شایعهسازی و راه مقابله با آن
حوزه‌های تخصصی:
دریافت مقاله
آرشیو
چکیده
متن
شایعه، خبر یا اطلاعى غیر موثق است که مبتنى بر مشهورات یا قول اجماع استیعنى اعتبار خود را از تواتر و شیوع خود مىگیرد یعنى از هرکس بپرسیم که علت صحت این خبر چیست، پاسخ مىدهد: «چون همه مىگویند پس صحت دارد» .
شنونده نیز براى پذیرش آن مطلب کمتر به دنبال دلیل و مدرک واقعى است، بلکه به شیوع و تواتر آن بسنده مىکند.
مىگویند: شایعه چون آب دریاستیعنى هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش مىکند. چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانى در جامعه مىنماید و مردم به علت عدم دسترسى به اطلاعات دقیق به آن پناه مىبرند و آن را دهان به دهان نقل مىکنند و گاه بر آن مىافزایند.
در دوران انقلاب اسلامى مردم ایران شایعات فراوانى را شنیدهاند و آسیبهاى فراوانى از توپخانههاى تبلیغاتى دشمن متحمل شدهاند.
از شایعه رؤیت تصویر حضرت امام (ره) در کره ماه گرفته تا شایعه بمباران هستهاى ایران یا وقوع زلزله مهیب در تهران و یا شایعه اموال و دارایىهاى آنچنانى مسؤولان کشور و امثال آن.
به راستى شایعه چیست و چرا شیوع مىیابد و چگونه مىتوان با آن مقابله کرد؟
پاسخ تفصیلى به این سؤالات در حوصله این مقاله نیست ولى در ادامه بحثسعى مىکنیم با ذکر مثالهایى به بیان انواع شایعه و راههاى درمان آن بهطور اجمال بپردازیم.
لازم به ذکر است که با توجه به آسیبپذیرى شدید جامعه ما نسبتبه رواج شایعات و تلاش فراوان دشمن در ترویجشایعههاى سیاسى، اقتصادى، امنیتى و اجتماعى در جامعه و تخریب سلامت و تعادل روانى مردم، جا دارد که دستگاههاى علمى، فرهنگى و تبلیغاتى کشور سرمایهگذارى بیشترى در این راستا انجام دهند. یعنى ضمن تجزیه و تحلیل علمى شایعات و ریشههاى آنها به تشریح عواقب شایعهسازى و ترویج آن براى مردم بپردازند.
انواع شایعه
1. شایعات - ترس:
بخشى از شایعات به منظور ایجاد ترس و وحشت و نگرانى در جامعه تولید و پخش مىشوند. مثلا در سال 1370 ه ش. شایعهاى در شهرها و روستاهاى دورافتاده هند رواج یافت که: «باندهاى خاصى براى ربودن بچهها از خیابانها به وجود آمده است» .
ضمنا شایع شد که منظور از این اقدام، فروش بچهها به بانکهاى خون یا فروش اعضاى بدن آنها و یا بکارگیرى آنها در باندهاى دزدى یا گدایى است.
در پى رواج این شایعه در دل پدران و مادران ترس عجیبى مستولى شد، تا آنجا که علیرغم انکار رسمى موضوع از سوى مسؤولان امر ولى آنها از اعزام فرزندان خود به مدارس اجتناب ورزیدند.
ضمنا افراد زیادى به تهمتبچهدزدى و بدون هیچ محاکمه و تحقیقى توسط مردم اعدام شدند.
2. شایعه - بدبینى:
منظور از این شایعه ترویجبدبینى و آزار و اذیت نسبتبه اشخاص یا گروههاى محبوب یا مقتدر در جامعه است.
مثلا: شایعاتى که علیه پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در صدر اسلام منتشر مىشد و نسبتشاعر بودن به آن حضرت مىدادند (سوره یاسین: آیه 69) .
