تاریخ صدر اسلام در پیشدید امام "قدس سره الشریف"

اگر هر پژوهنده منصف، این اصل را که متکی به تجربه ظهور و حیات انقلاب اسلامی است و بی هیچ شک، پا در صحنه قبول جهان نیز نهاده است، پذیرفته باشد که انقلاب اسلامی ملت مسلمان ایران به رهبری امام راحل - قدس سره - حادثه ای الهی بود که بر مدار هدایتی انقلابهای انبیا و اوصیا به ظهور پیوست، فهم سخن امام در تفسیر و تجسم گرایی ارزشهای تاریخ اسلام و تاکید مکرر آن بزرگ بر بهره گیری از سنت و سیرت پیامبر گرامی (ص) و یاران فداکار او آسانتر خواهد نمود.
در این مقاله اگر خدای مدد فرماید، قصد بر آن است تا ترسیمی از حیات جهادآمیز صدر نخستین را، با بیان عناصر و ابزارهای مبارزه و همین سان محورهای حرکتی و هدایتی و بازشناسی و معرفی چهره های اسلام ناب محمدی، که در مسیر هدایت امامت انبیایی تاریخ سپرده اند، ارائه دهیم و مقوله های مدعی و اسلام نما که در گذشته، انقلاب محمدی و علوی در چهره های گونه گون و با حربه های متفاوت پیوسته برای انحراف اندیشه ها و تنها رها کردن امام حق و هدایت سهم داشته اند، باز نماییم. بدیهی است اسلام ابوسفیانی و شمن پرستان کهنه کار جزیرة العرب و همه کسانی که چنین می نگرند و اسلام در ذهن و فهم و کردار آنها بر منوال الفت بین دنیا و دین به سود دنیا و سازش بین آن دو به مصلحت دنیا، شکل می گیرد و تا عصر حاضر که به تعبیر ژرف امام راحل "اسلام امریکایی" نام می گیرد در حوزه بحث خواهد بود و از آن سخن خواهد رفت.
چون درک صحیح و فهم دقیق صدر اسلام که مورد تاکید مکرر امام راحل بود، منوط به آگاهی درست از گروههای موافق و معارض در انقلاب الهی محمدی و انقلاب الهی علوی و نیز محتاج به آشنایی از سخنان دوست و دشمن است، بی گفتگو روشن است که باید تفسیری درست از احزاب معارض و یاران موافق - البته در محدوده مناسب بحث و در حد نیاز - و به تعبیر دیگر همسویان ولایت الهی و جان برکفان دین نیوش و بهانه جویان دنیاپرست دین فروش، به دست داد.
از این رو، محورها و عنوانهایی از کلام امام را پس از استناد، شرح تاریخی کرده و با عصر پیامبر گرامی (ص) و امام علی (ع) مقایسه کرده و سخنان هر گروه را در آن عصر نقل می کنیم تا راز این سخنان که از حکمت و روشن بینی الهی بهره ور و بر سنت مجرب رسالت نبوی و ولایت علوی پی سیر است، بیش از پیش برای عاشقان و ارادتمندان آن امام، باز شناخته آید.
الف: پرمعناترین سخن در مقوله تاریخ به عقیده نگارنده، سخنی است که بارها و به مناسبت امام بیان می فرمودند: "که ما به شرط غلبه قیام نمی کنیم" (1) . و نیز گوشزد فرمودند که: "در قاموس شهادت، واژه وحشت نیست. " (2)
آنگاه که انتخاب خدا برای هدایت مسلمانان و اکمال دین به مانع برخورد و اتمام نعمت انجام نشد، و عصر پرابتلای تاویل (3) که بلاها برای بازشناختن گوهر دینی هر مومن از زمین و زمان فرو می بارید و شمشیر زنان بدر، احد، خندق و خیبر شمشیرها را در غلاف برده و در لاک انزوا غلتیده و زبان حقگوی دیروز را پاسبان سر کرده بودند، و به یک سخن، قهرمانان و مبارزان عصر تنزیل (4) با رها کردن حق و در افتادن به گرداب فتنه دین فروشی به سود دنیای دیگران یا دنیاطلبی به زیان دین خود، میدان را جولانگاه مسلمانان بامداد فتح کرده بودند و جز بقیة السلفی از دین باوران دردمند بر جای نمانده بود تا شبهه ها را بزداید، ابهام از چهره دین خدا برگیرد و عافیت جویان دین پندار را از مومنان حق مدار، بازشناسد.
در چنین حالی، همانند عصر تنزیل، تنها سخن بر سر، بود و نبود دین نمی رفت بلکه از این مقوله سخن می آمد که کدام دین و با تفسیر کی؟ تنزیل محمدی (ص) را کی می توان با تاویل ابوسفیانی به بار نشاند و امت را با آن به هدایت رساند؟
گروهی از همان اصحاب که گاه در پیچ و خم منزل هدایت لغزیده و دل به ولایت نسپرده بودند، دین را سپر بلای دنیا کردند و دستخوش تفسیر این و آن و خود، سپر بینداختند وبرفتند.
این سخن را به مثابه یک اصل حزبی که: "یاران پیامبر همه ستارگانند، به هر کدام اقتدا کنید به هدایت دست یافته اید" (5) ، و نیز این سخن که: "پیامبر مصطفای خدا بود و معصوم، و پس از او عصمت به امت انتقال یافته است و امت در انتخاب خود بر عصمت است" (6) ، متمسک دست کردند و از این دست سخنان گفتند و بر این قول رفتند و دمی هول دین نکردند.
