ارزیابی نقش و کارآیی رفاق (ایوان) از دیدگاه استفاده کنندگان: فضای نیمه باز در خانه های روستایی مازندران (مقاله علمی وزارت علوم)

چکیده

به واسطه زندگی آمیخته با طبیعت و شرایط محیط و اقلیم در مازندران، فضای نیمه باز به صورت چشمگیری فرم های متنوعی را در معماری خانه های روستایی گذشته این منطقه شکل داده و کارکردهای گوناگون عملکردی، زیبایی شناسی، اقلیمی و اجتماعی را بر عهده گرفته است. ولی به عنوان رکن مهمی از ارکان معماری بومی روستایی، در خانه های امروزین کمتر ظهور یافته، هم سنگ گذشته نقش ایفا نکرده و با سبک زندگی امروزین روستاییان، متناسب نشده است. "رفاق" خصوصاً واقع در جلوی خانه ها، نوع غالب این نوع فضا بوده که بدون استثنا در تمامی خانه های بومی روستایی و در تمامی مناطق این استان مشاهده شده، بیشترین نقش و جلوه را در این معماری به منظور خلق آسایش اقلیمی و رفتاری ساکنین بر عهده دارد. این تحقیق، بر این فضا تمرکز نموده و ضمن معرفی انواع، خصوصیات معماری و نقش های گوناگون آن، میزان پذیرش آن از طرف روستاییان را بر مبنای نظر این افراد بررسی کرده و به این پرسش پاسخ می دهد که چرا ساکنین روستایی در این استان به عنوان استفاده کننده در طرح خانه های امروزین خود کمتر از رفاق استفاده می کنند. در این راستا، چهار روستا در استان مازندران به عنوان منطقه مورد مطالعه برگزیده شده و سپس چندین خانه ساخته شده به شیوه های بومی گذشته و نیز جدید که در حال استفاده می باشند، به عنوان نمونه انتخاب شدند. نمونه ها، مورد مشاهده قرار گرفته و عکس برداری شدند، نقشه آن ها برداشت، ترسیم و مستندسازی شد. پرسشنامه بین ساکنین این خانه ها توزیع و توسط آن با آنان نیز مصاحبه صورت گرفته تا آداب سکونت در رفاق، میزان علاقه مندی یا دلایل عدم تمایل به حضور این فضا در معماری مسکونی امروزین از دیدگاه خود روستاییان، استخراج شود. نکات مثبت این فضا را از نظر مردم می توان در قالب های کلان تر مانند اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دسته بندی کرد.غیر اقتصادی، عدم کارآیی و عدم راحتی نگهداری از رفاق، نقاط ضعفی هستند که روستاییان بدان دلایل از آن در خانه های جدید به ندرت استفاده می کنند. به طور کلی باوجود دغدغه های مختلف در مورد این فضا، غالب روستاییان نسبت به حضور آن در خانه احساس رضایت داشته و نیز به بهره برداری از آن در خانه های نوین خود تمایل دارند. با توسعه و ارتقای رفاق از طریق رفع دغدغه های روستاییان نسبت به آن، این فضا می تواند به عنوان رکن کارآ و هویت ساز، نقش چشمگیر دوباره یافته، خانه ها را زیباتر نموده و کمتر متکی به دستگاه های مکانیکی خصوصاً خنک کننده نماید.