محمدمهدی سلمان پور

هدف این نوشتار کشف دقیق هویّت صاحب کتابی است که با عنوان «التفسیر الوجیز» به چاپ رسیده است. نویسنده مقاله، با ارائه مدرکی تازه نشان می دهد که این اثر، نوشته برادر شیخ حر عاملی است و ارتباطی به شخص صاحب وسائل ندارد. در کنار ارائه این مدرک که تاکنون از محققان محترمی که در نفی یا اثبات انتساب این اثر به شیخ حرّ عاملی می کوشند پوشیده مانده بود، نسخه خطی دیگری از اثری تفسیری از شیخ احمد عاملی نیز معرفی و بررسی شده که نویسنده مقاله بر این باور است که بر اساس دلایلی، آن نسخه بخش دیگری از همان تفسیر وجیز است.همچنین در این نوشتار به بررسی دقیق محتوای تفسیر مورد نظر نیز پرداخته شده و به یاری شواهد درون متنی روشن شده است که هرگز صاحب وسائل نمی تواند نویسنده این اثر باشد و کتاب مورد نظر، بدون تردید اثر برادر ایشان است.

نگارنده در این مقاله پس از مقدماتی در مورد صحیفه سجادیه شامل روایت و کتابت و اجازه و تألیف و شرح پیرامون صحیفه، دیدگاه های 23 تن از محدثان و فقیهان شیعه از قرن 11 تا قرن 15 هجری قمری در مورد صحیفه را نقل می کند. در میان اینان، شخصیت های مشهور در کنار دیگر دانشورانی که کمتر شناخته شده اند، یاد شده است. برخی از افراد گروه اول مانند میرداماد، محمدتقی مجلسی، محمدباقر مجلسی، فیض کاشانی، حر عاملی، سیدعلی مدنی، وحید بهبهانی، میرزا ابوالقاسم قمی و گروه دوم مانند قاضی محمد یزدی، ماجد دشتکی و فاضل سراب هستند.

یکی از ضرورتها و شروط لازم ترجمهی آثار، بهرهمندی از دانش تخصصی و آگاهی کامل در موضوع آثار مورد نظر است. مترجمی که با ظرائف و دقائق و اصطلاحات تخصصی رشتهای خاص بیگانه باشد، بیگمان در ترجمهی اثری در زمینهی آن علم نیز کامیاب نخواهد بود. در میان ترجمهی کتب تاریخی، یکی از آثاری که اخیرا توسط نشر علم منتشر شده، کتاب «اعراب و ایرانیان» اثر اسکات ساوران و ترجمهی خانم سمانه کدخدایی مرغزار است. مروری انتقادی بر این ترجمه، نشان میدهد که مترجم محترم، به دلیل ناآشنایی با زبان عمدهی آثار تاریخ اسلام (زبان عربی) و همچنین بی اطلاعی از دانش تاریخ، در صدها مورد مرتکب خوانشهایی فاحش و سراسر غلط شده که از فهرست کتاب آغاز میشود و تا واپسین صفحهی اثر همراه خواننده باقی میماند.مقالهی پیشرو، برخی از این خطاها را تنها از قسمت ضمیمهی کتاب برشمرده و به همراه ملاحظاتی دیگر دربارهی ترجمهی اثر، عرضه نموده است.

ردّی هنویسی و نقد و نقض آراء رقیبان فکری، همواره سنّتی پذیرفته شده و مورد استقبال در جامعه اسامی بوده است. گواه روشن این سخن، حجم انبوه آثاری است که در کتب رجال و تراجم در این زمینه گزارش شده است. این نقد و ردها تنها مربوط به مخالفان و دیگر مذاهب نبوده و گاه عالمی از یک مذهب به مصاف آراء شیخ و استاد خویش نیز رفته است. تصحیح الاعتقا د شیخ مفید، از نمون ههای معروف این امر است که در آن، آراء شیخ صدوق در کتاب دین الامامیه به سختی به چالش کشیده شده است. با وجود شهرت گسترده امروزی این کتاب که کم از آوازه مؤلف آن ندارد، راقم این سطور بر این عقیده است که دلایلی وجود دارد که نه تنها انتساب این اثر به مفید را تضعیف می کند که با دقت و تأمل در آنها بهتر است دیگر با انتساب این کتاب به آن رکن نامدار شیعه امامیه خداحافظی کرد. این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی انتقادی به وا کاوی آن دلایل و شواهد می پردازد و م یکوشد تا نادرستی آن انتساب را نشان دهد.