جماعت "مسلمة الفتح" (7) بیش از همه، این سخنان را وجهه همت خویش کرده تا نیش زهرآگین خود را بر پیکر دین فرو برند و انتقام ناکامیهای عصر تنزیل را از قهرمان تاویل (8) و یاران ارجمند او، باز کشند.
چهره درخشان نام آورترین مومن عصر تنزیل و تاویل، وارسته از همه دامها رسته شاهین هدایت عصر علوی، سمت نمای حق، عماربن یاسر، پیر بیدارگر عصر خواب خرگوشی، در این میدان زمزمه تحیر را می شکند و اصل علوی حفظ سلامت دین به بهای از کف نهادن همه دنیا را در برابر دیگر شعارها طرح می افکند: "حسبنا سلامة الدین" (9) از اینهمه سلامت دین ما را کفایت می کند و بس.
بدیهی است که حفظ سلامت دین، امری است به بهای از کف نهادن همه دنیا و در منطق مادی، حسابگر هر عصر که معمولا تحصیل اهداف و کسب خواسته ها را شرط تحقق پیروزی می دانند، معادل شکست است.
باور شیعه در ستیز با کفر و نفاق و شرک و جور و جهل، و تلقی او از چنین حرکتی، براساس احدی الحسنیین، (10) یکی از دو نیکوست؟ پیروزی یا شهادت در راه خدا.
از اینرو با تکیه بر چنین بینشی است که شیعه در خطاب به همگامان و همسویان و همرزمان، بانگ همیشه بحق بلندش، "یا منصور! " پیروز است.
این بدان مفهوم است که هر که مسیر حق را بشناسد در آن گام نهد و در نبرد با پیشوایان کفر، در رکاب امام حق بپا خیزد و بستیزد، پیروز است و پیروزی حقیقتی است که گاه در لباس فتح و گاه در ظرف شهادت، رخ می نماید.
این شعار ارجمند، آنگاه که با شعر پر از شعور شیعه همگام شود، زیباترین و والاترین شعور انسانی تاریخ بشر را به نمایش می گذارد، و از فحوای حیاتی خدایی سخن می راند که در زیست سرفرازانه آن، سازش و شکست هرگز راه ندارد.
روشنگر حقایق اسلام ناب محمدی، مجدد بزرگ قرن و نافذ احکام نورانی آن، بیدارگر عصر و نسل، حضرت امام خمینی - قدسنا الله بسره العزیز - پس از اوصیای الهی، تنها کسی بود که در عصر غیبت، این اصل را در ذهن و وجدان این امت فرو ریخت و به باور نشاند.
او بود که در کلام جانبخش خود، می فرمود: "در قاموس شهادت واژه وحشت نیست".
دغدغه های خاطر انسان حسابگر بر محور ملاحظه ها و مناسبتهای حیات دوروزین خویش می چرخد، از این رو شکست و پیروزی عرفی، گاه نسلی و امتی را که از فلسفه هویت وبقای حقیقت بیخبر و با منشا و مبدا قانون هستی خارج از محاسبات مادی روز بیگانه است، به ذلت و خفت کشانده است.
پیامبر (ص) فرمود: "نصرت بالرعب" (11) من از راه ترسی که خدای از من در دل دشمنان افکند، پیروز شدم.
امیرالمومنین علی - علیه السلام - فرمود: "الناس من خوف الذل فی ذل" (12) مردم از بیم خواری در خواری به سر می برند.
پس مردم یا در مصداق واقعی شکست، بر اشتباه اند و یا در ملاحظه تبعات و یا برای دامن فروچیدن از گرداب آن، بر خطا می روند. بیمی که از قبل اینگونه ملاحظات حاصل می شود خود، عین خواری و ذلت است.
امتی که پیروزی و شکست را نشناسد و در تعیین دقیق مرزهای آن، عاجز ماند، طبیعی است که آن سوی دشمنان به هر آنچه از آن می هراسد، دچار شود، و هر آن بلا که از آن گریزان است، بر آن فرو ریزند و دستخوش تطاولش کنند.
پیروزی یعنی یافتن امام حق و هدایت و جهاد در رکاب او و به امر او، نتیجه یا غلبه بر او و یا شکست و شکست یعنی همراه پیشوایان کفر با امام حق و هدایت به نبرد برخاستن، اگرچه به غلبه هم بینجامد.
لختی در این کلام پیر صفین عمار یاسر، بیندیشیم تا برندگی عزم و استواری اراده او را در رکاب امام حق دریابیم: "والله لو ضربونا حتی یبلغوا بنا سعفات هجر لعلمنا انا علی الحق و هم علی الباطل" (13) .
"سوگند به خدا اگر با ما بجنگند تا جایی که در خرمابنهای هجر در یمن پراکنده شویم، باز بر این باوریم و بر آن پای می فشاریم که ما بر راه حقیم و آنها بر باطل".
اکنون پیروزی جز با عمار نتواند بود، زیرا او بر یقین است "نوم علی یقین خیر من صلاة فی شک" (14) و بر ولایت امام هدایت.
او پیرو فرهنگ قرآنی است (15) ، فرهنگی که بی غل و غش، ایمانهای برنا و دلهای دانا می پرورد که بر صراط پروردگارشان به یقین رسیده اند، و از آنگاه که به هیمنه جبروت خداوند دل باخته اند، بر هرچه جز اوست تاخت آورده اند.
