مصطفی محمودی صاحبی

در قرآن کریم بسیاری از الفاظ و مفاهیم تکرار شده است. برخی از خاورشناسان و مخالفان، تکرارهای قرآنی را مورد طعن قرار داده و آن را عیبی برای قرآن تصور کرده اند و تکرار در قرآن را لغو و در تعارض و ناسازگاری با فصاحت و بلاغت و اعجاز دانسته اند، اما با توجه به آیات «تصریف در قرآن» مانند آیه 89 سوره اسراء: « وَ لَقَدْ صَرَّفْنا لِلنَّاسِ فِی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ فَأَبی أَکْثَرُ النَّاسِ إِلاَّ کُفُوراً » و آیه 113 سوره طه « وَ کَذلِکَ أَنْزَلْناهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا وَ صَرَّفْنا فِیهِ مِنَ الْوَعِیدِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ أَوْ یُحْدِثُ لَهُمْ ذِکْراً » و بررسی دیدگاه های ادیبان و مفسران و معناشناسی تصریف قرآن، روشن می گردد که مقصود از تصریف در قرآن، تکرار مفاهیم و معانی در اسلوب ها و بیان های گوناگون و تبیین یک موضوع با گرداندن آن از حالی به حال دیگر است که برای هدایت، پندپذیری، تدبر و تعقل انسان ها و انگیزه های دیگر انجام پذیرفته است. تصریف و تکرار در مفاهیم و معانی قرآنی یکی از فنون بلاغی و وجهی از وجوه اعجاز قرآن است.

ارزش های حاکم در هر جامعه ای متأثر از باورهای دینی، اسطوره ای، فرهنگی و ملی آن است، دوران دفاع مقدس متأثر از آموزه های دینی به ویژه قرآن شکل یافته بود، فرهنگ دینی و شهادت طلبی به عنوان هدف مشترک عموم مردم و عامل پیروزی در جنگ تحمیلی شد، اعتماد راسخ به باورهای دینی، از مهم ترین عوامل مؤثر در سلامت روان و عزت نفس افراد بوده است، اساس جنگ نرم و هجمه های فرهنگی عامل تضعیف ارزش ها و باورهای دینی است به علاوه اهداف اصلی این طرح تخلیه فرهنگی و از بین بردن آداب اسلامی و سنن جامعه است و مهم ترین هجمه در بُعد فرهنگی و سیاسی رخ می دهد، برای دستیابی و تسلط کامل، از طریق مخاطب شناسی، با روش علمی و روانی به انجام می رسد و بدون مقاومت و حساسیت این تغییرات محقق می گردد، ضرورت حفظ ارزش های معنوی و فرهنگی دفاع مقدس و مقابله با تهاجم فرهنگی ایجاب می نماید تا برنامه های مُدوّن و منظمی طراحی و اجرا گردد. لذا ترویج فضائل اخلاقی و گسترش فرهنگ معنوی دفاع مقدس در راستای اهداف و منافع کشور ضروری است، هویت بخشی و عزت نفس از مهم ترین این برنامه ها بوده تا جوانان جایگاه و موقعیت خود را در جامعه دریابند و در امور جاری کشور مشارکت داشته باشند، نسل جوان سرمایه و نیروی فعال کشور است با پر نمودن خلأهای موجود، بها دادن به قشر جوان و ایجاد انگیزه به آنان مانع هرگونه نفوذ و مداخله بیگانگان در کشور می گردد.

در قرآن کریم برخی آیات مشابه در دو یا چند سوره تکرار شده است. در مواری این تکرار با اختلاف بسیار جزئی همراه است. مانند آیه «... فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ وَ لَنْ یَتَمَنَّوْهُ أَبَدا ً...» و آیه «... فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ إِنْ کُنْتُمْ صادِقِینَ وَ لایَتَمَنَّوْنَهُ أَبَدا ً...». در این دو آیه که خطاب به یهود است تنها اختلاف جزئی، در دو حرف نفی «لن» و «لا» است. این تغییرِ جزئی و اختلاف به ظاهر ناچیز به یقین دارای نکته ای است. مقاله حاضر به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی و تحلیلی در بیان چرایی آمدن «لن» در آیه نخست و «لا» در آیه دوم به بررسی دیدگاه های تفسیری مفسران و ادیبان در این زمینه پرداخته است که حاصل آن در سه دیدگاه قابل جمع بندی است: فرقی بین «لن» و «لا» نیست؛ هر دو برای نفی است، با این تفاوت که «لا» برای نفی عادی به کار می رود و «لن» با تأکید نفی همراه است؛ دیدگاه سوم «لا» برای نفی حال و آینده استعمال می شود، اما «لن» برای تأبید و دوام نفی استفاده می شود. بسیاری از مفسران معتقدند که چون در سوره بقره ادعای یهود سنگین تر بوده و مربوط به آخرت و بهشت جاویدان است، نفی آرزوی مرگ و ابطال ادعای آنها با حرف «لن» که برای تأبید است صورت پذیرفته و در سوره جمعه که ادعای آنها کوچکتر و مربوط به دنیا و دوستی با خداست، با حرف «لا» که نفی عادی است انجام شده است. از نظر سیاقِ آیاتِ سوره بقره، ذکر «لن» مناسب تر است، به خلاف سیاق سوره جمعه.