همچنین شایعه جنگ قدرت در ایران که بارها از سوى دشمنان انقلاب مطرح شده است. مثلا در سال 1372 شایعاتى مبنى بر حمله به منزل حضرت امام (ره) و کشته شدن 20 نفر در بیت ایشان در غرب انتشار یافت که علت آن را نزاع بر سر کسب قدرت بین رهبران کشور ذکر کردند!
البته روزنامه واشنگتن تایمز در 19/3/93 منبع این خبر را دفتر ابوالحسن بنىصدر در پاریس اعلام کرد و با استناد به پخش سخنرانى حضرت امام (ره) از تلویزیون به تکذیب آن پرداخت.
3- شایعه تفرقهافکن
این شایعه بر مبناى اصل «تفرقه بیانداز و حکومت کن» یا «فرق تسد» استوار است.
و با هدف ایجاد اختلاف در بین فرمانده و سربازان و یا بین دو همسر یا دو طایفه و گروه وامثال آن تولید و پخش مىشود.
مثلا: پس از اشغال منطقه غزه توسط صهیونیستها در سال 1346 شایع شد که مسیحیان از حاکمان اشغالگر خواستهاند که مسجد جامع بزرگ غزه به کلیسا تبدیل شود.
هدف از این شایعه ایجاد شکاف در وحدت ملى فلسطینیان از طریق تحریک احساسات دینى بود.
4- شایعه فریب
این شایعه همچون پردهاى از دود است که براى پنهان سازى اهداف واقعى دشمن استفاده مىشود. مثلا در تاریخ 8/6/1941 وزیر تبلیغات آلمان دکتر گوبلز ضمن چاپ مقالهاى در خصوص جزیره کریتبهطور ضمنى اشاره کرد که ارتش آلمان در ابتدا قصد حمله به انگلستان را دارد و سپس روسیه. درحالى که نقشه اصلى بر مبناى هجوم به مسکو بود!
5- شایعه اقتصادى
هدف از این شایعه ایجاد حالتى از نگرانى و ترس در بازار مالى یا اوضاع اقتصادى کشور به ویژه در زمان بحرانها و جنگهاست.
مثلا : در آمریکا شایعاتى پیرامون تولیدات رستورانهاى مک دولاندر ظاهر شد که مىگفت: این رستورانها به محتواى ساندویچهاى خود کرمهایى اضافه مىکند تا پروتئین آنها افزایش یابد. در پى این شایعه تعداد زیادى از مردم به علتحفظ سلامتى خود از خرید این تولیدات خوددارى کردند و مدیریت این رستورانها را مجبور به صرف هزاران دلار نمود تا بر این شایعه ویرانگر سیطره یابد.
6- شایعه ناموسى
این شایعه در پى جدایى بین زن و شوهر و هتک حرمت افراد از طریق بدنام کردن یکى از همسران است که به آن قذف گفته مىشود. مثلا حادثه افک که در آیات 20- 10 سوره نور نقل شده است در خصوص یکى از این شایعات است. در شان نزول این آیات مفسران گفتهاند که یکى از همسران پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله مورد تهمت ناموسى قرار مىگیرد (در برخى کتابها نام این زن را ماریه قبطیه و در کتب اهل سنت عایشه ذکر کردهاند) . مسلمانان از این مساله سخت ناراحت مىشوند تا آن که این آیات نازل مىشود.
در این آیات مؤمنانى که فریب این تهمت را خورده و تحت تاثیر قرارگرفتند، مورد سرزنش واقع مىشوند و خداوند متعال مىفرماید:
چرا هنگامى که این (تهمت) را شنیدند، مردان و زنان با ایمان نسبتبه خود (وکسى که همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند؟ چرا نگفتید که این دروغى بزرگ و آشکار است؟
چرا چهار شاهد براى آن نیاوردند؟ اکنون که چنین گواهانى نیاوردند، آنان در پیشگاه خدا دروغگو هستند.