در فرهنگ قرآنی، ابوذر غفاری، حجربن عدی، کمیت بن زید اسدی بر می آیند اما در فرهنگ اسلام امریکایی (16) ، دنیا و دین با هم به معاشات می پردازند و جانب هم را مرعی می دارند. پرورش یافتگان این فرهنگ که در پهنه تاریخ بیشمارند، آنهایند که در مناسبات دنیوی، پیوسته با تمسک به پوسته ای از دین، لب دنیا را گرفته اند و با هر نرمشی و در هر چرخشی بر مدار روزگار کج مدار، در گردشند و همیشه از دین برای حفظ دنیای خود، سرمایه گذاری کرده و سخن از دین گفته و توجیه و تفسیر و تاویل دینی کرده اند، و به تعبیر بلیغ امام:
"طرفدار اسلام سرمایه داری، اسلام مستکبرین، اسلام مرفهین بی درد، اسلام منافقین، اسلام راحت طلبان، اسلام فرصت طلبان و در یک کلمه، اسلام امریکایی هستند." (17) فرهنگ قرآنی، داعی (18) می پرورد و داعی درد دین دارد. فرهنگ اسلام امریکایی خادم (19) می پرورد که در خدمت است و از تعهد و سمت گیری به سوی حق در او سراغ نخواهی گرفت.
اسلام ناب محمدی را جز فرهنگ قرآنی بر نتابد و فرهنگ قرآنی جز داعی نپرورد و نخواهد.
ب: در فرازهای سخن امام و در سنت مجرب آن پیر خدایی، نسل جوان از مقامی درخور، بهره ور است. جبهه هایی که به رهبری و با هدایت آن زعیم در طول دهسال با نفاق و کفر و قاعدیگری (20) و مفتونین (21) گشوده شد، سربازان جان بر کف آن، چهره های درخشنده جوانانی بود، که از سر اخلاص و اطاعت، اوامر ولایت او را به جان می خریدند.
"التابعون باحسان" (22) بودند. همانها که نه قتل عام فیضیه را دیده بودند و نه 15 خرداد 1342 را و سهل است که در این ایام بیشتر آنان، یا هنوز دیده به جهان نگشوده ویا اگر گشوده، در گهواره بودند. و درست امام در آن زمان ازاینان به عنوان یاوران خود یاد می کرد. از ابن عباس است که: "لقد ترک النبی الناس یوم تو فی علی اربع منازل، مومنون مهاجر، والانصار، و اعرابی مومن لم یهاجر، التابعون باحسان" (23) پیامبر (ص) چون به رفیق اعلی پیوست، مردم در چهار نزلت بودند، مومن، مهاجر، انصاری، بادیه نشین هجرت نکرده، و تابعین از راه احسان.
مومنان مهاجر که دسته نخست باشند، پس از پیامبر (ص) جز عده ای اندک بر ثبات عصر آغازین، پایدار نماندند. بیم جان و طمع نان، ملاحظه های سیاسی، موقعیت شناسی، بهره گیری از تنازع احزاب و دل به دنیا سپردن و موارد دیگر، همه دست به دست هم داد و آن شد که دیدیم.
بعد از این، امام به یکی از اینان فرمود: "ارتبت و تربصت و راوغت" بر سر حفظ موضع رسالتی خود شک کردی و برای کسب مصالح کمین کردی و چون روباه راه را عوض کردی. اگر هشدار و انذار حضرت فاطمه - سلام الله علیها - نبود، بیم آن می رفت که شکافی در دین پدید آید و بدعتی در آن افتد که نابکاران دنیادوست، پس از چندی دین را عرصه پایمال خود کنند.
این هشدار که در هیات دو نطق سیاسی و هدایتی جلوه نمود، سکوت مرگبار ارتداد (24) حاکم بر مومنان مهاجر را بشکست و راه هدایت الهی را از میان ابهام و بهانه های واهی آن عصر پربلا، باز گشود: ". . . فقبحا لفلول الحد و خور القناة و خطل الرای! . . . اما لعمرالله لقد لقحت فنظرة ریثما تنتج، ثم احتلبوها طلاع العقب دما عبیطا و ذعافا ممقر، یخسر المبطلون، و یعرف التالون غب؟ ما اسس الاولون. ثم طیبوا عن انفسکم نفسا، واطمئنوا للفتنة جاشا، وابشروا بسیف صارم و هرج شامل و استبداد من الظالمین یدع فیئکم زهیدا وجمعکم حصیدا". (25)
زشت باد شمشیری که از برای خدا نبرد و نیزه ای که در سینه باطل فرو نرود و اندیشه ای که راه فساد را هموار سازد! به خدا سوگند کردارهای امروز روزی به بار نشیند. مهلتی تا این اجتماع آبستن، بار نهد. آنگاه ظرف زندگی شما را از خون تازه و زهر کشنده پر کند. آنجاست که باطلکاران زیان برند و آیندگان ثمرات تلخ کشته های گذشتگان را دریابند. سپس با دلی آرام فتنه را آماده باشید.
شمشیرهای برنده دشمن و هرج و مرج دامن گستر و خودسری ستمکاران بر شما بشارت باد! تا آنجا که غنیمت شما را - جز اندکی که بر جای نهند - بربایند و کشتزار شما را به سود خود بدروند.
