مبارزه ملی و شرق آناتولی تشکیل دولت جنوب غرب قفقاز
آرشیو
چکیده
بر اساس نتایج جنگ ۹۳ در سالهای (۱۸۷۷-۱۸۷۸)، ارتش عثمانی مجبور به عقبنشینی از «ولایتهای سه گانه» شد و این سرزمینها به عنوان غرامت جنگی به روسیه واگذار گردید. دوره ۴۰ ساله اشغال روسیه در باتومی، قارص، آخیسکا، ارداهان، آغبابا و چیلدر آغاز شد که بخش بزرگی از قفقاز جنوبغربی را در بر میگرفت. با آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴، درگیریهای روسیه تزاری و امپراتوری عثمانی مجدداً شعله ور شد و به آتشی بزرگ تبدیل گشت که منطقه را فرا گرفت. پس از انقلاب بلشویکی در ۷ نوامبر ۱۹۱۷، حکومت جدید روسیه قدرت را به دست گرفت. ترکهای محلی در برابر حملات بی امان روسها، ارمنیها و گرجیها مجبور به سازماندهی خود شدند. مبارزه سخت اما شرافتمندانه آنها منجر به تأسیس جمهوری قفقاز جنوبغربی (جنوبغربی قافقاس جومهوریتی) شد که از طریق حکومتهای شورایی محلی (شورا حکومتلری) برای دفاع از خود شکل گرفت. ارتش ترکیه در ۲۵ ژانویه ۱۹۱۹ از قارص عقبنشینی کرد. حکومت قفقاز جنوبغربی که خود را وارث حکومت ملی شورا اعلام کرده بود، به سرعت ارتش ۸۰۰۰ نفری متشکل از سربازان و افسران داوطلب باقیمانده از ارتش ترکیه و جوانان محلی تشکیل داد. فرماندار نظامی بریتانیا، تمپلی، جمهوری دموکراتیک آذربایجان و جمهوری قفقاز جنوبغربی را به رسمیت شناخت. پس از نبردهای مکرر، تغییرات ارضی و موجهای مرگ و غارت، این منطقه سرانجام توسط ارتش ترکیه آزاد شد. در ۱۷ نوامبر ۱۹۲۰، ارمنیها موافقت کردند تا به مذاکرات صلح بپیوندند. مذاکرات در گیومری به امضای پیمان گیومری (گیومری آنلاشماسی) در ۲-۳ دسامبر ۱۹۲۰ انجامید. بر اساس این پیمان، سرزمینهای از دست رفته در جنگ روسیه و عثمانی (۱۸۷۷-۱۸۷۸) شامل قارص، ساریقامیش، کولپ، کاغیزمان و ایغدیر (سورمهلی) که پس از پیمان ترکمنچای توسط ایران به روسیه واگذار شده بود، به ترکیه بازگردانده شد. ترکیه در ۱۶ مارس ۱۹۲۱ پیمان مسکو (مسکو آنلاشماسی) را امضا کرد که بر اساس آن باتومی، آخیسکا، آخالکالاکی و آجارستان به روسیه واگذار شد. نخجوان به عنوان منطقهای خودمختار تحت حاکمیت آذربایجان قرار گرفت و بخش عمده آغبابا تحت کنترل روسیه باقی ماند. از دست دادن منطقه استراتژیک آغبابا ضربه شدیدی به ساکنان آن وارد کرد. طی یک سال مبادله جمعیت، دهها روستای آغبابا کاملاً تخلیه شد و صدها خانواده از بیش از سی روستا به ترکیه مهاجرت کردند.NATIONAL STRUGGLE IN EASTERN ANATOLIA*********** DOĞU ANADOLU`DA MİLLİ MÜCADELE************ ŞƏRQİ ANADOLUDA MİLLİ MÜBARİZƏ
Based on the results of the War of 1877-1878, the Ottoman army was forced to retreat from the "Three Provinces," and these territories were ceded to Russia as war reparations. A 40-year period of Russian occupation began in Batumi, Kars, Akhalkalaki, Ardahan, Aghbaba, and Çıldır, encompassing a large part of southwestern Caucasus. With the onset of World War I in 1914, conflicts between the Tsarist Russia and the Ottoman Empire reignited, turning into a great fire that engulfed the region. After the Bolshevik Revolution on November 7, 1917, the new Russian government came to power. Local Turks were compelled to organize themselves against the relentless attacks of the Russians, Armenians, and Georgians. Their hard but honorable struggle led to the establishment of the Southwestern Caucasus Republic (Southwestern Caucasus Republic), which was formed through local Soviet governments (Soviet councils) for self-defense.
