مدیریت دینی

نظر به اهمیت جایگاه مدیریت در تاریخ بشر و ادیان آسمانی و بالاخص در دین مبین اسلام، بیتردید یکی از زیباترین جلوه های مدیریت متعادل که از دیرینگی و تحول آفرینی برخوردار است، مدیریت نبوی است که با اندیشه توانمند و افق دورنگر حضرت پیامبر اعظم اسلام پایهگذاری شد. در این مقاله درصدد تبیین مولفه های اساسی این مدیریت سیاسی و فرهنگی هستیم که در مدل مفهومی ارائه شده به سه بعد فردی، کلان و اجتماعی ـ فرهنگی و مولفه های چهاردهگانه آن پرداخته شده است. ضمن تبیین مختصر هر کدام از آن ها مواردی به صورت مطالعه موردی نیز اضافه می گردد تا مبانی یاد شده برای خواننده ملموستر و مصداقیتر ارائه گردد. در بخش نتیجه نیز راهکار هایی برای اقتباس کارآمد از این مدیریت ارائه شده است.

هدف این مقاله طرح مسئله مورد نیاز در تمدن دینی با نام «مدیریت دانش دینی (دین بنیان)» است. در بیست سال اخیر، مطالعاتی با نام «مدیریت دانش» شکل گرفته و ظرفیت های نظری و عملی آن آشکار شده است. با معرفی این مسئله، در جستجوی پاسخی برای این سؤال هستیم که آیا می توان به نحو مطلوب از تجربه های دانش مدیریت در تأسیس میان رشته های جدید، مانند مدیریت دانش برای تمدن دینی نیز بهره برداری کرد و رشته های نوین مدیریتی متناسب با نیازهای فرهنگی و تمدنی جامعه مسلمانان را تأسیس نمود؟ این مسئله با مسئله پیچیده دینی نمودن علوم پیوند می خورد. این گونه به نظر می رسد که طرح درست این مسئله، می تواند زمینه همکاری پژوهشگران حوزه مدیریت، به ویژه محققان مطالعات مدیریت دینی را فراهم آورد. مدیریت دانش و بازتعریفی از آن در تمدن دینی براساس مبادی و مبانی مورد نظر دینِ اسلام، و نیز سنّت های دانشی دانشمندان جهان اسلام، می تواند سرآغاز نگرشی جدید در قلمرو مدیریت و تدبیر امور مسلمانان باشد و افق های جدیدی را بر روی عالمان و عاملان مدیریت بگشاید. در مقاله از الگوی روش شناختی شکل گیری مسائل و نظریه ها در یک تمدن استفاده شده است و از نظر محتوای تحلیلی و توصیفی بر مبنای مدل، سِفْرهای چهارگانه (اَسفار اربعه) به عنوان مدل پایه تمدن دینی و براساس اصول و مبانی پانزده گانه این تمدن است. این اصول و مبانی از اندیشه های حضرت آیت اللّه جوادی آملی اقتباش شده اند.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی وضع موجود و رابطة بین عوامل مدیریتی (وظایف اعضای هیأت امنا و مدیران، دست اندرکاران، امام جماعت، سخنران یا مداح و جماعت، بررسی کارکرد ها و خدمات تشکل های دینی (تنوع، کیفیت، ارزشمند ساختن مخاطب، وضعیت ظاهری و امکانات و مکان)، بررسی اثربخشی تشکل های دینی و محیط بیرونی اثرگذار بر تشکل هاست. روش پژوهش «توصیفی پیمایشی» و «همبستگی» است. جامعة آماری پژوهش، تمام تشکل های دینی ( هیأت های مذهبی، کانون های فرهنگی – تبلیغی و انجمن های اسلامی) شهرستان اصفهان در سال 1391 است که با توجه به فهرست «سازمان تبلیغات اسلامی اصفهان»، تعداد 50 تشکل دینی به صورت تصادفی ساده توسط سازمان انتخاب شد. ابزار این پژوهش، پرسش نامة محقق ساخته در زمینة کاربردی کردن الگوی چند بعدی مدیریت در تشکل های دینی است. روش های آماری تجزیه و تحلیل داده ها، ضریب همبستگی پیرسون، تحلیل واریانس یک متغیره، آزمون توکی، رگرسیون چند متغیره، و تحلیل مسیر بوده است. نتایج نشان داد: 1. بین مؤلفه های وظایف مدیران با ویژگی های مدیران، امام جماعت، جماعت، کارکردها و خدمات، اثربخشی و محیط بیرونی، غیر از وضعیت ظاهری و امکانات، رابطة مثبت و معناداری وجود دارد. 2. بین میانگین نمره های کارکردها و خدمات برحسب سن، سابقة خدمت و تجربة کاری، و تنوع کارکردها بر حسب سن و مکان تشکل ها و محیط بیرونی برحسب جنس، تفاوت وجود دارد که در سطح 05/0 p< معنادار است.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تبیین و تحلیل مؤلفه های رهبری تحول آفرین با رویکرد دینی دردانشگاه اسلامی انجام شد. روش: روش این پژوهش کیفی بود و با رویکرد تحلیل مضمون به منظور استخراج مضامین مورد نیاز از منابع دینی مرتبط با رهبری انجام گرفت. منابع مورد مطالعه این تحقیق شامل کتب(قرآن کریم و نهج البلاغه) و مقالات در حوزه اسلامی و سیره معصومین(ع) بود و نیز کتب و مقالات علمی در حوزه مذکور بودند. یافته ها: در مرحله نخست، کدگذاری توصیفی به عنوان مضامین پایه ای صورت گرفت و در مرحله کدگذاری تفسیری، مضامین پایه ای طبقه بندی شدند که آنها را مضامین سازمان دهنده گویند. آخرین مرحله، تعیین مضمون فراگیر بود که تمامی مضامین پیش گفته را در بر می گرفت. در نهایت، این پژوهش منجر به شناسایی 89 مضمون توصیفی و 23 مضمون سازمان دهنده و هشت مضمون فراگیر شد. نتیجه گیری: بسیاری از مناقشات، سوء تفاهمات، کم کاری ها و فرار از اجرای خوب و کیفی کارها، نتیجه انتخاب نادرست مدیران و رهبران سازمانها شناخته شد و بیان شد که قطعاً مدیری که با الگو قرار دادن پیامبر اکرم(ص) و امامان معصوم(ع) به مؤلفه های رهبری تحول آفرین(عدالت محوری، روحیه کار تیمی، حمایت و همدلی، اعتدال، مشورت پذیری، تخصص گرایی، سعه صدر و ارزشهای اخلاقی) توجه کند، به موفقیتی چشمگیر خواهد رسید.