دسته دوم، یا الناصر لدین الله، در فقدان پیامبر (ص) ، به رغم پیشدستی ای که برای پیشگیری از بروز تجربه های تلخ گذشته و کینه های دیرینه بین خود و قریش به کار گرفتند، چون در تدبیر وتمشیت امور سیاسی مدینه خاتم، ناتوان و در درک و فهم اطلس قدرت و تحلیل بدنه و اجزا به هم پیوسته آن، از رای صائب بی بهره بودند. با آن همه جهاد و تلاش خالصانه بدنه و قاعده، سرانش به ناگهان در یک چنبر غافلگیرانه در افتادند و سرانجام برای حفظ خویش از سقوط به حاکمیت دیگران تن دادند و جماعت خود را سرگردان کردند.
دیری نپایید که زعیم یکی از دو شاخه نیرومند آن، که از مدینه به ملاحظه هایی گریخته بود، در شام به طرز ناشناخته ای ترور شد.
مرغ دانا که می رمید از دام با همه زیرکی به دام افتاد
دسته سوم، با دیه نشینانی بودند که اسلام هنوز در آنان رسوخ نکرده بود.
سالها به عنوان خفیر و راهدار و باج ستان و اجیر دست کاروانداران قریش همانند ابوسفیان و ابوجهل و همین سان، و دیرزمانی با سمت مزدوری و نخلدار و زمیندار مدینه به سر بردن و گاه به غارت پرداختن و از حضارت گریختن یهود صنعتگر؟ و در مدح بداوت سخن راندن و بر آن فخر کردن، بر دلهای اینان پرده افکنده بود و پیام الهی و کلام قرآنی به زودی در آنان کارگر نمی شد.
قرآن کریم از آنان به عنوان: "الاعراب اشد کفرا و نفاقا" (26) ، نام می برد.
اینان پس از پیامبر (ص) ، چون احساس خلا قدرت کردند، از پذیرش حاکمیت جدید تن زدند و مرتد شدند و جنگهای ارتداد که حدود یک سال وقت از مسلمانان گرفت، برای سرکوب اینان بود.
نکته ای که شایسته ذکر می دانیم آن است که مباد همانند پاره ای از مورخان، تمامی جریان رده (27) را یک دست دانسته و کفر و ارتداد و خروج از اسلام، همه آنها را مسلم بپنداریم. باید دانست که حرکت ارتداد که در سال یازده هجری به وقوع پیوست، بر سه بخش بود:
1- پاره ای چون بنی تعمیم به زعامت مالک بن نویره و یمنیها بر سر انتخاب پس از پیامبر (ص) سخن داشتند وحبس زکات ازسوی آنا، جنبه سیاسی داشت نه دینی و ارتداد. و اینان بر دین خدا پابرجا بودند.
2- عده ای دیگر، داعیه قدرت داشتند و بر آن بودند تا در این گیرودار خود را برکشند و شاید به ملاحظه ای حکومت نوپای مدینه که بیش از هر چیز به تمکین و اطاعت و آرامش نیاز داشت، جانب آنها را مرعی دارد و در اداره حکومت سهیمشان گرداند.
3- دسته سوم، مرتدان و ملحدان بودند، که از ایمان بهره ای نداشتند و در نفاق به سر می بردند. رحلت پیامبر گرامی، زمینه بروز مکنونات آنها را فراهم ساخت. اینان چون صیت و عظمت نبوت را دریافته بودند، بر آن شدند تا با توسل به تنبو و غیبگویی دروغین، زمینه ذهن بدویان را برای حاکمیت خود، آماده کنند. از این میان باید مسلمه کذاب و سجاح را در این دسته برشمرد.
آخرین دسته از اصناف اجتماعی و اعتقادی، تابعین از راه احسانند که باید گفت معظم جامعه آن روزگار را تشکیل می دادند. در انقلاب علوی سال 36 هجری، ارکان نظامی، سیاسی، اعتقادی و فرهنگی حکومت امام (ع) اکثرا از اینان بودند.
سخن مالک اشتر نخعی، در برابر توجیه ها و تفسیرهای قاعدین و فقهای ساکت عصر تنزیل و همانان که راه انحراف امت را مهیا کردند و تخم تحیر را در آن پاشیدند، با تکیه بر توان این دسته بود که گوهر اخلاص و ایثارشان در فتوحات و رباط و در دفاع از آرمانهای رسول خدا (ص) و حضرت امیرالمومنین علی (ع) آنسان صیقل خورده و درخشان شده بود که هیچ کس درسکانداری این نسل برای اداره انقلاب علوی کمترین شک به خود راه نمی داد.
ممکن بود ابوموسی اشعری، اشعث بن قیس کندی، عبدالله بن عمر، اسامه بن زید و سعدبن ابی وقاص، برای حفظ موقعیت عقیدتی و سیاسی خویش به سابقه و تقدم توسل جویند، و سابقه و سن را با دینداری و دین فهمی برابر نهند و در نتیجه نسل جوان، تابعین از روی احسان را برای اداره جامعه و حضور در تعیین سرنوشت امت اسلامی، ناپخته و ناتوان قلمداد کنند.
مالک در پاسخ اینان به امام می گفت: "یا امیرالمومنین، انا وان لم نکن من المهاجرین والانصار فانا من التابعین باحسان، ان القوم وان کانوا اولی بما سبقونا الیه، فلیسوا باولی مما شرکناهم فیه" ای پیشوای مومنان، ما اگرچه از مهاجران وانصار نیستیم ولی از تابعین از روی احسانیم. این گروه، اگرچه در آنچه بر ما پیشی جسته اند (درک اسلام) پیشترند، اما در آنچه که ما با آنها شرکت جسته (فهم اسلام و جهاد در راه آن) بر ما برتری ندارند.