تجزیه و تحلیل شایعه شایعه داراى سه مرحله تولد، حیات و مرگ است. تولد آن توسط افراد ذیل مىتواند انجام شود:
1- دشمن رسمى (درجنگها) .
2- سرویسهاى اطلاعاتى و جاسوسى.
3- ستون پنجم (مزدوران و منافقان و...) .
4- بنگاههاى خبرپراکنى و روزنامهنگاران خودى.
5- افراد روانى یا ضعیفالنفس (به منظور جلب توجه یا ارضاى نفس در حقد و حسد و نفرت و...) .
این افراد هرگاه شرائط را مناسب و زمین را حاصلخیز ببینند اقدام به کاشتن بذر فتنه و آشوب و نگرانى در جامعه مىنمایند و زمینه نارضایتى عمومى یا تضعیف روحیه سربازان و یا نزاعهاى گروهى و قومى را فراهم مىسازند.بنابراین هنگامى که مردم به دنبال کسب معلومات دقیق جهت فهم مسائل پیرامون خود هستند و به آن دسترسى پیدا نمىکنند، سازندگان شایعه اقدام به ارائه اطلاعات تحریفشده و بىاساس مىنمایند.
حیات و پیشرفتشایعه: انتشار شایعه تابع قانون خاصى است. برطبق این قانون رواج شایعه / اهمیت موضوع / ابهام. یعنى هرقدر اهمیت موضوع براى خواننده یا شنونده بیشتر باشد و ابهامات بیشترى پیرامون موضوع وجود داشته باشد، شانس حیات و رواج شایعه بیشتر است.
مثلا: شایعه پیرامون افزایش یا کاهش درصد سود بانکها براى کسى که داراى پول در بانکها نیست چندان اهمیتى ندارد و این مساله را دامن نخواهد زد.
از سوى دیگر اینگونه شایعات براى کارمندان و مسؤولان بانکها کمتر تاثیرگذار است چون آنان از اخبار دقیق میزان سود در بانکها مطلعند و هیچ ابهامى براى آنها وجود ندارد. اما براى افراد عادى موضوع متفاوت است.
مرگ شایعه
این مرحله پایان عمر شایعه و سرانجام مراحل تولد و انتشار آن است. در بین شایعات مواردى وجود دارند که به مدت یک یا چند ساعت و یا چند روز دوام مىیابند و شایعاتى نیز وجود دارند که سالها و حتى قرنها ادامه مىیابند. از جمله شایعات طولانى مدت، اسرائیلیات موجود در برخى کتب کهن اسلامى یا شایعه به صلیب کشیده شدن حضرت عیسى علیه السلام است.
برخى شایعات را «غوص کننده» مىنامند چون براى مدتى پنهان مىشوند ولى چنانچه شرائط مهیا شود، مجددا زنده شده و انتشار مىیابند.
مرگ طبیعى شایعه وقتى است که یکى از دو عنصر «ابهام» یا «اهمیت» که در قانون شایعه ذکر شد، از بین بروند. ابهام وقتى مرتفع مىشود که اطلاعرسانى صحیح انجام شود و مردم به رسانههاى گروهى و مسؤولان خود اعتماد کامل داشته باشند (هرچند که برخى مطبوعات غیر وزین با درج اخبار غیر موثق و غیر مستند خود به عناصر ترویج دهنده شایعه تبدیل مىشوند) . البته در مواقع جنگ و بحرانها سانسور بیشترى بر رسانهها اعمال مىشود و طبعا شایعات رواج بیشترى مىیابند. در این مواقع شاید بتوان به عنصر دوم (یعنى اهمیت موضوع) پرداخت و اهمیتشایعات را در جامعه کاست. البته در شرائط عادى معمولا از راه ابهام زدائى و بىاعتبار کردن منابع شایعهپرداز مىتوان به جنگ شایعه رفت. برخى شایعات ساده و کماهمیت نیز باید از سوى مسؤولان نادیده انگاشته شوند چرا که «الباطل یموت بترک ذکره» یعنى مرگ باطل به ترک ذکر آن است.
