زهرا عسکرزاده

یکی از عناصر پنج گانه معرفی شده برای سیمای شهر، لبه ها است. لبه ها عناصری خطی هستند که عموماً واجد کارکردی برون گرا بوده و مرز میان دو بخش را مشخص می کنند. این عناصر ممکن است به صورت مصنوع ایجاد شده و یا منطبق بر عوارض طبیعی باشد. مقاله حاضر به تحلیل کارکردهای ویژه لبه های شهری منطبق بر عوارض طبیعی ساحلی می پردازد و به این موضوع توجه دارد که لبه های شهری طبیعی که درنتیجه انطباق لبه شهری و عوارض طبیعی حاصل می شوند، علاوه بر تأثیری که در سیمای شهر دارند به لحاظ کاربردی نیز می توانند به عنوان یک فضای جمعی در شهر عمل کنند. سؤال این است که انطباق لبه های شهری با عناصر طبیعی نظیر رودخانه، دریاچه و یا ساحل دریا، چه آثاری می تواند در پی داشته باشد؟قلمرو جغرافیایی این پژوهش، شهرهای هندوستان است. بنابراین، به منظور پاسخ به این سؤال، سه نمونه موردی در کشور هند بررسی شد. رود گنگ در شهر بنارس، لبه دریاچه پوشکار و لبه ساحل بمبئی، سه نمونه مطالعاتی هستند که در آن ها، لبه ای شهری بر روی عناصر طبیعی ساحلی منطبق شده اند. بررسی این سه نمونه نشان می دهد که چگونه ایجاد کاربری های تجاری، ایجاد فضاهای آیینی، شکل گیری فضاهای جمعی و حضور شهروندان و تعاملات اجتماعی ایشان در کنار لبه های طبیعی، می تواند به عنوان آثار و نتایج انطباق لبه های شهری و عوارض طبیعی به حساب آید.

با پیدایش سینما وظیفه جدیدی به نام لوکیشن به مجموعه وظایف معماری افزوده می شود. لوکیشن یکی از عناصر اصلی سینماست. لوکیشن در سینما آن اندازه پراهمیت است که در فیلم نامه ابتدای هر صحنه توضیح مختصری از لوکیشن به همراه زمان نوشته می شود. زیرا داستان سینمایی در زمان معلوم و مکان مشخص، امکان پذیر است.تا امروز آثار معماری بسیاری در مقام لوکیشن ظاهر شده اند اما فضایی که در سینما از اثر معماری برداشت می شود متفاوت با آن فضاسازی معمارانه ای است که در عالم واقع وجود دارد. در حقیقت فیلم ساز از اثر معماری بنا به خواست مطلوب خود، در اثر سینمایی استفاده می کند به همین خاطر است که یک معمار زبده تنها با دیدن فیلم گوژپشت نتردام قادر به بازسازی کلیسای نتردام نیست. اگر غایت معماری را خلق فضا بدانیم، ازآنجاکه در سینما فضاسازی، خود در خدمت بیان داستان دراماتیک قرار می گیرد، فیلمساز با استفاده از برخی وجوه معمارانه اثر، از معماری در خدمت بیان داستان خود استفاده می کند و بالطبع همانطور که زمان دراماتیک متفاوت با زمان واقعی است، اثر معماری هم در سینما با اثر موجود در عالم واقع متفاوت است. معماری در سینما واسازی و دوباره بازسازی می شود. معماری که روی پرده مشاهده می شود آنقدر شباهت به اصل اثر دارد که یادآور آن در ذهن بیننده باشد اما آنقدر متفاوت است که اگر بیننده ای اصل اثر را ندیده باشد، تنها با اطلاعاتی که از فیلم گرفته قادر به بازسازی و حتی درک فضای آن نیست؛ زیرا فیلم ساز با استفاده از اثر معماری فضای موردنظر خود را در فیلم خلق می کند. همینطور حسی که از دیدن اثر معماری در سینما به مخاطب منتقل می شود متفاوت با حسی است که شخص با حضور در فضا از اثر دریافت می کند.برای اثبات فرضیات مقاله به مقایسه فضا و منظر معماری خیابان شانزلیزه با آنچه در فیلم از نفس افتاده به نمایش در آمده پرداخته و اثبات شد که فیلم ساز به کمک تکنیک مونتاژ و زاویه دید و انتخاب نماهای خاص از خیابان و گسستن سیر نمایش، از خیابان شانزلیزه در فیلم سینمایی «از نفس افتاده» منظری از خیابان «شانزلیزه» به مخاطب ارائه می دهد که اگر نگوییم مغایر، اما حداقل متفاوت یا بهتر بگوییم متنافر با آن حسی است که رهگذر، از بودن و حضور در خیابان احساس می کند.