در اطلس رهبری و جغرافیای هدایت امام راحل، همانند حکومت امیرالمومنین علی - علیه السلام - عناصر تابعین حضور حیاتی داشتند. و اینان به نیکی، سخن امام و سنگینی رسالت او را درک و لمس می کردند. وقتی که امام از آن شکوفه خوشبوی بستان تابعین شهید محمد حسین فهمیده به عنوان اسوه و رهبر نام می برد، می توان میزان عنایت امام را نسبت به حضور پاکباختگان از تابعین از روی احسان دریافت.
به واقع باید گفت که مرکز ثقل انقلاب و حکومت امام خمینی - قدس سره - بسان حکومت امام علی (ع) بر دوش جوانانی بود که از بحرانها و ابتلاهای پشت سر نهاده پس از ظهور انقلاب کمترین اطلاعی نداشتند. و درست در برابر خیلی از قاعدین مدعی و متکی به سابقه و مسلح به اقاویل و اضالیل که حقایق را می دانستند و انقلاب را می شناختند ولی از بیم از دست دادن مریدان به پاسبانی خفتگان پرداختند، برپای خاستند و از ولایت امام و اهداف و مقاصد آن با سری پرشور و دلی آکنده از اخلاص به دفاع پرداختند.
ج: از نکات بارز دیگری که در حیات مبارک امام، به گونه یک سیره مجرب به بار نشست، تفسیر وتبیین سیاست اسلامی و تعیین مرزهای دقیق آن و سیاسی کردن امت اسلام بود برای دفاع از کیان خود، برای همیشه تاریخ. امام خود پیش از همه دریافته بود و از سر ژرفکاوی و روشن بینی که خاص آن طبیب روحانی بود، پیش از همه به تجربه، بر این باور رسیده بود که آفت دامنگیر امت اسلام، تنها ناشی از تکاثر نبود، بلکه از تجاهل و تواکل بود. امتی که هیچ گاه نخواسته بود در تعیین و ترسیم سرنوشت خود سهیم باشد و دیگران هم از این زهد سیاسی استقبال کرده و رخنه در اندام آن انداخته و بتدریج از سرنوشت و مسیر و آینده خود بیگانه و سرانجام به انزوایش کشانده بودند. قلمهای دغلباز و دستهای شوم و نفاثه های آتش افروز حکام جور پیوسته در خلق درانداخته بودند که سیاست یعنی پلیدی و آلودگی و دخالت در آن برای هر دینداری زیبنده نیست. نتیجه قهری این "تز" غلط، این بود که هر دینداری که در سیاست افتد، آلودهاست!
قیام امام در 15 خرداد 1342 و سرانجام انقلاب الهی بهمن 1357 به رهبری آن زعیم، برای هر انسان سلیم النفس و مستقل الرای کافی می نمود تا به حرکت رسالتی امام که ادامه انقلابهای الهی انبیای عظام - علیهم السلام - بود به عنوان یک تجربه عینی و ملموس و موفق سیاست دینی و اسلامی که در این عصر حاضر به ظهور پیوسته است ایمان پیدا کند و پندارهای خالی از واقعیت قرون گذشته را، رها کند. ولی با اینهمه بودند کسانی که پیوسته در خلق خدا می دمیدند که اسلام با سیاست سازگار نیست و در اغوای امت دمی نیاسودند و از هر وسیله ممکن بهره جستند.
قاعدین، که اکنون، ابزارهای حضور و وجود خویشتن را که به بهای تغافل وتجاهل سالیان دراز، مردم به دست کرده بودند، از کف می نهادند، به هر رطب و یا بسی و به هر متشابهی و بر مبنای هر تاویلی برای ایجاد شکاف و رخنه در صف مومنان یکدل انقلابی، چنگ زدند.
اگر در عصر امام علی (ع) ابوموسی اشعری یمانی، برای خالی کردن پشت امام حق، حدیث پیامبر (ص) می خواند، عبدالله بن عمر مردم را از فتنه می ترسانید و آن یکی برای جهاد با اهل قبله به جای بصیرت و تشخیص شمشیری می خواست که حق را از باطل باز شناسد، اینان نیز حدیث آوردند و ناسره معنی کردند و بر خلق خواندند، که هر علمی پیش از . . .
داب امام در اداره انقلاب و هدایت امت انقلابی، آن بود که هر جا لازم می نمود تا برای تبیین و تشریح قضیه ای، ابتدا زمینه ذهنی امت در حد مطلوب دگرگون شود، با ژرفنگری و بهره وری از شناخت دقیقی که از تبلیغات و حربه های استعماری در طول نیم قرن گذشته در میان کشورهای اسلامی داشت، عمل می کرد و از آنجا که تنها رهبری بود که پس از انبیا و اوصیا بیشترین یاران و مومنان فداکار را در اختیار داشت، پیوسته طرحهای انقلابی او با توفیق مقرون بود.
در فرازی از سخنان امام که برای تطهیر ذهن جامعه از رسوبات دیرین استعمار، بیان می شود، می خوانیم: "باید عرض کنم که سیاست برای روحانیون و برای انبیا و برای اولیای خدا حقی است، لکن سیاستی که آنها دارند و دامنه اش با سیاستی که اینها دارند، فرق می کند. " (28)
پی نوشت ها:
1. ر. ک. سخنرانی امام در جمع مردم استان باختران به تاریخ 28/5/1359.
2. ر. ک. پیام امام راجع به فاجعه هفتم تیر به تاریخ 9/4/1360.
