اثر پروانه ای

فضای سیاسی ایران همواره فضایی پیچیده بوده و این پیچیدگی در دو دهه اخیر بیش از گذشته، ذهن تحلیلگران مسائل ایران را به خود مشغول کرده است. ویژگی غالب فضای سیاسی ایران در دو دهه اخیر «واکنش های سریع بازیگران»، «تقاضاهای مصرانه مردم»، «ائتلاف های گذرا و ناپایدار»، «ازهم گسستگی و انشعاب مداوم و تصاعدی گروه های سیاسی» و «عوض شدن خط مشی ها» است. این خصلت ها باعث شده رویدادهای سیاسی ایران به شکلی آشوبناک در امتداد خطوط ستیز و همکاری پیش روند. بسیاری همواره این پرسش را مطرح کرده اند که دلیل پیچیدگی فضای سیاسی ایران، به ویژه در فاصله 1376 تا کنون و نبود کارایی رهیافت ها و رویکردهای مرسوم برای تحلیل درازمدت شرایط و پویش های میدان سیاسی و قدرت ایران چیست؟ در این مقاله با تکیه بر نظریه آشوب، پیچیدگی فضای سیاسی ایران در دو دهه اخیر واکاوی و به این پرسش پاسخ داده می شود. با بهره گیری از مفاهیم اساسی نظریه آشوب، این فرض به آزمون گذاشته می شود که پیچیدگی کنونی و غیرقابل پیش بینی بودن فضای سیاسی ایران ناشی از «اثر پروانه ای عوامل کوتاه مدت بر سیاست های کلان»، «تعدد نقش ها» و «پیچیدگی، پویایی و افزایش مهارت های تحلیلی بازیگران» مختلفی است که در حوزه های سیاسی و اجتماعی ایران فعالند و اهداف و فعالیت هایشان در هم گره خورده است. در این مقاله از روش «منظومه معنایی» بهره گرفته می شود و با در هم تنیدن مفهوم «اثر پروانه ای» با نظریه «آشوب» جیمز روزنا و صورت بندی منظومه ای معنایی، سعی در آزمون فرض مقاله می شود. در پایان مقاله با در نظر گرفتن تحولات جامعه ایرانی و نگاهی نظری ـ جامعه شناختی، پیشنهادهایی برای تصمیم گیری در فضایی پیچیده و آشوبناک سیاسی ارائه شده است.

دستاوردهای علمی جدید درعلوم مهندسی و در حوزه ی سامانه های پیچیده و تحلیل سامانه های غیرخطی می تواند علاوه بر علوم پایه و مهندسی، در علوم انسان، به ویژه در تحلیل مسائل اجتماعی و پژوهش های تاریخی نیز راه گشای مسائل مبهم گذشته باشد. در این مقاله، بر مبنای این دستاوردها روشی جدید در حوزه ی پژوهش در تاریخ، به مثابه ی تحولات حاکم بر یک سامانه ی باز، غیرخطی و متغیر با زمان، معرفی شده است؛ پس از تعریف کلی مفاهیم سامانه، سامانه های خطی و غیرخطی، سامانه های باز و بسته، قطعیت و عدم قطعیت، آشوب و اثر پروانه ای و پیچیدگی در سامانه ها، کارکرد و کاربرد این مفاهیم در حوزه ی تحقیق و تحلیل وقایع تاریخی بررسی شده و از هر یک مثال آورده شده است. با استفاده از این روش می توان با مطالعه ی جوامع انسانی به منزله ی سامانه های غیرخطی باز و متغیر با زمان، سیر تحولات آن ها را در طول زمان، که به نام «تاریخ» می شناسیم، تحلیل کرد.این نوع تحلیل می تواند راه گشای مسیر جدیدی در پژوهش های تاریخی باشد.

