علی انجم شعاع

ابوطالب علیه السلام شخصیتی تأثیرگذار در تاریخ اسلام است که ابعاد مختلف زندگی اش سزاوار بررسی است. زیارت ها و دعاهای مرتبط با حضرت ابوطالب علیه السلام در این مقاله بررسی شده است. با توجّه به نقش ایشان در شکل گیری اسلام و همچنین نسبت نزدیک با پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و حضرت علی علیه السلام، پرداختن به این موضوع ضروری است. با بررسی و معرّفی زیارات و دعاهای منسوب به این مرد الاهی، مؤمنان با این معارف آشنا می شوند و می توانند در آداب و اعمالشان از آن بهره گیرند. این مقاله، با تتبّع در معارف مرتبط با این موضوع، مقام و جایگاه حضرت ابوطالب علیه السلام را در آینه زیارات و ادعیه با اشاره به برخی رخدادهای تاریخی تبیین می کند.

روایات اهل بیت علیهم السلام درباره پدیده ای آسمانی به نام «قمر در عقرب» سخن به میان آورده اند. گروهی از احادیث، انجام برخی کارها را در ایّام قمر در عقرب نهی کرده اند و گروهی دیگر، راه هایی را برای رهایی از اثرات این پدیده بیان نموده اند. در این پژوهش، هر دو دسته از روایات، تبیین می شود. تاکنون بررسی جامعی درباره احادیث این پدیده نجومی انجام نگرفته؛ درحالی که پرداختن به آن، به دلیل ابتلای عمومی، داشتن عواقب و جدّیت معصومان علیهم السلام در بیان این موضوع، ضروری است. شناخت این پدیده و راهکارهای رهایی از عواقب آن، می تواند افرادی که مجبور به انجام کاری در این اوقات هستند کمک نماید. در متن حاضر، ابتدا توضیحاتی درباره شناخت این پدیده و میزان نفوذ آن ارائه شده و سپس برخی از کارهایی که در هنگام قمر در عقرب نهی شده، تبیین می گردد. در پایان، راهکارهایی برای رهایی از عواقب این پدیده بیان خواهد شد.

یکی از دغدغه های امروز جامعه که به مسأله ای اجتماعی و سیاسی بدل شده، نحوه پوشش و حجاب است. در این میانه، کسانی هستند که درباره این واجب الهی پرسش هایی حدیثی در ذهن دارند. پاسخ به این سؤالات می تواند در تصمیم گیری آنها نسبت به انتخاب حجاب اثرگذار باشد. بسیاری از بانوان با درک این که حجاب، موضوعی اسلامی و مورد سفارش اهل بیت^ بوده، نحوه پوشش خود را متناسب با احکام رسیده از اهل بیت^، برگزیده اند.

روایات و گزاره های تاریخی در موارد متعدّدی به انعکاس ویژگی های حضرت ابوطالب علیه السلام پرداخته اند. با بررسی منابع موجود در رابطه با ایشان، مشخّص می شود این خصوصیت ها به صورت تخصّصی و مدوّن جمع آوری و ارائه نشده و مقاله حاضر متکفّل این پژوهش گردیده است. غریب بودن شخصیت او در بین شیعیان، هجمه های ناجوانمردانه به این ولی الهی، تبیین صحیح تاریخ اسلام، دفاع از ساحت امیرالمؤمنین علیه السلام و نیاز به الگوگیری از ایشان، لزوم پرداختن به این موضوع را مضاعف می نماید. علاوه بر ذکر ویژگی ها، نقل متن روایات و گزاره های تاریخی مرتبط با هر خصوصیت و دسته بندی آنها، از نوآوری های این نوشتار است. گفتنی است مقاله حاضر در قالب سه بخش به تبیین خصیصه های ارزشمند فردی، اجتماعی و سیاسی این مرد بزرگ همّت نموده است.