3-4. عصر تنزیل و تاویل، عصر پیامبر گرامی (ص) و پس از او را گویند، عصر نبوت و عصر امامت. در عصر تنزیل، جنگ بر سر وجود مکتب بود. وحی فرود می آمد و مردم به تبعیت از رسول اکرم (ص) با چهار دشمن، شرک و نفاق و یهود و بدویت در ستیز بودند.
در عصر تاویل، هر کس بر آن است تا به اتکای سابقه عصر تنزیل، منویات خود را که در آن عصر فرصت بروز نمی یافت، اکنون برای کسب سهم الارث آشکار کند و برای حفظ اتصال عقیدتی خود، اسلام را براساس هوا و میل تفسیر و تاویل کند.
این دو اصطلاح مستفاد از حدیث شریف نبوی است که در منابع معتبر اهل سنت و شیعه منقول است. در مسند احمدبن حنبل به نقل از ابوسعید خدری آمده است: "کنا جلوسا ننتظر رسول الله (ص) فخرج علینا من بعض بیوت نسائه، قال: فقمنامعه، فانقطعت نعله، فتخلف علیها علی (ع) یخصفها فمضی رسول الله (ص) و مضینا معه، ثم قام ینتظره و قمنامعه، فقال: ان منکم من یقاتل علی تاویل هذا القرآن کما قاتلت علی تنزیله. فاستشرفنا و فینا ابوبکر و عمر، فقال: لاولکنه خاصف النعل، قال: فجئنا نبشره، قال: و کانه قدسمعه. [مسند احمدبن حنبل، ج 3، ص 82]
در کتاب الارشاد شیخ مفید آمده است: "روی اسماعیل بن علی العمی . . . عن ابی جعفر محمدبن علی، عن ابیه - علیهم السلام - قال: انقطع شسع نعل النبی - صلی الله علیه و آله وسلم - فدفعها الی علی - علیه السلام - یصلحها، ثم مشی فی نعل واحدة غلوة او نحوها، و اقبل علی اصحابه و قال: ان منکم من یقاتل علی التاویل کما قاتل معی علی التنزیل، فقال ابوبکر: اناذاک یا رسول الله؟ فقال: لا، فقال عمر: فانا یا رسول الله؟ قال: لا، فامسک القوم و نظر بعضهم الی بعض، فعال رسول الله - صلی الله علیه و آله وسلم:
لکنه خاصف النعل و اومابیده الی علی بن ابی طالب علیه السلام - و انه یقاتل علی التاویل لما ترکت سنتی و نبذت و حرف کتاب الله، و تکلم فی الدین من لیس له ذلک فیقاتلهم علی - علیه السلام - علی احیاء دین الله تعالی. " [الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، شیخ مفید، ج 1، ص 110] عمار یاسر در صفین مضمون این سخن پیامبر (ص) را به هنگام حمله به صف قاسطین به رجز می خواند: نحن ضربناکم علی تنزیله - و الیوم نضربکم علی تاویله [وقعة صفین، ص 341].
6. پیرامون امام و انتخاب امام در میان پاره ای از فقهای اهل سنت این بحث در گرفته است که آیا ضرورت امامت براساس عقل است، یا شرع، یا هر دو؟
عده ای "وجبت بالعقل لما فی طباع العقلاء من التسلیم لزعیم یمنعهم من التظالم. و قالت طائفة بل و جبت بالشرع دون العقل لان الامام یقوم بامور شرعیة. "
چون امت، پس از پیامبر (ص) شارع است، عقلا جایز است که کسی را در میان خود به امامت برگزیند. پیوند اجماع امت و مصلحت آن، عبارت است از شرع و عقل. [الامة و الجماعة و السلطة، دکتر رضوان السید، ص 76-87].
7. مسلمة الفتح: کسانی را گویند که پس از شوکت و قدرت اسلام در سال هشتم هجری در فتح مکه، به ناچار تسلیم شدند. النفوس التی اسلمت یوم فتح مکة سنة 8 من الهجرة. نام دیگرشان طلقاء است. زیرا پیامبر گرامی بر آنان منت نهاد و همه آنان را آزاد کرد و فرمود: "اذهبوا انتم الطلقاء" اینان مسلمان مخلص نبودند، اسیران اسلام بودند که؟ تسلیم قدرت آن شده بودند. به دیگر سخن انقلابی نبودند، اسیران انقلاب بودند.
با عنایت به سوابق، این جماعت از حکومت بر مسلمانان و تصدی مشاغل کلیدی محروم بودند. علی - علیه السلام - نامه ای به معاویه می نویسد: "واعلم انک من الطلقاء الذین لاتحل لهم الخلافة، ولا تعرض فیهم الشوری. "
باز از خلیفه دوم در اسد الغابة نقل است که: "لاتحل الخلافة، لطلیق ولا لولید طلیق ولا لمسلمة الفتح. "
8. قهرمان تاویل، امیرالمومنین علی - علیه السلام - است که چشم فتنه را کند و فرق مبارزه با باغیان و محاربین رابیان فرمود و نبرد با اهل قبله را برای نگه داشت دین از بدعت و تحریف، راهبری فرمود.
9. رهنمودی از امیرالمومنین علی - علیه السلام - با یاران مخلص و بنی هاشم در ابتدای هجوم فتنه های همانند پاره های شب دیجور. [عمار یاسر، صدرالدین شرف الدین، ترجمه سیدغلامرضا سعیدی، ص 161].
