معلم فکور

معلمان فکور یا تأملی، معلمان اثربخشی هستند که همواره به یادگیری بهتر دانش آموزان و رشد حرفه ای خود می اندیشند. با توجه به نقش الگویی مدرسان دانشگاه، یکی از عوامل مؤثر در تربیت معلم فکور، آگاهی از چگونگی باورهای معرفت شناختی مدرسان و عوامل مؤثر بر آن است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی باورهای معرفت شاختی مدرسان و نقش ویژگی های جمعیت شناختی آن ها در این زمینه است. این پژوهش با استفاده از رویکرد کمی و روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری شامل تمامی مدرسان زن پردیس هاشمی نژاد مشهد (160نفر) در سال تحصیلی 1396-1395 است که بر اساس جدول مورگان 113 نفر از آن ها به عنوان نمونه تعیین و توسط روش نمونه گیری تصادفی ساده، انتخاب شدند. ابزار جمع آوری اطلاعات فهرست باورهای معرفتی با پایایی مطلوب (82/0) بود. یافته ها نشان داد که ابعاد مختلف باورهای معرفتی مدرسان در سطح نسبتاً مطلوبی (اندکی بیش تر از میانگین) قرار دارد. همچنین بین ابعاد مختلف باورهای معرفتی مدرسان با توجه به سطح تحصیلات و رشته تحصیلی آن ها تفاوت معناداری وجود دارد. به نحوی که باورهای معرفتی مدرسان رشته علوم انسانی و دارای مدرک تحصیلی دکترا بیش تر از سایر سطوح و رشته های تحصیلی است.

با ظهور پارادایم های جدید در نظام آموزشی، بر نیاز به فناوری اطلاعات در محیط های آموزش عالی تأکید می شود. با توجه به اهمیت فناوری اطلاعات در آموزش معلمان فکور مبتنی بر فاوا، این پژوهش به واکاوی نقش فناوری اطلاعات در آموزش معلم فکور و نقش دانشگاه فرهنگیان جهت کیفیت بخشی برنامه درسی فاوامحور دانشجو معلمان و ایجاد این بستر می پردازد. روش پژوهش، توصیفی از نوع مروری است که به شیوه ی کتابخانه ای و با استفاده از منابع پیشین و با ابزار فیش برداری انجام شده است. در این راستا، فناوری اطلاعات، اهداف آموزشی، ضرورت و اهمیت آن در تربیت معلم فکور مورد بررسی قرار گرفت؛ رویکرد سازنده گرایی به عنوان مبنای هدف گذاری، در این زمینه مورد تحلیل واقع شد و روش تدریس آموزش فعال فناورانه معرفی گردید و سپس رسانه ها و تکنولوژی های آموزشی متداول در حوزه فناوری اطلاعات معرفی شد. نتایج پژوهش نشان می دهد که دانشگاه فرهنگیان به عنوان تنها نهاد رسمی آموزش معلم، رسالت مهمی جهت آموزش دانشجو معلم فاوامحور دارد به طوری که بدون آشنایی دانشجو معلمان، با فناوری اطلاعات، نمی توان به رسالت آموزش آموزش دست یافت. این دانشگاه نوبنیاد که معلمان جوان را برای تدریس در کلاس های درس هوشمند امروزه، آماده می سازد، باید این پتانسیل و توانایی را دارا شود که بتواند بستر مناسب را برای اثرگذاری فناوری اطلاعات در آموزش فراهم ساخته و سبب کیفیت بخشی آموزش اثربخش گردد.