هدف این پژوهش سنجش مدیریت آشوب و هنجارسنجی ابزار اندازه گیری مدیریت آشوب بر اساس الگوی تئوری آشوب در سازمان تربیت بدنی جمهوری اسلامی ایران است. این تحقیق در دو مرحله انجام گرفت، در مرحله اول با بررسی پیشینه تحقیق و نظریه آشوب و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی از طریق مصاحبه با ده متخصص مدیریت و مدیریت ورزشی، مفهوم مدیریت آشوب تبیین شد. یافته های حاصل از بخش اول مدل مدیریت آشوب خودمولد را معرفی کرد. بر اساس مدل طراحی شده و با استفاده از نظریه آشوب، عناصر و ابعاد اصلی این مفهوم با عنوان درونمایه های چهارگانه (اثر پروانه ای، سازگاری پویا، جاذبه های عجیب، خودمانایی) در نظرگرفته شدند. در مرحله دوم بر اساس مدل مدیریت آشوب خودمولد، گویه های مقیاس مدیریت آشوب استخراج شد. به منظور بررسی روایی سازه یا محتوای پرسشنامه از تحلیل عاملی اکتشافی استفاده شد که بیانگر وجود چهار عامل به عنوان عوامل تشکیل دهنده سازه مدیریت آشوب گونه بود که عبارتند از: ساختار سازمانی، مهارت مدیران، شرایط و فضای سازمان و کارکنان. پایایی پرسشنامه نیز از طریق روش آلفای کرونباخ (92/0) که مؤید همسانی درونی مناسب ابزار است، تأیید شد. نتایج نشان داد سطح تحصیلات مدیران و سابقه مدیریت با میزان مدیریت آشوب گونه ارتباط مستقیم دارد. سپس با استفاده از این مقیاس مدیریت آشوب در سازمان تربیت بدنی بررسی شد و یافته ها حاکی از آن بود که مدیریت آشوب در سازمان به طور معناداری در حد متوسطی قرار دارد و با توجه به اینکه ارتباط معناداری بین مقدار هر کدام از ابعاد مدیریت آشوب و اهمیت ابعاد وجود نداشت، می توان استنباط کرد که مدیران سازمان تربیت بدنی در وضعیت موجود از مزایا و آثار مثبت مهارت مدیریت آشوب به منظور تصمیم گیری، بهبود کیفیت و ... بهره مند نیستند.

بر مبنای رویکرد تأثیرات پروانه ای، اگر شرایط مناسب ایجاد شود، حرکتی ضعیفی چون بال پروانه، منجر به تحولاتی بزرگ خواهد شد. با الهام از این ایده، در پژوهش حاضر تلاش شده است به تحلیل کانون های ایجاد دانش در جریان یک پروژه موردی پرداخته شود و با ایجاد مدل تحلیلی خاص حاصل ترکیب دو مدل نانوکا - تاکئوچی با DPSIRاین موضوع مورد بررسی قرار گیرد. بر این اساس، کانون های تولید دانش در فرآیند تهیه و اجرای طرح هادی به عنوان مصداق طرح های عمران روستایی شناسایی شده و چگونگی تولید و تبدیل دانش سازمانی و نحوه مدیریت فرآیندهای آن تبیین شده است. پژوهش حاضر با بهره گیری از آموزه های رشته های مدیریت دانش و برنامه ریزی جغرافیای روستایی در مورد اجرای طرح های هادی روستایی به نگارش درآمده است. به منظور گردآوری داده های لازم 30 نفر متخصص به عنوان خبره مرتبط با نظام برنامه ریزی، طراحی، اجرا و نظارت طرح های مذکور انتخاب شدند. صحت نتایج به دست آمده از پرسشنامه ها با ضریب کرونباخ بررسی گردید که در پرسشنامه یکم و دوم معادل 84/0 و 79/0 به دست آمد. در نهایت نظام موجود برای شناسایی کانون ها و کسب دانش مورد بررسی قرار گرفت. بررسی صورت گرفته نشان داد که شکافی عمیق بین دانش ضمنی و عینی وجود دارد و نظام موجود به صورت گذرا و مقطعی به دانش تولیدی در کانون های دانش توجه دارد. به همین دلیل حجم بالایی از دانش ناخودآگاه از نظام و فرآیند تدوین و اجرای پروژه حذف می شود ک می تواند با ایجاد تغییرات شگرف بستر تحولات مهمی را در فرآیندهای طرح هادی فراهم سازد.

برای گناهان سه نوع مجازات برشمرده اند: مجازات قراردادی، مجازاتی که با گناه رابطه تکوینی و طبیعی دارد و مجازاتی که تجسم خود جرم است و چیزی جدای از آن نیست. تفسیر آیه 41 روم: «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْر ِ بِما کَسَبَتْ أ َیْدِی النَّاس ِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجعُون» بیانگر آثار تکوینی و دنیوی گناهان است. واژه فساد یکی از واژه های معادل گناه است. افزون بر اینکه گناه خود، فساد به معنای خروج از اعتدال است، نتیجه آن تباهی خشکی و دریا است و موجی که رفتار نامناسب انسان در هستی ایجاد می کند تا ابد در جریان است و بدی اعمال انسان، در آخرت که محل بروز و ظهور حقایق است، آشکارتر می گردد. مجازاتی که با گناه رابطه تکوینی و طبیعی دارد در دنیا آثار وضعی گناه و مکافات دنیوی آن است و در آخرت باطن خود عمل است که ظاهر می گردد.