10. "قل هل تربصون بنا الا احدی الحسنیین" [بخشی از آیه شریفه 52 از سوره مبارکه توبه. ]
11. در سوره مبارکه آل عمران - آیه 151، انفال 12، احزاب 2، حشر 2 و کهف 18، کلمه رعب آمده است و نیز در صحیح بخاری، کتاب الصلاة: 438، حدیث: نصرت بالرعب.
12. ر. ک: شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، مجلد20، بخش الحکم المنسوبة، شماره 890.
13. ر. ک: وقعة صفین، نصربن مزاحم المنقری، تحقیق و شرح عبدالسلام محمدهارون القاهرة، مکتبة الخانجی، ص 341.
14. هنگامی که امیرالمومنین (ع) شنید یکی از خوارج حرورا به تهجد و قرائت قرآن پرداخته است، این کلام را فرمود.
15. فرهنگ قرآنی: آنچه از تلاش و اخلاص که در اندیشه و کردار و در قالب تعهد و ایثار انجام می پذیرد و از ظهور اسلام تا کنون، اسلام راستین را تداوم می بخشد، فرهنگ قرآنی نام دارد. فرهنگ قرآنی، اسلام بی غل و غشی است که در دل مومنان پاکباز، شعله می افکند و جهان خارج را به نور هدایت و جهاد روشن می کند. در فرهنگ قرآنی، مومنان، کفر را وپلشتی را و بافته ها و یافته های علمانی قابان را برنمی تابند و بدان مجال بروز نمی دهند، و به تعبیر امام راحل در دستی قرآن دارند و در دستی شمشیر و دلی پرتوانتر از دل شیر.
فرهنگ قرآنی، فرهنگ روشنگری و روشنبینی است، مومن، این فرهنگ درد محرومیت مومنان و رنج نابسامانی اردوی مستضعفان، رنجورش می کند و برای تامین قسط و بسط عدالت، بی محابا بر زراندوزان بی درد، چونان ابوذر می خروشد و بر فقه کعب الاحبار نهیب می زند، چون حجر پا در زنجیر می کند، تا زنجیر از پای بردگان و رمگان اموی، باز گیرد. فرهنگ قرآنی فرهنگ علوی است که دمی بر پرخوری ستمگر و گرسنگی جانکاه ستمدیده خموش نخواهد ایستاد.
کوتاه سخن، فرهنگ قرآنی، فرهنگ ایمان و علم و جهاد و عدالت است.
16. فرهنگ اسلام امریکایی: در فرهنگ اسلام امریکایی، اسلام به عنوان مجموعه ای از اندیشه انسانی نگریسته می شود که تعهد و مسئولیت در آن راهی ندارد. خادمانی در پهنه فرهنگ اسلامی می زیند که بر برخی از احکام و اصول آن، نه از سر ایمان، بل از سر قبول و تسلیم کردن نهاده اند.
و در عصر ما سادات و فهد، شاه حسن و شاه حسین و. . . در دل این فرهنگ جای می گیرند. بیان بلیغ و تعبیر دقیق امام در عصر حاضر، پرده از چهره این فرهنگ برگرفت: " طرفدار اسلام سرمایه داری، اسلام مستکبرین، اسلام مرفهین بی درد، اسلام منافقین، اسلام راحت طلبان، اسلام فرصت طلبان و در یک کلمه اسلام امریکایی . . . "
17. از پیام امام به مناسبت انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی [صحیفه نور، ج 20، ص 194].
18. داعی: آنکه به حق فرا می خواند و بر نشر حقایق مکتب اسلام و ابلاغ آن خود را متعهد و ملتزم می بیند. امام صادق (ع) فرمود: "کونوا دعاة الناس بغیر السنتکم".
19. خادم: خود را ملتزم نشر و ابلاغ پیام مکتب نمی شناسد، راهی را می گزیند و پیش می رود. از این رو چون از انحراف و دغلبازیهای دغلکاران در دین بی بهره است، به آسانی و بی هیچ ناگواری در خدمت هر صاحب قدرتی در هر کجا که به نام دین بر مردم حکومت می کند، قرار می گیرد، کاخ سبز دمشق باشد، یا کاخ ریاض. "الناس عبید الدنیا والدین لعق علی السنتهم یحوطونه مادرت معایشهم، فاذا محصوا بالبلاء قل الدیانون" [امام حسین - علیه السلام - در دومین روز ورود به کربلا].
20. قاعدیگری: حزب متشکلی بود از پاره ای از صحابه، که پس از واقعه سال 35 هجری و شروع خلافت امام، پیش از همه برای تنهایی امام و سقوط حکومت عدل او، زبان از کاسه سر برون کردند و از هرچه در توان داشتند برای نیل به مقصود، دریغ نکردند. قاعدیگری به مثابه بادهای ملایمی است که زمینه وزش طوفان را فراهم کند. صدای دلنواز و چهره های ظاهرالصلاح اینان که حتی حاضر نیستند شاهد ذبح شرعی پرنده ای باشند، زمینه ساز و مهد بساط گستری زورگویان سفاک و آدمکشان بی باکی است که در لباس ناکث و قاسط و مارق، فرزندان قران را چون حسین بن علی (ع) و یاران باوفای او و حجربن عدی و حسین بن علی [شهید فخ] و وزیدبن علی و شهید کناسه را بی هیچ پروای خدا از دم تیغ می گذرانند. در زیارت عاشورا بر اینان نفرین می رود: "لعن الله الممهدین لهم بالتمکین. "
فقه قاعدین فقه سکوت است و به رغم آنهمه تقدس م آبی و زهدنمایی، چون از درک درست فرجام کردار خود، ناتوانند، پیوسته در خدمت اهداف دشمنند و به راستی اگر دشمنان دین چنین خادمان بی مزد و منتی در اختیار نداشته باشند، چگونه می توانند در درون صف توحید رخنه افکنند، و در گلوی عزیزترین مومنان تیغ کین نهند؟
امام علی (ع) درباره اینان فرمود: "خذلوالحق ولم ینصروا الباطل" جبهه حق را بی یاور کردند و باطل را هم یاری نکردند. بی هیچ گفتگو تنها رها ساختن امام حق و بی یاور کردن جبهه حق به سود باطل است، همان گونه که در صفین به عیان مشاهده شد.