The Turkish army retreated from Kars on January 25, 1919. The Southwestern Caucasus government, which declared itself the successor to the National Council government, quickly formed an army of 8,000 consisting of soldiers and volunteer officers remaining from the Turkish army and local youth. The British military governor, Temple, recognized the Democratic Republic of Azerbaijan and the Southwestern Caucasus Republic.
After repeated battles, territorial changes, and waves of death and plunder, this region was finally liberated by the Turkish army. On November 17, 1920, the Armenians agreed to join peace negotiations. The negotiations in Gyumri resulted in the signing of the Treaty of Gyumri (Gyumri Anlaşması) on December 2-3, 1920. According to this treaty, the territories lost in the Russo-Turkish War (1877-1878), including Kars, Sarıkamış, Kulp, Kağızman, and Iğdır (Surmely), which had been ceded to Russia by Iran after the Treaty of Turkmenchay, were returned to Turkey. Turkey signed the Moscow Treaty (Moskova Anlaşması) on March 16, 1921, under which Batumi, Akhalkalaki, and Adjara were ceded to Russia. Nakhchivan was established as an autonomous region under the governance of Azerbaijan, while a significant portion of Aghbaba remained under Russian control. The loss of the strategic Aghbaba region dealt a severe blow to its inhabitants. During a year of population exchange, dozens of Aghbaba villages were completely evacuated, and hundreds of families from more than thirty villages migrated to Turkey.************
Osmanlı Ordusu 93 Harbinin (1877-1878) sonuçlarına göre Elviye-yi Selase`den çekilmek zorunda kaldı ve bu topraklar savaş tazminatı olarak Ruslar`a bırakıldı. Güneybatı Kafkasya`nın büyük bir kısmını kaplayan Batum, Kars, Ahıska, Ardahan, Ağbaba ve Çıldır’da 40 yıllık Rus esareti devri başladı. 1914 I Dünya Savaşıyla yeniden başlayan Çar Rusya`sı-Osmanlı çatışmaları aralıklarla güçlenerek yöreyi yakan büyük ateşe dönüştü. 7 Kasım 1917`de Rusya`da ihtilal yolu ile yönetimi Bolşevikler ele geçirdiler. Saldırılar dinmek bilmiyordu, Rus, Ermeni ve Gürcü saldırılarına karşı yerli Türkler örgütlenmek zorundaydı. Türkler yerli Şura Hükumetleri şeklinde kendini savunan birliklerden Cenub-i Garb-i Kafkas Cumhuriyeti`nin kurulmasına kadar zorlu, cefalı ama şerefli bir yol geçti.
Türk ordusu 25 Ocak 1919`da Kars`tan çekildi. Kendini Milli Şura Hükumetinin varisi ilan etmiş Cenub-i Garb-i Kafkas Hükumeti kısa sürede Türk Ordusundan gönüllü olarak kalmış asker ve subaylar ve aynı zamanda yerli gençlerden oluşan 8.000 kişilik ordu kurdu. İngiliz askeri valisi Templey, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ve Türkiye Cenub-i Garb-i Kafkas Cumhuriyetini resmen tanıdı.
