلبستگی به خدا، یادآوری نظارت و قدرت خدا و ویژگی های آن اشاره کرد. همچنین برخی از دستورالعمل های عبادی قرآن در ارتقای اثرگذاری این نظارت، مؤثر است؛ دستورالعمل هایی مانند امر به اقامه نماز، ذکر کثیر، قرائت قرآن، دعا و درخواست نیازها از خدای سبحان. روش به کاررفته در این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است که قابلیت دارد تا به فهمی از آیات برسد که در علوم اسلامی و اجتماعی از روایی برخوردار باشد.

مجتهد شبستری تفسیر متون وحیانی را مشمول قاعده عام هرمنوتیکی، یعنی «توقف فهم بر منطق پرسش و پاسخ» می داند و معتقد است: این پرسش و پاسخ مبتنی بر پیش دانسته ها، علایق و انتظارات مفسر است و فرایند فهم را تابع دور هرمنوتیکی می داند که همه این نکات بر محورهای اساسی نظریه «هرمنوتیک فلسفی» منطبق است. این پژوهش بر اساس روش «توصیفی –تحلیلی»، ضمن بررسی تطبیقی اندیشه هرمنوتیکی شبستری و هرمنوتیک فلسفی، به این نتیجه رهنمون شده است که اندیشه هرمنوتیکی مجتهد شبستری به سبب جمع خطوط اساسی تحلیل هرمنوتیک فلسفی و اصولی، مثل «قصدگرایی»، «جست وجوی معنای متن در زمینه تاریخی تولید اثر»، «ضرورت تنقیح پیش دانسته ها»، و «تفکیک فهم معتبر از فهم نامعتبر»، با تهافت و ناسازواری درونی مواجه است. همچنین آن بخش از نظرات هرمنوتیکی شبستری، که همسو با هرمنوتیک فلسفی است، به بوته نقد گذاشته شده است.