معیار انتخاب همسر

«هر وقت پسرى به خواستگارى دخترتان آمد، اگر از دین و اخلاق او راضى بودید، دخترتان را به او تزویج کنید و اگر نکنید، فتنه و فساد بزرگى را باعث‏شده‏اید» . امام باقر علیه السلام
ازدواج که یک امر طبیعى و خواسته تمام انسانها و مطلوب همگان است، به فراخور جوامع مختلف، معیارهاى گوناگونى دارد که نشات گرفته از فرهنگها و آداب و رسومى است که در آن جوامع وجود دارد . مثلا معیار ازدواج در جوامع غربى غیر از معیارهاى شرقیها و همچنین معیارها در میان پیروان ادیان مختلف، تفاوت زیادى باهم دارد حتى در جوامع مذهبى هم معیارها متفاوت است و بالاخص در میان مسلمانان هم به خاطر دورى از فرهنگ غنى اسلام و قرآن و اهل بیت علیهم السلام معیارهاى اسلامى و الهى جاى خود را به معیارهاى غربى و مادى داده است . چنانکه ما شاهد هستیم در جامعه اسلامى ما با وجود داشتن فرهنگ پربار قرآن و اهل بیت علیهم السلام کسانى هستند که معیار خود را در انتخاب همسر، معیارهاى ماهواره‏اى و اینترنتى قرار داده و از هویت اسلامى و ایرانى خود بیگانه شده و از این طریق صدمه‏اى به کشور و فرهنگ خود مى‏زنند که هیچ دشمن خارجى نمى‏تواند بزند; چرا که زیربناى جامعه‏هاى بزرگ; همان جامعه کوچک خانواده است که به وسیله تشکیل آن فرزندانى تحویل جامعه داده مى‏شود که آینده سرنوشت کشور و هویت اسلامى به دست آنان سپرده مى‏شود .
معیارهاى ازدواج در جامعه مادى
در جامعه‏هاى مادى و اشخاصى که مادى فکر مى‏کنند، به خیال خود ازدواج را تنها رسیدن فیزیکى پسر و دختر به همدیگر مى‏دانند و ازدواجهائى را پایه‏ریزى مى‏کنند که غیر از مادیات به چیز دیگرى فکر نمى‏کنند و در واقع مقصودشان یک نوع تجارت است مانند مهریه‏هاى سنگین و ملک و مستغلات و ماشین و شیربها و در نظر گرفتن ثروت خود و اطرافیان طرفین و یا پست و مقام یکدیگر و یا ازدواجهائى که از روى هوا و هوس بنا نهاده مى‏شود مانند دیدن یک ژشت‏خاص از یک دختر و پسر در دانشگاه یا کنار خیابان و ... . و یا ازدواجهائى که در اثر خواندن مشخصات دختر و پسر در یک مجله یا ژورنال و یا روزنامه که متاسفانه بیشترین طلاقها نتیجه همان ازدواجهائى است که زیربناى آن را تفکر مادیگرایانه تشکیل مى‏دهد . و فکر مى‏کنند که کامجوئى و خوشبختى بشر فقط در رنگ پوست و درهم و دینار و کاخهاى مجلل فراهم مى‏شود .
یکى از کسانى که همه چیز را در مادیات مى‏دید، «معاویة بن ابى سفیان‏» بود که «میسون‏» (مادر یزید) را که دختر زیبا و ماهروى مسیحى بود و در هواى لطیف و آزاد کوهستانها و صحراهاى سبز و خرم شام بزرگ شده بود، گمان مى‏کرد که در کاخ سلطنتى خود، او را خوشبخت‏خواهد کرد (1) . اما وقتى معاویه او را محزون و بى‏قرار دید، متوجه رؤیاهاى پوچ خود شد و به او گفت: تو از این که در سلطنت‏بزرگى هستى، خوشحال نیستى؟ «میسون‏» در جواب معاویه اشعارى سرود و فهماند که کاخ‏نشینى و تشریفات و ... . او را خوشبخت نکرده است . اینک ترجمه اشعار:
«خانه‏اى که در تنگناى آن، روحها خفقان پیدا مى‏کند، پیش من از کاخى بلند ...
