همپایگی

نویسندگان برای اهداف زیباشناسانه از جمله تأثیر کلام در مخاطب، آفرینش سبک، موسیقایی و برجسته نمودن سخن، از انواع امکانات زبانی از جمله «ساخت های همپایه» سود جسته اند. در دو کتاب «نفثه المصدور و التوسل الی الترسل» از متون فنی سده ششم و هفتم که کاربرد آیات قرآنی در آن ها بسامد دارد، مولفان با تسلط بر قرآن و نظام ساختاری و مفهومی آن، آیات را با متن خود همپایه نموده اند. این همپایگی در ساخت هایی که دارای سازه های دو یا چندگانه است با یکی از حروف ربط پیوند خورده و در لایه هایی که سازه های آن ارزش «نحوی، بلاغی و آوایی» یکسانی دارند، شکل می گیرد. ساخت های همپایه با ارزش«نحوی» در وظیفه های دستوری مضاف الیهی، مفعولی، مسندی و جمله های مرکب در نقش های پیرو توضیحی، مفعولی، متممی به کار رفته است. سازه های همپایه در نقش «بلاغی» از آرایه های تسجیع، ترصیع، موازنه، تضاد،  مقابله، تشبیه و تمثیل، نظام موسیقایی گرفته و در نقش «آوایی» با آواهای القاگر و صدا معنا در ساخت های هر دو کتاب قابلیت خوش خوانی ایجاد نموده است. در پژوهش حاضر، این نقش ها در ساخت های مشترک متن و آیات در هر دو کتاب بررسی شده، روابط معنایی سازه ها  که توانسته پیام آیات و متن را به مخاطب منتقل کند، در انواع رابطه های ترادف ، افزایش، تقابل، توالی، تاکید، نفی و... بازکاوی شده است.

دوفصلنامه ی پژوهش های قرآنی در ادبیات، دانشگاه لرستان سال دوم، شماره ی اول، پیاپی سوم، بهار و تابستان 1394 ه . ش/2015م صفحات 65 - 91 ساخت های همپایه در جزء سی ام قرآن کریم مرتضی قائمی [1] فائزه صاعدانور [2] چکیده برای انتقال پیام های آسمانی، امکانات زبانی به زیباترین شکل ممکن در قرآن کریم به کار رفته است. یکی از ویژگی های سبکی جزء سی ام قرآن کریم، استفاده گسترده از ساخت های همپایه است. همپایگی در ساخت هایی رخ می دهد که دو یا چند واژه، گروه و یا جمله واره با حروف ربط همپایه ساز به یکدیگر مربوط شوند و در یک وظیفه دستوری قرار گیرند. ساخت های همپایه و ادات همپایه ساز انواع مختلفی دارند و این ادات با اهداف مختلفی همچون تضاد، توالی، افزایش، نتیجه و... در جزء سی ام قرآن کریم پدیدار شده اند. این ساخت ها با اهداف مختلف و اشکال گوناگون، در ساخت های دو سازه ای، سه سازه ای، چهار سازه ای و ساخت های زنجیره ای به کار رفته اند. حروف ربط همپایه ساز در این ساخت ها، معانی مختلفی دارند که افزایش، بیشترین سهم را در ساخت های همپایه جزء سی ام قرآن کریم دارد. در جزء سی ام قرآن کریم هر سه نوع سازه؛ یعنی کلمه ای، گروهی و جمله واره ای وجود دارد که ساخت های جمله واره ای بیشترین و ساخت های گروهی کمترین سهم را در ساخت های همپایه دارد. از آنجایی که اطلاع از سبک بیان قرآن کریم به درک بهتر آن کمک می کند، نویسندگان بر آنند تا ساختار جملات همپایه و روابط معنایی آن ها با یکدیگر را در روشی توصیفی – تحلیلی مطالعه نماید. نتیجه اینکه همپایگی یکی از تمهیدات زبانی استفاده شده در جزء سی ام قرآن کریم است که به علت کاربرد فراوان، می توان آن را یکی از ویژگی های سبک ساز در جزء سی ام قرآن کریم به شمار آورد. واژگان کلیدی: همپایگی، ساخت ، جزء سی ام قرآن کریم. [1] - دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا همدان. Mortezaghaemi2@gmail.com [2] - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه بوعلی سینا همدان. Saedanvar_hi@yahoo.com

«وَ» به مثابه تکواژی عطفی که سازه های مختلفی اعم از واژه ها و جملات را به هم پیوند می دهد، از دیرباز از منظر منطقی و دستوری موردتوجه منطق دانان و دستورنویسان بوده است. بررسی معنایی این تکواژ در پژوهش حاضر با تکیه بر پیکره ای گفتاری صورت گرفت که از مجموع جملات بیان شده در سه سریال ایرانی در نمایش خانگی، شامل سریال های هیولا، مانکن و کرگدن به دست آمده است. در این پژوهش، با درنظر گرفتن عملکرد هر واحد نشانه ای درون نظام زبان و برخورداری اش از ارزشی خاص خود و درنظر گرفتن روابط هم نشینی سازه ها به بررسی این تکواژ پرداختیم. مطالعه «ارزش های معنایی» «وَ»، یعنی امکانات جایگزینی «وَ» با سایر واحدها روی محور جانشینی ازیک سو و «رفتارهای معنایی» این واحد روی محور هم نشینی از سوی دیگر نشان داد که اولاً، «وَ» می تواند روی محور جانشینی دارای ارزش های «وَ»، «به این دلیل»، «اما»، «درحالی که»، «با»، «واحد آغازین» و «درنتیجه» باشد؛ ثانیاً، این واحد در سطح واژه، در قالب ترکیب عطفی آزاد و مقید، و نیز در قالب نام آواها به شکل تکرار عطفی قوی و ضعیف، نقش معنایی ایفا کند. «وَ» در سطح جمله با توجه به واحدهای هم نشین، یعنی گزاره های p و q می تواند رفتارهای گوناگونی از خود نشان دهد که گویای وابستگی اش به مؤلفه های زمان، جهان های ممکن، شرطی سازی، نتیجه یابی و الگوهای واقع در جهان های ممکن است. به این ترتیب، رفتار معنایی «و» کاملاً به رفتارهای معنایی گزاره های p و q وابسته است.