بنابراین راههاى مقابله با شایعه را مىتوان چنین دستهبندى کرد:
راه مقابله با شایعه
1. پیشگیرى: قبل از شیوع هر شایعهاى باید خطرات و پیامدهاى شایعه را براى مردم تشریح کرد. شایعه وباى خطرناکى است که به شدت و سرعت از یکى به دیگرى منتقل مىشود. و افراد، گروهها، جوامع و حتى کشورهاى مختلف را تحت تاثیر شگرف خود قرار مىدهد. در آیات و احادیث متعدد هم نسبتبه انجام غیبت، داشتن سوء ظن و پرگوئى هشدار داده شده است. پس در جامعه اسلامى مردم باید به دنبال حرف و مطلب مستند و موثق باشند. روزنامهها نیز از درج اخبار بدون منبع و به نقل از «محافل خبرى» یا «افراد مطلع» باید خوددارى نمایند تا جامعه از خطر شایعه مصون ماند.
2 . درمان: چنانچه شایعهاى فراگیر شد، باید اقدامات ذیل به عمل آید:
1- 2) شناسایى منابع و افراد شایعهساز.
2- 2) بىاعتبار کردن منبع و کشف هویت آنان براى مردم.
3- 2) دادن اطلاعات صحیح به مردمى که تحت تاثیر شایعه قرار گرفتهاند (جامعه هدف) .
4- 2) نادیده انگاشتن شایعات ضعیف و پاسخ غیر مستقیم به آن. مثلا نشان دادن تصویر زنده فردى که شایعه قتل وى منتشر شده است.
5- 2) پاسخ شایعه با شایعه (که در جنگهاى روانى علیه دشمن به کار بسته مىشود) .
براى کنترل و درمان هرچه بهتر شایعات مناسب است که مرکزى تحت عنوان مرکز مطالعات شایعه یا «شایعهسنجى» در کشور ایجاد شود تا به تحقیقات علمى و آمارى این موضوع و ارائه راههاى درمان شایعات بپردازند. آموزشهاى عمومى نیز جزئى از شرح وظائف این مرکز مىتواند باشد.
شنونده نیز براى پذیرش آن مطلب کمتر به دنبال دلیل و مدرک واقعى است، بلکه به شیوع و تواتر آن بسنده مىکند.
مىگویند: شایعه چون آب دریاستیعنى هرچه نوشیده شود، بیشتر ایجاد عطش مىکند. چرا که معمولا شایعه ایجاد ترس و نگرانى در جامعه مىنماید و مردم به علت عدم دسترسى به اطلاعات دقیق به آن پناه مىبرند و آن را دهان به دهان نقل مىکنند و گاه بر آن مىافزایند.
در دوران انقلاب اسلامى مردم ایران شایعات فراوانى را شنیدهاند و آسیبهاى فراوانى از توپخانههاى تبلیغاتى دشمن متحمل شدهاند.
از شایعه رؤیت تصویر حضرت امام (ره) در کره ماه گرفته تا شایعه بمباران هستهاى ایران یا وقوع زلزله مهیب در تهران و یا شایعه اموال و دارایىهاى آنچنانى مسؤولان کشور و امثال آن.
به راستى شایعه چیست و چرا شیوع مىیابد و چگونه مىتوان با آن مقابله کرد؟
پاسخ تفصیلى به این سؤالات در حوصله این مقاله نیست ولى در ادامه بحثسعى مىکنیم با ذکر مثالهایى به بیان انواع شایعه و راههاى درمان آن بهطور اجمال بپردازیم.
لازم به ذکر است که با توجه به آسیبپذیرى شدید جامعه ما نسبتبه رواج شایعات و تلاش فراوان دشمن در ترویجشایعههاى سیاسى، اقتصادى، امنیتى و اجتماعى در جامعه و تخریب سلامت و تعادل روانى مردم، جا دارد که دستگاههاى علمى، فرهنگى و تبلیغاتى کشور سرمایهگذارى بیشترى در این راستا انجام دهند. یعنى ضمن تجزیه و تحلیل علمى شایعات و ریشههاى آنها به تشریح عواقب شایعهسازى و ترویج آن براى مردم بپردازند.
