آیت الله العظمی خامنه ای

با توجه به اهمیت موضوع قلمرو دین در عصر حاضر و بحث هایی که در فلسفه دین نسبت به آن صورت می گیرد، این نوشتار با روش تحلیلی توصیفی به دنبال به دست آوردن دیدگاه آیت الله العظمی خامنه ای نسبت به سؤال از گستره دین و پاسخ گویی آن به نیازهای انسان است. پاسخ این مسئله با توجه به تفکیکی که بین دو بخش علوم تجربی و انسانی گذاشته می شود، به دست آورده شده است. آنچه مشخص می شود این است که ایشان در علوم تجربی نگاه حداکثری را نمی پذیرند و در علوم انسانی هم با تفاوتی که بین آموزه های توصیفی و هنجاری دین می گذاریم، می شود گفت نظر ایشان این است که دین باید اصول، مبانی و اهداف علوم انسانی را توصیف کند و اما در جهت هنجاری، دین باید به طور حداکثری پاسخ گوی نیازهای انسان ها باشد و ارزش گذاری کند که البته ایشان این کار را بر خلاف علوم تجربی که از عموم متخصصان درخواست می کنند، مخصوص علما و مجتهدین دانسته و از حوزه علمیه می خواهند که مسئولیت خود را در این زمینه انجام دهند.

پژوهش حاضر در پی آن است که نشان دهد بیانیه راهبردی گام دوم انقلاب به عنوان نقشه راه انقلاب اسلامی، به مثابه نظریه انتظار در اندیشه حضرت آیت العظمی امام خامنه ای(مدظله العالی) است. این مقاله از نظر هدف، اکتشافی است و با تحلیل محتوای بیانات حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) به شناسایی و تبیین این مهم پرداخته است. رویکرد این پژوهش استقرایی و چگونگی انجام آن، کیفی است و در انجام این تحقیق از روش پژوهشی داده بنیاد استفاده شده است. برابر نظریه ارائه شده از منظر حضرت آیت الله خامنه ای(مدظله العالی) به عنوان یک متفکر و اندیشمند اسلامی، هدف نهایی انقلاب اسلامی «رسیدن به تمدن نوین» در زنجیره منطقی و مستمر است که بر چهار رکن «دین، عقلانیت، علم و اخلاق» بنا شده است و برای تحقق آن باید پنج مرحله «انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن اسلامی» پشت سر گذاشته شود تا آمادگی برای ظهور امام عصر(عج) فراهم شود. انتظار درواقع، فراهم کردن مراحل پیش گفته است که در صورت تحقق آن، پرواضح است که زمینه ظهور منجی عالم بشریت فراهم خواهد شد.

در این تحقیق، با استفاده از روش اسنادی، به ارائه تعریف مقبول و مختار از دو واژه «تمدن» و «تمدن نوین اسلامی» اقدام شده است. سپس با بهره گیری از ظرفیت روش تحلیل مضمون، آن بخش از بیانات حضرت آیت الله العظمی خامنه ای مدظله العالی که پیرامون وظایف، نقش و کارکردهای دانشگاه اسلامی با رویکرد تمدنی ایراد شده، مورد واکاوی و تدقیق قرار گرفته است. رویکرد تمدنی که مبنای تحلیل مضمون قرار گرفت، بر پایه تعریف مقبول و مختار منتج از گام اول تحقیق بوده است. کارکردهای ممتازی که برای دانشگاه در فرایند شکل گیری تمدن نوین اسلامی بر اساس منظومه فکری آیت الله العظمی خامنه ای مدظله العالی به دست آمد عبارتند از؛ «ایجاد و پرورش قوه عاقله کشور، تربیت نیروی انسانی صالح و کارآمد»، «ایجاد و تقویت زمینه سازی بیداری دانشجویی»، «زمینه سازی رشد علمی و شکستن جزمیت های برساخته علوم غربی»، «پاسداری عالمانه از انقلاب اسلامی و مبانی آن» و «بسترسازی برای نو اندیشی علمی و تولید دانش مبتنی بر نوآوری». این تحقیق نشان داد که اگر دانشگاه های تراز انقلاب اسلامی بتوانند کارکردهای اصلی خود را با رویکرد تمدنی تحقق بخشند نتایج حاصله بدین شرح خواهد شد؛ تربیت نیروی مورد نیاز دولت اسلامی، تربیت نیروی متخصص و ماهر مورد نیاز جامعه اسلامی، حفظ و ارتقاء سطح طراوت آرمان های انقلاب اسلامی و آرمان خواهی نسل های بعدی، نقد مبانی تمدن غرب، تربیت نیروی مورد نیاز پاسداری از آرمان های انقلاب اسلامی و تولید علوم مورد نیاز شکل گیری تمدن نوین اسلامی.