مدیریت دینی به معنای «اداره» جمعی از انسان های متعهد به دین است که مردم را به مسیر زندگی سعادتمندانه راهنمایی می کنند، قرآن کریم که انسان را فطرتاً موجودی اجتماعی می داند، بر این باور است که «مدیریت» یک امر اجتماعی برای اداره امور است. امروزه به دلیل عدم توجه به مدیریت دینی و تغافل از جنبه تربیت اجتماعی، بسیاری از نهادهای اجتماعی با مشکل مواجه شده اند، چراکه هر اجتماع نیازمند مدیریت صحیح برای دستیابی به مقاصد است. هدف از پژوهش حاضر تبیین نقش و خصوصیات مدیران دینی در اخلاق اجتماعی است و نتایج حاصل با روش توصیفی _ تحلیلی حاکی از آن است که در جامعه دینی مهم ترین رکن مدیریت، پرورش اخلاق اجتماعی است، چراکه پایه و اساس تمام اعمال فردی و اجتماعی را داراست. نقش مدیران دینی در تعالی بخشی اخلاق کاربردی اجتماعی عبارت است از الگو بودن در انجام فرایض، ایجاد و تقویت همبستگی اجتماعی، توانایی ایجاد نظم اجتماعی، رفق و مدارا با زیردستان، توسعه امیدواری در مردم بدون آمال واهی. از دیگر خصوصیات مدیران دینی در اخلاق کاربردی اجتماعی می توان به جلب اعتماد با داشتن روحیه امانت داری، صداقت در رفتار، انعطاف کاری با داشتن روحیه تغافل، ایجاد الفت باسخاوت و بخشندگی، حفظ قدرت با داشتن روحیه غیرت و شجاعت، خدمت رسانی به مردم با اجتناب از روحیه جاه طلبی اشاره کرد.