انواع شایعه
1. شایعات - ترس:
بخشى از شایعات به منظور ایجاد ترس و وحشت و نگرانى در جامعه تولید و پخش مىشوند. مثلا در سال 1370 ه ش. شایعهاى در شهرها و روستاهاى دورافتاده هند رواج یافت که: «باندهاى خاصى براى ربودن بچهها از خیابانها به وجود آمده است» .
ضمنا شایع شد که منظور از این اقدام، فروش بچهها به بانکهاى خون یا فروش اعضاى بدن آنها و یا بکارگیرى آنها در باندهاى دزدى یا گدایى است.
در پى رواج این شایعه در دل پدران و مادران ترس عجیبى مستولى شد، تا آنجا که علیرغم انکار رسمى موضوع از سوى مسؤولان امر ولى آنها از اعزام فرزندان خود به مدارس اجتناب ورزیدند.
ضمنا افراد زیادى به تهمتبچهدزدى و بدون هیچ محاکمه و تحقیقى توسط مردم اعدام شدند.
2. شایعه - بدبینى:
منظور از این شایعه ترویجبدبینى و آزار و اذیت نسبتبه اشخاص یا گروههاى محبوب یا مقتدر در جامعه است.
مثلا: شایعاتى که علیه پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله در صدر اسلام منتشر مىشد و نسبتشاعر بودن به آن حضرت مىدادند (سوره یاسین: آیه 69) .
همچنین شایعه جنگ قدرت در ایران که بارها از سوى دشمنان انقلاب مطرح شده است. مثلا در سال 1372 شایعاتى مبنى بر حمله به منزل حضرت امام (ره) و کشته شدن 20 نفر در بیت ایشان در غرب انتشار یافت که علت آن را نزاع بر سر کسب قدرت بین رهبران کشور ذکر کردند!
البته روزنامه واشنگتن تایمز در 19/3/93 منبع این خبر را دفتر ابوالحسن بنىصدر در پاریس اعلام کرد و با استناد به پخش سخنرانى حضرت امام (ره) از تلویزیون به تکذیب آن پرداخت.
3- شایعه تفرقهافکن
این شایعه بر مبناى اصل «تفرقه بیانداز و حکومت کن» یا «فرق تسد» استوار است.
و با هدف ایجاد اختلاف در بین فرمانده و سربازان و یا بین دو همسر یا دو طایفه و گروه وامثال آن تولید و پخش مىشود.
مثلا: پس از اشغال منطقه غزه توسط صهیونیستها در سال 1346 شایع شد که مسیحیان از حاکمان اشغالگر خواستهاند که مسجد جامع بزرگ غزه به کلیسا تبدیل شود.
هدف از این شایعه ایجاد شکاف در وحدت ملى فلسطینیان از طریق تحریک احساسات دینى بود.
4- شایعه فریب
این شایعه همچون پردهاى از دود است که براى پنهان سازى اهداف واقعى دشمن استفاده مىشود. مثلا در تاریخ 8/6/1941 وزیر تبلیغات آلمان دکتر گوبلز ضمن چاپ مقالهاى در خصوص جزیره کریتبهطور ضمنى اشاره کرد که ارتش آلمان در ابتدا قصد حمله به انگلستان را دارد و سپس روسیه. درحالى که نقشه اصلى بر مبناى هجوم به مسکو بود!
5- شایعه اقتصادى
هدف از این شایعه ایجاد حالتى از نگرانى و ترس در بازار مالى یا اوضاع اقتصادى کشور به ویژه در زمان بحرانها و جنگهاست.
