پدیدارشناسی ایدئولوژی و نسبت آن با اتوپیا بر پایه آراء ریکور (مقاله علمی وزارت علوم)
درجه علمی: نشریه علمی (وزارت علوم)
آرشیو
چکیده
این مقاله درصدد ابهام زدایی یا تناقض زدایی از مفهوم ایدئولوژی از طریق ارجاع به آراء ریکور است. ریکور روش بررسی خود از ایدئولوژی را پدیدارشناسانه می نامد؛ زیرا اصطلاح ایدئولوژی زمانی که در یک چارچوب جدلی قرار گیرد، هم از «استفاده بد» و هم از «سوءاستفاده» رنج خواهد برد. فقط با یک رویکرد معنا شناسانه جدی و یک توضیح صحیح از شرایطی که این مفهوم بدان وابسته است، می توان نقطه اختتامی بر این سوءاستفاده نهاد. چنین امری در پرتو رویکردی میسر است که ریکور آن را «پدیدارشناسی تکوینی»، «تحلیلی اوج گیرنده از مفهوم» و «تلاشی برای کاوش در زیر سطح معنی آشکار ایدئولوژی برای رسیدن به معانی بنیادی آن» می نامد. این مقاله با مبنا قرار دادن اثر پل ریکور با عنوان سخنرانی هایی درباره ایدئولوژی و اتوپیا که در سال ۱۹۷۵ در دانشگاه شیکاگو ایراد شد و سایر مقالات و آثار او درباره ایدئولوژی و پدیدارشناسی، تلاش کرده است تا همراه با ریکور به دو پرسش اصلی این حوزه پاسخ گوید: الف) تئوریسین های اصلی مفهوم ایدئولوژی چه کسانی بودند؟ ب) چند نوع تعریف عمده از بررسی پدیدارشناسانه ایدئولوژی قابل استخراج است؟ عصاره پاسخ در هم تنیده به دو پرسش مذکور این است که ریکور ضمن بررسی آثار کسانی مانند مارکس، آلتوسر، مانهایم، وبر، هابرماس و گیرتز، برداشت های رایج و منفی از ایدئولوژی را مورد تردید قرار می دهد و بر اساس بررسی دقیق و عمیق آثار متفکران مذکور، به سه تعریف عمده و مشخص یا به عبارت دیگر سه مرحله یا کارکرد از ایدئولوژی می رسد که اولی بر پایه تعریف مارکس، دومی بر پایه نگرش وبر و آخری براساس دیدگاه های گیرتز به این اصطلاح شکل گرفته است. ریکور به ترتیب این سه تعریف، مرحله یا کارکرد را ایدئولوژی به مثابه «کژتابی واقعیت»، ایدئولوژی به مثابه منبع «مشروعیت قدرت» و بالاخره ایدئولوژی به عنوان منبع «انسجام اجتماعی» می نامد. برپایه چنین تحلیلی از ایدئولوژی، مقاله در قسمت دوم خود به کارکردهای مختلف اتوپیا پرداخته است و ضمن تاکید بر وجوه مثبت اتوپیا، همزبان با ریکور نتیجه گرفته است که جامعه بدون اتوپیا جامعه ای مرده است.Phenomenology of Ideology and Its Relationship with Utopia based on Ricoeur's Views
This article aims at disambiguation or better say, decontradiction of the concept of ideology by referring to Ricoeur's opinions about ideology. Ricoeur calls his method of studying ideology phenomenological. Why phenomenology? Because the term ideology, when placed in a polemical framework, will suffer from both "bad use" and "abuse". Only with a serious semantic approach and a correct explanation of the conditions that this concept depends on, can we put an end to this abuse. Such a task is possible in the light of an approach that Ricoeur calls "developmental phenomenology", "a rising analysis of the concept" and "an attempt to explore the subsurface of the obvious meaning of ideology to reach its fundamental meanings". The attempt is to disambiguate this concept, which is at first glance polemical and controversial, so that a clearer and fairer definition of it would be presented. Based on Paul Ricoeur's work titled Lectures on Ideology and Utopia, which was delivered at the University of Chicago in 1975, and his other articles and works on ideology and phenomenology, this article has tried to answer the two main questions of this field together with Ricoeur: a) Who were the main theorists of the concept of ideology? b) How many major definitions can be extracted from the phenomenological study of ideology? The extract of the intertwined answer to the two mentioned questions is that Ricoeur, while examining the works of people such as Marx, Althusser, Mannheim, Weber, Habermas and Geertz, questions the common and negative perceptions of ideology, and based on a detailed and deep examination of the works of the mentioned thinkers, comes to three major and specific definitions, or in other words, three stages or functions of ideology; the first one based on Marx's definition, the second one based on Weber's attitude and the last one based on Geertz's views about this term. Ricoeur calls these three definitions, stages or functions respectively, ideology as "ambiguity of reality", ideology as source of "power legitimacy", and finally ideology as source of "social cohesion". Based on such an analysis of ideology, in the second part of the article, the different functions of utopia have been discussed, and while emphasizing the positive aspects of utopia, it has been concluded in conformity with Ricoeur that a society without utopia is a dead society.
تبلیغات
