حامد متوادی

فهرست تخصّصی، مجموعه ای از اطّلاعات مختصر و تفکیک شده برگرفته از محتوای یک کتاب است. تأمّل در فهارس تخصّصی کتاب های حدیثی، زمینه را برای تحلیل و فرضیه پردازی کلان نسبت به محتوا و روش نویسنده فراهم می کند. در این نگاشته فهرست تخصّصی کتاب «منهاج الصلاح فی اختصار المصباح» علّامه حلی (م۷۲۶ق)، بررسی شده و با ارائه تحلیل آماری، بهره توجّه به فهارس تخصّصی نیز روشن می شود. فهرست آیات قرآنی، احادیث، آثار، اعلام، «طوائف، قبائل و فرق»، «اماکن و بلدان» و نیز فهرست منابعی که نام آنها در متن کتاب آمده در زمره فهارس تخصّصی «منهاج الصلاح» قرار دارد که در این یادداشت چهار فهرست بررسی شده و نکات آن تحلیل می گردد.

گونه شناسی آسیب های مقابله، روشی برای دسته بندی اشکالات متنی نُسَخ چاپی است. نسخه برداری های متعدّد و امکانات محدود گذشته در کنار اشتباهات تایپیست و اموری دیگر، موجب بروز نقایصی در متون نُسَخ چاپی شده است. این اشکالات، سردرگمی در خوانش و در نتیجه، فهم ناقص یا نادرست گزاره های حدیثی را در پی دارد. تفاوت های متنی میان نسخه ها به کمک «مقابله» قابل شناسایی است. این تفاوت ها را با هدف شناخت بهتر، در انواع مختلفی می توان دسته بندی کرد. گاهی یک کتاب، توسّط ناشران مختلفی به چاپ می رسد. معمولا میان چاپ های مختلف، «مقابله»ای انجام نمی شود تا چاپ برتر شناسایی گردد و ناشر ضعیف تر به فکر اصلاح کار خود در چاپ ها و کتاب های بعدی برآید. معرّفی گونه های مختلف از اختلافات متنی در نسخه های چاپی، افزون بر شناسایی چاپ های برتر، به توسعه این نوع از پژوهش های متنی کمک کرده و مسیر را برای نظارت پژوهشگران بر فعّالیت ناشران کتب حدیثی هموار می سازد. در این نگاشته، سعی شده گونه هایی از اختلافات متنی که از مقابله چهار عنوان کتاب حدیثی به دست آمده، معرّفی شود.

پژوهشگران علوم انسانی تعاریف مختلفی از «حریم خصوصی» ارائه کرده اند. در قرآن کریم و احادیث اهل بیت علیهم السّلام رعایت مناسبات فردی و اجتماعی بین انسان ها، سفارش شده که بخشی از آن با موضوع «حریم خصوصی» ارتباط دارد. تعریف ارائه شده از این مفهوم، جامعیت لغوی و دینی نداشته و بیشتر به زاویه حقوقی موضوع، نگریسته است. مأموریت این نگاشته، شناخت لغوی «حریم خصوصی» و گردآوری مفاهیم مرتبط با آن از قرآن و حدیث است. هدف این کار، تقویت نگاه دینی در تعریف «حریم خصوصی» بوده و مصادیق این مفهوم را روشن می سازد. چنین شناختی به قانونگذار در تدوین مقرّرات مبتنی بر آموزه های دینی کمک می کند. مقاله حاضر ابتدا به واژه شناسی حریم خصوصی و کاربردهای آن در فقه، حقوق و پزشکی پرداخته و سپس با شناسایی مفاهیم مرتبط در قرآن و روایات به تعریفی دینی از این مفهوم دست می یابد.