دانش مرزشکنانه برایند گونه ای از دانش است که در آن، نوآوری نه به شکل جزئی و تدریجی؛ بلکه در اثر اندیشه های جدید و افکار نو شکل می گیرد. دانش مرزشکن ویژگی هایی دارد که فراتر از پارادایم های سنتی و کهنه است و به دنبال ویژگی هایی غیر از نظم و عینیت گرایی، قطعیت، ثبات و پیش بینی پذیری دقیق مطرح در پارادایم های سنتی است. دانش مرزشکن ممکن است برایند خصوصیاتی نظیر آشفتگی و بی نظمی، گسستگی و انقطاع، بی ثباتی، روابط احتمالی، برآورد و تخمین و اشراق در دانش باشد. این دانش، دانشی است که با صرف نیرویی اندک، تأثیری شگرف و فراگیر در عالم ایجاد می کند. خلق این دانش، نیازمند افرادی مخاطره جو، کارآفرین، خلاق و نوآور است و معیارهای اصالت چندی دارد. این پژوهش درصدد تبیین معیارها و مختصات دانش مرزشکنانه، در تلاش برای تنویر بستر و شرایط تولید، رشد و بالندگی آن است.

اثر پروانه ای یکی از تئوری هایی است که در کانون توجه اندیشمندان بسیاری در اکثر علوم قرار گرفته است که شاید بتوان تمام این تئوری را در یک جمله خلاصه کردن و آن ”برداشتن اولین گام برای نیل به اتفاقات بزرگ است“. اتفاقاتی که بساری از ما حتی در زندگی روزمره آنرا تجربه کرده و مدیران سازمان های دولتی و شرکت های خصوصی بطور اجتناب ناپذیری با این تئوری و پدیده سر و کار دارند. گاهی یک تصمیم کوچک که چندان در یک سازمان محسوس نیست منجر به تغییراتی بنیادین در آن سازمان می شود که کلیه تصمیمات و رفتارهای اتی مدیران و کارمندان بخش های مختلف را تحت تاثیر جدی قرار می دهد و سرنوشت کاری کلیه سلسله مراتب آن را تحت الشعاع خود قرار می دهد. لذا این تئوری می تواند موید این موضوع باشد که در تصمیمات یک مدیر هیچ چیز نباید دست کم انگاشته شود چرا که هر موضوع به ظاهر پیش پا افتاده ای می تواند به تغییرات بنیادین در سازمان منجر شود که حیات آن سازمان را یا به اوج برساند و یا به قهقرا.

سیر گسترش و توسعه دامنه نفوذ داعش که کشورهای خاورمیانه را با چالش هایی جدی مواجه کرده است، جریانی تازه شکل گرفته نیست، بلکه برایند منافع برخی کشورهای منطقه و رقابت های ژئوپلیتیکی میان آنها، بازیگردانی قدرت های فرامنطقه ای، شناوری مباحث و موضوعات ژئوپلیتیکی و شرایط مهیایِ زایشِ گروه های بحران ساز و تفکرات افراطی در محیط سیاسی کشورهای خاورمیانه است. پیچیدگیِ اندرکنش های این گروه های افراطی و بازیگران منطقه ای، اقدامات و عملیات انفجاری قلمروگسترانه آنها، موض عگیری های متفاوت و متعارض قدرت های منطق های و فرامنطقه ای در مقابل اقدامات این گرو هها، تعارضات خصمانه بی نگروهی و... سبب شد تا تحلیل سیر گسترش و پی شبینیِ وضعیت آینده آنها براساس نظریه های پیچیدگی )آشوب و فراکتال( و درهم تنیدن این نظری هها با مفهوم اثر پروانه ای انجام شود. نتایج حاکی از آن است که آشوبناکیِ فضای جنوب غرب آسیا که تأثیرگذار و متأثر از سه سطح درون کشوری، منطقه ای و فرامنطقه ای است، به این گروه ها موجودیت بخشیده و سازماندهی منظم، دریافت کمک های مالی و تسلیحاتی، بهره مندی از فضای مجازی، ایدئولوژی این گرو هها و برخورداری از حمایت های ژئوکالچرال شرایط تکثیر، توسعه دامنه نفوذ و در نهایت کنتر لناپذیریِ آنها را موجب شده است. هرچند تحت تأثیر شرایط ژئواستراتژیک منطقه و فشارِ ائتلافی منطقه ای جهانی، فرایند گسترش این جریان های افراطی محدود خواهد شد، در صورتی که از فضاهای سیاسی ملی و منطقه ای آشوب زدایی نشود، بازتولید گروه های مشابه در گوشه و کنار جنوب غرب آسیادور از واقعیات نخواهد بود.