مثلا : در آمریکا شایعاتى پیرامون تولیدات رستورانهاى مک دولاندر ظاهر شد که مىگفت: این رستورانها به محتواى ساندویچهاى خود کرمهایى اضافه مىکند تا پروتئین آنها افزایش یابد. در پى این شایعه تعداد زیادى از مردم به علتحفظ سلامتى خود از خرید این تولیدات خوددارى کردند و مدیریت این رستورانها را مجبور به صرف هزاران دلار نمود تا بر این شایعه ویرانگر سیطره یابد.
6- شایعه ناموسى
این شایعه در پى جدایى بین زن و شوهر و هتک حرمت افراد از طریق بدنام کردن یکى از همسران است که به آن قذف گفته مىشود. مثلا حادثه افک که در آیات 20- 10 سوره نور نقل شده است در خصوص یکى از این شایعات است. در شان نزول این آیات مفسران گفتهاند که یکى از همسران پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله مورد تهمت ناموسى قرار مىگیرد (در برخى کتابها نام این زن را ماریه قبطیه و در کتب اهل سنت عایشه ذکر کردهاند) . مسلمانان از این مساله سخت ناراحت مىشوند تا آن که این آیات نازل مىشود.
در این آیات مؤمنانى که فریب این تهمت را خورده و تحت تاثیر قرارگرفتند، مورد سرزنش واقع مىشوند و خداوند متعال مىفرماید:
چرا هنگامى که این (تهمت) را شنیدند، مردان و زنان با ایمان نسبتبه خود (وکسى که همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند؟ چرا نگفتید که این دروغى بزرگ و آشکار است؟
چرا چهار شاهد براى آن نیاوردند؟ اکنون که چنین گواهانى نیاوردند، آنان در پیشگاه خدا دروغگو هستند.
تجزیه و تحلیل شایعه شایعه داراى سه مرحله تولد، حیات و مرگ است. تولد آن توسط افراد ذیل مىتواند انجام شود:
1- دشمن رسمى (درجنگها) .
2- سرویسهاى اطلاعاتى و جاسوسى.
3- ستون پنجم (مزدوران و منافقان و...) .
4- بنگاههاى خبرپراکنى و روزنامهنگاران خودى.
5- افراد روانى یا ضعیفالنفس (به منظور جلب توجه یا ارضاى نفس در حقد و حسد و نفرت و...) .
این افراد هرگاه شرائط را مناسب و زمین را حاصلخیز ببینند اقدام به کاشتن بذر فتنه و آشوب و نگرانى در جامعه مىنمایند و زمینه نارضایتى عمومى یا تضعیف روحیه سربازان و یا نزاعهاى گروهى و قومى را فراهم مىسازند.بنابراین هنگامى که مردم به دنبال کسب معلومات دقیق جهت فهم مسائل پیرامون خود هستند و به آن دسترسى پیدا نمىکنند، سازندگان شایعه اقدام به ارائه اطلاعات تحریفشده و بىاساس مىنمایند.
حیات و پیشرفتشایعه: انتشار شایعه تابع قانون خاصى است. برطبق این قانون رواج شایعه / اهمیت موضوع / ابهام. یعنى هرقدر اهمیت موضوع براى خواننده یا شنونده بیشتر باشد و ابهامات بیشترى پیرامون موضوع وجود داشته باشد، شانس حیات و رواج شایعه بیشتر است.
مثلا: شایعه پیرامون افزایش یا کاهش درصد سود بانکها براى کسى که داراى پول در بانکها نیست چندان اهمیتى ندارد و این مساله را دامن نخواهد زد.
از سوى دیگر اینگونه شایعات براى کارمندان و مسؤولان بانکها کمتر تاثیرگذار است چون آنان از اخبار دقیق میزان سود در بانکها مطلعند و هیچ ابهامى براى آنها وجود ندارد. اما براى افراد عادى موضوع متفاوت است.