پوشیدن لباس درشت، پیش من از پوشیدن لباسهاى شفاف ...
خوردن خشکه‏نانى در خانه‏اى شکسته، از گرده نان تازه در کاخ ... .
صداى بادهایى که از هر بیابانى مى‏وزد، از آهنگ دف و چنگ ...
سگى که در کنار من عوعو مى‏کند، از گربه الفت گرفته ... .
شترى که کینه‏توز و دشوار است، از استر رام ... .
مردى کریم و لاغراندام از عموزادگان، از مرد مقتدر محبوبتر است‏» (2) .
معیار قرآن در انتخاب همسر
اسلام که کامل‏ترین مکتبها است و به وسیله آخرین سفیر الهى توسط جبرئیل امین به صورت کتاب زندگى یعنى قرآن مجید به بشر عرضه شده، در انتخاب همسر ایده‏آل، معیارى را فراروى بشر قرار داده است که اگر مرد و زن مسلمان به مکتب انسانساز خود عمل کند و دستورات قرآن و اهل بیت را گردن نهد، مى‏تواند همسر ایده‏آل خود را انتخاب و به آرامش کامل و سعادت دنیا و آخرت نائل شود .
مى‏دانیم که دو قطب منفى مغناطیس یکدیگر را جذب نمى‏کنند و براى جذب و انجذاب از جهتى سنخیت‏یا تجانس و از جهتى تضاد و یا عدم تجانس لازم است، در مساله گزینش همسر نیز همین قاعده حکمفرماست .
اما از سوى دیگر چند نوع تجانس و سنخیت نیز لازم است چنانکه خداوند متعال در باره سنخیت در انسان بودن زن و مرد در قرآن مجید مى‏فرماید:
«یا ایها الذین اتقوا ربکم الذی خلقکم من نفس واحدة و خلق منها زوجها و بث منهما رجالا کثیرا و نساء ... .» (3) .
«اى مردم «از (مخالفت) پروردگارتان بپرهیزید! همان کسى که همه شما را از یک انسان آفرید; و همسر او را (نیز) از جنس خود او خلق کرد و از آن دو، مردان و زنان فراوانى (در روى زمین) منتشر ساخت ...» .
و همچنین به نظر قرآن باید دختر و پسر از نظر ایمان هم سنخیت داشته باشند، زیرا چگونه ممکن است‏یک انسان با ایمان با یک انسان بى‏دین زندگى مشترکى را شروع و به سرانجام برساند . چنانکه مى‏فرماید:
«و لا تنکحوا المشرکات حتى یؤمن و لامة مؤمنة خیر من مشرکة و لو اعجبتکم و لا تنکحوا المشرکین حتى یؤمنوا و لعبد مؤمن خیر من مشرک و لو اعجبکم اولئک یدعون الى النار و الله یدعوا الى الجنة و یبین آیاته للناس لعلهم یتذکرون‏» (4) .
«با زنان مشرک و بت‏پرست، تا ایمان نیاورده‏اند، ازدواج نکنید! (اگرچه جز به ازدواج با کنیزان، دسترسى نداشته باشید; زیرا) کنیز با ایمان، از زن آزاد بت‏پرست، بهتر است، هرچند (زیبایى، یا ثروت، یا موقعیت او) شما را به شگفتى آورد . و زنان خود را به ازدواج با مردان بت‏پرست، تا ایمان نیاورده‏اند، درنیاورید! (اگرچه ناچار شوید آنها را به همسرى غلامان با ایمان درآورید; زیرا) یک غلام با ایمان، از یک مرد آزاد بت‏پرست، بهتر است; هرچند (مال و موقعیت و زیبایى او) شما را به شگفتى آورد . آنها دعوت به سوى آتش مى‏کنند; و خدا دعوت به بهشت و آمرزش به فرمان خود مى‏نماید نشانه‏هاى خویش را براى مردم روشن مى‏سازد، شاید متذکر شوند!» .
همچنین در مورد سنخیت زن و مرد در احصان (عفت) که زن و مرد هر دو باید عفت کامل داشته باشند و پاکدامنى را در مورد یکدیگر مراعات کنند، مى‏فرماید:
«مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمى‏کند; و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک، به ازدواج خود درنمى‏آورد; این کار بر مؤمنان حرام است‏» (5) .