Defalarca savaş sonucunda el değişen ve her seferinde yeni ölümler ve yağmalar yaşayan bu bölge nihayet Türk Ordusu tarafından tamamen kurtarıldı. 17 Kasım 1920`de Ermeniler barış için masaya oturmayı kabul etti. Gümrü`de başlayan müzakereler 2-3 Aralık 1920`de imzalanan Gümrü Antlaşması ile son buldu. Antlaşmaya göre 1877-1878 yılları arasında çıkmış Rus-Türk savaşı zamanı kaybedilmiş Kars, Sarıkamış, Kulp, Kağızman; Türkmençay Antlaşmasından sonra İran`ın Rus`lara verdiği Iğdır (Sürmeli) Türkiye topraklarına katıldı. Türkiye 16 Mart 1921`de Moskova Antlaşmasını imzaladı. Bu antlaşmaya göre ise Batum, Ahıska, Ahılkelek ve Acaristan bölgeleri Rusya`ya bırakıldı, Nahçivan`a Azerbaycan`a bağlı olarak özel özerklik statüsü verildi, Ağbaba bölgesinin büyük bir kısmı ise Rusya`da kaldı. Bu antlaşmada stratejik yükseklik olarak askeri önem taşıyan Ağbaba bölgesin elden çıkarıldı ve bundan en çok zarar edenler ise kuşkusuz Ağbaba nüfuzu oldu. Antlaşma sonuçu bir yıllık bir mübadele süresince onlarca Ağbaba köyü tamamen ve otuzun üzerinde köyden yüzlerce aile, Türkiye tarafına göç etti.***********
93 Müharibəsinin (1877-1878) nəticələrinə görə Osmanlı Ordusu “Üç sancaq”dan (Elviyə-yi Sələsə) çəkilməyə məcbur oldu və bu torpaqlar Rusiyaya müharibə təzminatı olaraq verildi. Batum, Qars, Axıska, Ərdəhan, Ağbaba və Çıldırda cənub-qərbi Qafqazın böyük hissəsini əhatə edən 40 illik rus işğalı dövrü başladı. 1914-cü ildə Birinci Dünya Müharibəsi ilə yenidən alovlanan Çar Rusiyası-Osmanlı qarşıdurmaları tezliklə bölgəni yandıran böyük bir atəşə çevrildi. 7 noyabr 1917-ci ildə Rusiyada bolşeviklər inqilab yolu ilə hakimiyyəti ələ keçirdilər. Rus, erməni və gürcü hücumlarına qarşı yerli türklər təşkilatlanmalı idi. Türklərin çətin, lakin şərəfli mübarizəsi Şura Hökumətləri formasında özünümüdafiə birləşmələrindən Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətinin yaradılmasına qədər davam etdi.
Türk ordusu 25 yanvar 1919-cu ildə Qarsdan çəkildi. Özünü Milli Şura Hökumətinin varisi elan edən Cənub-Qərbi Qafqaz Hökuməti, Türk ordusundan könüllü qalmış əsgər və zabitlərdən və yerli gənclərdən ibarət 8.000 nəfərlik ordu yaratdı. İngilis hərbi qubernatoru Templey, Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti və Türkiyə Cənub-Qərbi Qafqaz Cümhuriyyətini rəsmən tanıdı.
Dəfələrlə döyüşlər, ərazi dəyişiklikləri, ölüm və qarətlər yaşayan bu region nəhayət Türk ordusu tərəfindən azad edildi. 17 noyabr 1920-ci ildə ermənilər sülh danışıqlarına razılıq verdi. Gümrüdə başlayan danışıqlar 2-3 dekabr 1920-ci ildə Gümrü müqaviləsinin imzalanması ilə başa çatdı. Müqaviləyə görə, 1877-1878-ci illər Rus-Türk müharibəsində itirilən Qars, Sarıqamış, Qulp, Qağızman və Türkmənçay müqaviləsindən sonra İranın Rusiyaya verdiyi İğdır (Sürməli) Türkiyəyə qaytarıldı. Türkiyə 16 mart 1921-ci ildə Moskva müqaviləsini imzaladı. Bu müqaviləyə əsasən Batum, Axıska, Axalkələk və Acarıstan Rusiyaya verildi, Naxçıvana Azərbaycana bağlı muxtar status verildi, Ağbabanın böyük hissəsi isə Rusiyada qaldı. Strateji əhəmiyyətli Ağbaba bölgəsinin itirilməsi ən çox yerli əhaliyə ziyan vurdu. Bir illik əhali mübadiləsi zamanı onlarla Ağbaba kəndi tamamilə boşaldıldı və 30-dan çox kənddən yüzlərlə ailə Türkiyəyə köç etdi.
تبلیغات