مرگ شایعه
این مرحله پایان عمر شایعه و سرانجام مراحل تولد و انتشار آن است. در بین شایعات مواردى وجود دارند که به مدت یک یا چند ساعت و یا چند روز دوام مىیابند و شایعاتى نیز وجود دارند که سالها و حتى قرنها ادامه مىیابند. از جمله شایعات طولانى مدت، اسرائیلیات موجود در برخى کتب کهن اسلامى یا شایعه به صلیب کشیده شدن حضرت عیسى علیه السلام است.
برخى شایعات را «غوص کننده» مىنامند چون براى مدتى پنهان مىشوند ولى چنانچه شرائط مهیا شود، مجددا زنده شده و انتشار مىیابند.
مرگ طبیعى شایعه وقتى است که یکى از دو عنصر «ابهام» یا «اهمیت» که در قانون شایعه ذکر شد، از بین بروند. ابهام وقتى مرتفع مىشود که اطلاعرسانى صحیح انجام شود و مردم به رسانههاى گروهى و مسؤولان خود اعتماد کامل داشته باشند (هرچند که برخى مطبوعات غیر وزین با درج اخبار غیر موثق و غیر مستند خود به عناصر ترویج دهنده شایعه تبدیل مىشوند) . البته در مواقع جنگ و بحرانها سانسور بیشترى بر رسانهها اعمال مىشود و طبعا شایعات رواج بیشترى مىیابند. در این مواقع شاید بتوان به عنصر دوم (یعنى اهمیت موضوع) پرداخت و اهمیتشایعات را در جامعه کاست. البته در شرائط عادى معمولا از راه ابهام زدائى و بىاعتبار کردن منابع شایعهپرداز مىتوان به جنگ شایعه رفت. برخى شایعات ساده و کماهمیت نیز باید از سوى مسؤولان نادیده انگاشته شوند چرا که «الباطل یموت بترک ذکره» یعنى مرگ باطل به ترک ذکر آن است.
بنابراین راههاى مقابله با شایعه را مىتوان چنین دستهبندى کرد:
راه مقابله با شایعه
1. پیشگیرى: قبل از شیوع هر شایعهاى باید خطرات و پیامدهاى شایعه را براى مردم تشریح کرد. شایعه وباى خطرناکى است که به شدت و سرعت از یکى به دیگرى منتقل مىشود. و افراد، گروهها، جوامع و حتى کشورهاى مختلف را تحت تاثیر شگرف خود قرار مىدهد. در آیات و احادیث متعدد هم نسبتبه انجام غیبت، داشتن سوء ظن و پرگوئى هشدار داده شده است. پس در جامعه اسلامى مردم باید به دنبال حرف و مطلب مستند و موثق باشند. روزنامهها نیز از درج اخبار بدون منبع و به نقل از «محافل خبرى» یا «افراد مطلع» باید خوددارى نمایند تا جامعه از خطر شایعه مصون ماند.
2 . درمان: چنانچه شایعهاى فراگیر شد، باید اقدامات ذیل به عمل آید:
1- 2) شناسایى منابع و افراد شایعهساز.
2- 2) بىاعتبار کردن منبع و کشف هویت آنان براى مردم.
3- 2) دادن اطلاعات صحیح به مردمى که تحت تاثیر شایعه قرار گرفتهاند (جامعه هدف) .
4- 2) نادیده انگاشتن شایعات ضعیف و پاسخ غیر مستقیم به آن. مثلا نشان دادن تصویر زنده فردى که شایعه قتل وى منتشر شده است.
5- 2) پاسخ شایعه با شایعه (که در جنگهاى روانى علیه دشمن به کار بسته مىشود) .
براى کنترل و درمان هرچه بهتر شایعات مناسب است که مرکزى تحت عنوان مرکز مطالعات شایعه یا «شایعهسنجى» در کشور ایجاد شود تا به تحقیقات علمى و آمارى این موضوع و ارائه راههاى درمان شایعات بپردازند. آموزشهاى عمومى نیز جزئى از شرح وظائف این مرکز مىتواند باشد.
تبلیغات