همچنین در آیه پنج‏سوره مائده مى‏فرماید:
«... زنان پاکدامن از مسلمانان، و زنان پاکدامن از اهل کتاب، حلالند; هنگامى که مهر آنها را بپردازید و پاکدامن باشید ... .» .
از این آیه معلوم مى‏شود که حتى در مورد ازدواج با اهل کتاب نیز سنخیت از نظر پاکدامنى لازم است (6) .
معیار انتخاب همسر در احادیث
در کلمات گهربار پیامبر گرامى اسلام و ائمه اطهار علیهم السلام در مورد معیار انتخاب همسر به همشان بودن دختر و پسر با تعبیر «کفو» تکیه شده است، زیرا مقصود از ازدواج تنها آمیزش فیزیکى نیست، بلکه اتحاد جانها و روانها نیز لازم است . چگونه ممکن است دو انسانى که هیچ تشابه روانى ندارند، بتوانند عمرى را با تفاهم زیر یک سقف زندگى کنند . پس همطراز و همشان بودن زن و مرد یکى از شرائط خوشبختى در ازدواج است .
در حدیثى دیگر از امام صادق علیه السلام آمده: «المؤمنون بعضهم اکفاء بعض‏» (7) . «اشخاص با ایمان نظیر یکدیگرند» .
در مورد ازدواج حضرت زهرا علیها السلام که بزرگان و ثروتمندان قریش به خواستگارى آنحضرت مى‏آمدند، پیامبر فرمود: «انما انا بشر مثلکم اتزوج فیکم و ازوجکم الا فاطمة فان تزویجها نزل من السماء» (8) . «پیامبر فرمود: من بشرى مثل شما هستم از شما زن مى‏گیرم و به شما زن مى‏دهم مگر فاطمه زهرا که دستور تزویج او از طرف خدا باید نازل شود» .
و همچنین امام صادق علیه السلام در باره ازدواج آن حضرت فرمود: «لولا ان الله خلق فاطمة لعلى ما کان لها على وجه الارض کفو» (9) . «اگر خداوند حضرت فاطمه را براى على علیه السلام خلق نکرده بود، کفوى براى او پیدا نمى‏شد» .
معنى کفو (همشان)
معنى «کفو» در لغت‏یعنى مانند و مثل و نظیر یکدیگر بودن .
اما چنانکه از کلمات حضرات معصومین علیهم السلام برمى‏آید، مقصود از همشان بودن در احادیث، همان همشان بودن در ایمان است نه داشتن مال و منال و پست و مقام پسرها و دختر یا اطرافیان آنان . چنانکه در حدیثى از امام باقر علیه السلام مى‏خوانیم:
«اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه، فزوجوه الا تکن فتنة فی‏الارض و فساد کبیر» (10) .
«هر وقت پسرى به خواستگارى دخترتان آمد، اگر از دین و اخلاق او راضى بودید، دخترتان را تزویج کنید و اگر نکنید، فتنه و فساد بزرگى را باعث‏شده‏اید» .
معلوم مى‏شود از نظر اسلام خانواده‏اى پست است که دین و اخلاق در آن حاکم نباشد .
قرآن و اهل بیت علیهم السلام معیار در انتخاب همسر را همشان بودن در ایمان و حسن خلق قرار داده است چرا که زن و مرد نسبت‏به همدیگر حقوقى دارند که بدون ایمان و حسن خلق و معاشرت امکان ادامه زندگى نیست .
وظیفه مرد نسبت‏به زن
مرد نسبت‏به زن غیر از همخوابگى، دو وظیفه مهم دیگر دارد: 1 . اداى نفقه: یعنى هزینه زندگى زن را فراهم کند اعم از لباس و خوراک و مسکن و ... . 2 . حسن معاشرت: مرد همیشه با زن خود مهربان و با اخلاق حسنه برخورد نماید . چنانکه خداوند متعال مى‏فرماید: «و عاشروهن بالمعروف ...» . «با زنان خود به‏طور شایسته رفتار کنید» (11) .