شاعر تیزبین شیعه منصور نمری، خطاب به انقلاب امام حسین (ع) فرماید: "ما الشک عندی فی کفر قاتله لکننی اشک فی الخاذل" من در کفر قاتلان فرزند پیامبر (ص) هیچ شکی ندارم، شک من درباره همه کسانی است که در کربلا و آن امام را به تنها رها کردند و به یاری اش برنخاستند. و نمی دانم که اینان را کافر بخوانم یا مسلمان؟
سران قاعدین، اینهایند: ابوموسی اشعری یمانی، سعدبن ابی وقاص، اسامة بن زید، محمدبن مسلمه، عبدالله بن عمر.
21. مفتونین: به جز آن سه دسته از احزاب متشکل که با صفت باغی و در هیات ناکث و قاسط و مارق، مسلحانه بر امیرالمومنین - علیه السلام - شوریدند، چهار حزب فکری دیگر بود که هر یک در سقوط حکومت قسط و عدل امام سهم داشته اند، مفتونین، مرتابین، متربصین و مراوغین.
انسان در آزمایشگاه زندگی و در کوره ابتلا، پیوسته با عنوانها و اسباب و علایق، سنجیده و فتنه می شود، یکی به مقام، یکی به مال و یکی به شهوت. ممکن است که انسان غیر مهذب برای تخریب و تضعیف و سرانجام خلع سلاح مومنان، به ارزشهای الهی و انسانی دست یازد و آن را یا از سر آگاهی و یا از سر ناآگاهی، به عنوان ابزاری در دست گیرد و به کار برد.
مفتونان، فتنه شدگان به دینند، در عین ناباوری، دانسته و یا نادانسته، اینان برای خلع سلاح رقیب، از قرآن و سنت و ارجمندترین ارزشهای الهی و انسانی دین، بی هیچ محابا بهره می گیرند و بر مبنای مرام و مناسب حال و مقام، آیه نازل می کنند و حدیث می آورند.
پیش از آنکه دشمن ظفر یابد، اینان حکم ارتداد و سند کفر مومنان را می پراکنند. امیرالمومنین (ع) فرمود: "لقد قتلتهم کافرین، ولا قتلتهم مفتونین! " آنگاه که بر کفر بودند با آنها به پیکار برخاستم و اینک که پیرایه دین بسته اند و بدان فتنه شده اند، در امان نخواهند ماند.
تعبیر حضرت امام - رضوان الله علیه - درباره این جماعت چنین است، گویی دشمن به آدمی حمله کرده است و یکی محکم دستهایت را گرفته باشد. [نقل به مضمون].
22. مومنان باوفای به نبوت و وصایت و ولایت، براساس انتخابی درست بی هیچ ادعا و بی هیچ توقع، اکثر نیروهای زبده سیاسی و نظامی و فرهنگی حکومت علوی را تشکیل می دادند. در کلام معصوم، نوید خدمات و اخلاصها و جانبازیهای تابعین از روی احسان، به دین مبین، فراوان بیان شده است.
23. ر. ک: الامة والجماعة والسلطه، دکتر رضوان السید، ص 76-87.
24. منظور از ارتداد در این سخن، ابهام و تحیر در گزینش خط هدایتی و الهی است که گاه مسلمانان در بروز حوادث، بدان دچار می شده اند. جامعه اسلامی دوبار در غبار ارتداد فرو رفت و تعداد کسانی که در آن غلتیدند و ره گم کردند، کم نبودند. یک بار پس از پیامبر (ص) که نطق هدایتگرانه حضرت فاطمه - سلام الله علیها - آن را بشکست و خط هدایت را بنمود و دیگر بار پس از شهادت خاندان وحی در طف که سخنان پیامداران آن انقلاب، امام سجاد (ع) و حضرت زینب کبری (س) آن را بزدود: " ارتدالناس بعد قتل الحسین (ع) الاثلاثة . . . ثم ان الناس لحقوا و کثروا" [رجال کشی، ص 123].
25. ر. ک: بحار الانوار مجلسی، ج 44.
26. سوره مبارکه توبه، آیه 97.
27. پس از پیامبر گرامی (ص) و در خلافت ابوبکر پاره ای از قبایل در جزیرة العرب از فرمان خلافت سر پیچیدند و از پرداخت زکات تن زدند. ابوبکر، خالدبن ولید از بنی مخزوم را برای سرکوبی این شورشیان با تنی چند از فرماندهان به نقاط وقوع شورشها فرستاد و در مدت یک سال (تقریبا) شورشها فرو خوابید و مدینه بر جزیره حاکمیت یافت. مورخان این شورشها را "رده" و از جنگهایی که برای سرکوبی اینان انجام شده است، با نام "حروب الردة و فتوح الردة" یاد کرده اند.
28. ر. ک: صحیفه نور، ج 13، ص 217.