پایان نامه «موانع پیشرفت انسان از منظر صحیفه سجّادیه و تطبیق آن با آیات قرآن کریم» به گرد آوری گزاره های مرتبط با موضوع موانع پیشرفت مادّی و معنوی انسان از کتاب صحیفه سجّادیه پرداخته و این فرازها را با آیات قرآن کریم تطبیق داده است. در نوشتار کنونی سعی شده تا گزارشی از این پایان نامه به عنوان پروژه ای علمی در پنج محور ارائه شود. ابتدا به شناخت موضوع و زمینه های نگارش پرداخته شده و سپس روش و ساختار آن مطرح می شود. علاوه بر این به ویژگی ها و نوآوری های پایان نامه و نتایج محتوایی آن اشاره شده و در پایان، محدودیت های نگارش، گزارش گردیده است. این پنج محور ساختار اصلی مقاله حاضر را تشکیل داده اند. شناخت این موارد می تواند در اجرای پروژه های مشابه، سودمند بوده و اشکالات ساختاری و محتوایی را کمتر کند.

موضوع دعای پنجاه و دوم صحیفه سجّادیه، یادکرد برخی از حالات بندگان و خوی ناپسند آن ها و درخواست رحمت از خداوند است. امام سجّاد علیه السلام در این دعا کم تحرّکی را یکی از ویژگی های ناپسند فردی شمرده اند. ایشان به درگاه الهی عرضه می دارند: فَاَساَلُکَ یا مَولای سُآلَ مَن ... بَدَنُهُ غافِلٌ لِسُکونِ عُروقِهِ.

رشد انسان و تکامل او به ویژه در دنیای کنونی، نیازمند برنامه است. شایسته است که در این برنامه افزون بر یادکرد نیازها و روش رسیدن به آن، موانع و محدودیت ها نیز ذکر شود. پژوهش کنونی بخشی از این موانع را در صحیفه سجّادیه شناسایی می کند. شناخت موانع معنوی رشد، تلاشی برای رسیدن به الگوی سبک زندگی اسلامی است. تبیین نگرش اهل بیت به موضوع پیشرفت و زمینه سازی برای استواری پایه های رشد جامعه از بهره های این تحقیق خواهد بود. تاکنون نگاشته ای که به تبیین موانع پیشرفت معنوی انسان از دیدگاه صحیفه سجّادیه بپردازد، دیده نشد. نگاشته کنونی که می توان آن را «موانع پیشرفت اخلاقی ...» نیز نامید، فهرستی از موانع را در ده بخش ارائه می-کند

دعا راه نیایش با خدا و یکی از قالب های ارائه معارف است. این معارف به دلیل فراوانی، ژرف بودن و داشتن موضوعات انبوه، می تواند به عنوان دانشی مستقل ارائه شده و یا زیربنای شکل گیری و گسترش دانش های دیگر، باشد. گام نخست برای تولید این دانش، کشف، گرد آوری و سامان دهی موضوعات آن است. برخی از این موضوعات به صورت پراکنده در کتاب ها و پژوهش های حدیثی و دعایی بیان شده؛ ولی تاکنون فهرستی نسبتا جامع از موضوعات دانشی دعا ارائه نشده است. پژوهش حاضر، سعی کرده تا سرفصل های دانش دعا را ارائه نماید. نشان دادن گستره معارف ادعیه و امکان بهره گیری از سرفصل های ارائه شده برای نگارش پایان نامه، مقاله و کتاب بخشی از بهره های این پژوهش است. این پژوهش در 14 بخش و به صورت درختی تنظیم شده است.

زیارت های مأثور معصومان علیهم السّلام در ساختارهای ویژه ای ارائه شده است. محورهای هر یک از این ساختارها قابل شناسایی و تحلیل است. سلام و تحیّت، مدح و حمد الهی و لعن بر دشمنان، برخی از این محورهاست. یکی از ارکان متداول زیارت نامه ها در یکی از ساختارهای پرکاربرد، دعاست. ترتیب دو عنصر «سلام بر معصوم» و «دعا» در این ساختار، قابل توجّه است. در بیشتر زیارت ها، ابتدا «سلام به معصوم» و سپس «دعا» وجود دارد. در این چینش، مخاطب از مَزور به خدا تغییر کرده و گونه ای از «التفات» بلاغی را شکل می دهد. التفات در زیارت نامه ها به معنی همسو بودن مخاطبان و طولی بودن خطاب هاست. در حقیقت، زیارت کننده با «وسیله» امام به سوی خدا رهنمون شده و درخواست خود یا نجوای خویش را مطرح می کند.