و همچنین در حدیثى آمده: «خدا رحمت کند بنده‏اى را که میان خود و زنش روابط حسنه برقرار کند زیرا خداوند سرنوشت زن را به دست او سپرده است و او را موظف به سرپرستى وى ساخته است‏» (12) .
وظیفه زن نسبت‏به مرد
اما زن نیز نسبت‏به مرد دو وظیفه دارد: 1 . حفظ مال و ناموس شوهر: یعنى حافظ مال و ناموس مرد در حال حضور و غیبت او باشد . 2 . قنوت: یعنى تمکین و اطاعت زن از شوهر در هر حال . «. . فالصالحات قانتات حافظات للغیب ...» «. . زنان صالح زنانى هستند متواضع در برابر شوهر و در غیاب همسر حافظ اسرار و ناموس شوهر ...» (13) . در اهمیت مساله قنوت در حدیثى مى‏خوانیم: «زنهایى که باردارى و وضع حمل و شیردادن و مهربانى به فرزندان، از ویژگى‏هاى آنهاست! اگر نسبت‏به شوهران رفتار ناروا نمى‏کردند، نمازگزار آنها به دوزخ نمى‏رفت‏» (14) .
بررسى و تحقیق پیش از ازدواج
مساله ازدواج و تشکیل خانواده موضوعى است‏حیاتى; و غالبا براى هر کس یک بار در طول زندگیش این فرصت پیش مى‏آید . حیاتى بودن امر ازدواج از این نظر است که زن و مرد و یا دختر و پسر مى‏خواهند براى خود شریکى در زندگى انتخاب نمایند . شریکى که تا پایان عمر با او خواهند بود و از همه اسرار و رموز زندگى یکدیگر باخبر و آگاه خواهند شد . و در سختى‏ها و خوشى‏ها با او همدم خواهد بود .
بنابراین عقل حکم مى‏کند که درباره همسر آینده‏اش تحقیق نماید، در خصوصیات اخلاقى و ویژگیهاى روحى او بررسى نماید و مطالعه کند که این همسر کیست و هویتش چیست؟
امام جعفر صادق علیه السلام مى‏فرمایند:
زن همانند گردنبندى است که به گردن انسان افکنده مى‏شود، اندیشه کن ببین چه چیزى را به گردن خود مى‏افکنى (15) .
در این مورد استفاده از مشاوره با افرادى آگاه و با ایمان و بررسیهاى دقیق و قابل اعتماد جهت آگاهى از حالات یکدیگر، وظیفه اصلى و شرط اول است، تا صداقت و ایمان واقعى و هماهنگ بودن در روش صحیح زندگى و سازگارى با واقعیتها براى طرفین روشن شود .
پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله در این باره فرموده است:
«بپرهیزید از آن گلى که در مزبله روئیده باشد . پرسیدند: یا رسول‏الله گلى که در مزبله روئیده به چه معناست؟ فرمودند: زن زیبایى که در خانواده پستى تربیت‏شده باشد» (16) .
پى‏نوشت:
1) معاویه از این وصلت، هدف سیاسى نیز داشت زیرا میسون از قبیله مسیحى‏الاصل بنى‏کلب بود و او بدین وسیله مى‏خواست هوادارى این قبیله را در کشمکش‏هاى سیاسى جلب کند .
2) تاریخ طبرى، ج‏4، ص 243 - لغتنامه دهخدا «میسون‏» .
3) نساء: 1 .
4) بقره: 221 .
5) نور: 3 .
6) در مورد ازدواج با اهل کتاب به رساله‏هاى عملیه آقایان مراجع مراجعه شود .
7) وسائل الشیعه، ج‏20، باب 28، ح 8 . (30 جلدى)
8) همان، ج‏20، باب 27، ح‏5 .
9) وسائل، ج‏20، باب 27، ح‏6 .
10) وسائل، ج‏20، باب 28، ح 1 و 2 .
11) سوره نساء، آیه 19 .
12) روضة‏المتقین، ج‏8، ص 377 .
13) سوره نساء، 34 .
14) روضة‏المتقین، ج‏8، ص 366 .
15) همان، باب‏6، ح‏16 .
16) همان، ج‏20، ص 48، ابواب مقدمات النکاح .