ضرورت شناخت مکتب شهید سلیمانی از آن رو است که شهادت ایشان از جمله ایام الله دانسته شده است که تذکر آن، انسان ساز، آموزنده و بیدارکننده بشریت است. لذا به عنوان نقطه عطف تاریخی و مؤلفه ای تاریخ ساز و دلیل راهی برای ساخت آینده محسوب شود. در اندیشه انقلاب اسلامی چنین انسان های تربیت یافته در مکتب اسلام ناب محمدی، می توانند انسان های مکتب ساز و نقش آفرین در برابر سلطه استکباری باشند. در این نوشتار تلاش شده است ضمن تبیین جوهره و ابعاد مکتب امام خمینی ;، در دستگاه معرفتی حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(مدظله العالی)، به توسعه و بازسازی مفهومی مکتب شهید سلیمانی با الگوی نامتوازن تطبیقی پرداخته شود و امتداد ذهنی و عینی مکتب تربیتی امام را در شخصیت و سیره شهید سلیمانی نشان داده شود. در دیدگاه رهبر معظم انقلاب اسلامی میان خط شهدا با خط امام راحل1، رابطه و نسبت این همانی وجود دارد و این همان نسبتی است که معظم له آن را در مورد سید شهدای مقاومت حاج قاسم سلیمانی مطرح کرده است و نشان داده می شود شهید سلیمانی به عنوان پیرو مکتب امام خمینی;، اسلام ناب تجلی یافته در رفتار و گفتار امام را پیگیری کرده و آن را تجلی بخشیده است.

الگوی «پسکاوی تجارب زیست مؤمنانه» روشی پیشنهادی برای مطالعه در حوزه علوم انسانی اسلامی با بهره گیری از تجارب زیسته مؤمنان و با لحاظ تأثیرپذیری آنان از معارف دینی در فهم پدیده ها و عملکردهای زندگی است. در این الگو نخست فهم ها یا عملکردهای مؤمنانه شناسایی و سپس به مثابه فرضیه ای ملهم از دین، به دین عرضه و ارزیابی می شود تا در نهایت از این طریق به دانش های جدید و مطابق شرایط جدید و البته مورد تأیید دین برسیم. در این تحقیق با روش تحلیلی توصیفی به دنبال کاربست و نشان دادن نحوه استفاده از این روش برای تحقیق در حوزه علوم انسانی اسلامی و نشان دادن ظرفیت های آن هستیم که مطالعه موردی این روش، بر ایده «آتش به اختیار» انجام شده است؛ ایده ای که از سوی مقام معظم رهبری مطرح گردید. «آتش به اختیار» نمونه بارز تجارب زیست مؤمنانه است که ظرفیت بازخوانی در قالب الگوی پسکاوی برای تولید علم و نظریه دینی را دارد. براین اساس ، دیدگاه «آتش به اختیار» پس از شناسایی دقیق به عنوان فرضیه، به یکی از منابع مهم دینی، یعنی سیره عرضه و ارزیابی گردید. مطابق نمونه های یافت شده از سیره، دیدگاه «آتش به اختیار » در کلیت خود با سیره قابل تأیید است و انجام عمل آتش به اختیار در برخی شرایط اجتماعی مجاز و در هنگام عمل به آن نیز رعایت برخی شروط لازم است.