اقدام پژوهی روشی منحصر بفرد در پژوهش های حوزه ی علوم تربیتی است که طی آن کاروران با اندیشه ی بهبود به پژوهش در محیط آموزشی خود می پردازند. در مقاله ی حاضر کوشش شد تا با شناخت ویژگی های روش شناختی اقدام پژوهی، رابطه ی عمل تربیتی معلم با کاربرد روش اقدام پژوهی بر اساس همبستگی نظری این روش تحقیق با رویکرد نظریه ی زنده طرح و بررسی گردد. در این راستا با روش تحلیلی-توصیفی رابطه ی بین عمل تربیتی معلم با ترکیب نظریه های برآمده از تفکر پژوهشی او طی فرآیند اقدام پژوهی و کنش مبتنی بر این نظریه ها تبیین شد. به طور خاص، با بررسی تاریخچه ی اقدام پژوهی به استناد منابع معتبر سه هدف کلیدی مبنی بر بازنگری مبناهای نظری و مشخصه های روش شناسانه اقدام پژوهی؛ مفهوم پردازی نظری نقش معلم به عنوان کارگزار فکور در قالب رویکرد «نظریه ی زنده»؛ و تأکید بر رابطه ی اقدام پژوهی با عملکرد تربیتی مبتنی بر نظریه ی معلم مورد تحلیل و توصیف واقع شد. نتایج این بررسی مبین این موضوع واقع گردید که در قلمرو روش شناختی، اقدام پژوهی می تواند به عنوان یک استثناء در میان روش های پژوهش در حوزه ی علوم انسانی و به ویژه علوم تربیتی، خاستگاه نظریه پردازی تربیتی معلم فکور و متعاقب آن، پیوند عمل تربیتی او با نتایج برآمده از این نظریه پردازی واقع شود.

پژوهش حاضر باهدف تحلیل مفهومی تربیت معلمِ فکور با نقدها و چالش های آن در دانشگاه فرهنگیان استان اردبیل انجام شده است. روش پژوهش کیفی از نوع تحلیل مفهومی با رویکرد مفهوم پردازی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل دانشجو معلمان رشته علوم تربیتی گرایش آموزش ابتدایی در سال تحصیلی 96-97 بود که بر اساس اهداف پژوهش، 20 نفر از دانشجو معلمان به روش هدفمند انتخاب و مورد مصاحبه عمیق قرار گرفتند. بر همین اساس، محققان سعی نموده اند تا مفهوم تربیت معلمِ فکور را با دیدی انتقادی و با استفاده از پژوهش های موجود و تجارب زیسته دانشجو معلمان و خود زیسته محققان به ترتیب تحلیل، نقد و بررسی، برداشت و تفسیر نمایند. یافته ها حاکی از آن است که تربیت معلم فکور با رهنمودهایی همچون؛ برنامه درسی کارورزی فکورانه، طراحی فعالیت های یادگیری، تسلط دانشجو معلمان به فاوا و اهتمام ویژه به تربیت هنری با موانع متعددی همراه بوده است که نیازمند راهکارهای برون رفت مناسب است.  درنتیجه، احساس می گردد برنامه تربیت معلم فکور زمانی محقق خواهد شد که دانشگاه فرهنگیان به دنبال رسالتِ یادگیری مادام العمر بافهم رویکرد معلمِ فکور باشد.

       هدف مقاله شناسایی برخی ابعادِ پنهان برنامه ی درسی کارورزی دانشگاه فرهنگیان است. جامعه مورد مطالعه، گزارشات روایت شده دانشجویان در  درس کارورزی 1 در سال تحصیلی 98-97 در پردیس شهید هاشمی نژاد مشهد است. حجم نمونه مورد بررسی تعداد 60 گزارش مشاهده کلاس درس از بین 600 گزارشی است که دانشجویان در طول یک ترم نوشته بودند و از بین آن ها  به صورت تصادفی انتخاب شدند. روش پژوهش مورد استفاده، تحلیل روایی است و با کمک تحلیل روایت ها و کدگذاری مضامین، مقولات اصلی استخراج و سپس تحلیل شدند. نتایج نشان دادند که موارد پنهان برنامه درسی کارورزی در گزارشات کارورزی 1 مستتر است که اساتید راهنما باید به نحو مطلوب دانشجویان را راهنمایی کنند تا تحت تاثیر نکات منفی برنامه پنهان قرار نگیرند. چند پیشنهاد ارائه شد از جمله: ارتباط استاد راهنما و معلم راهنما در کارورزی بیشتر شود و همچنین مدارس تجربی در کنار دانشگاه جهت گذراندن درس کارورزی تاسیس شود.

در میان مراحل آموزش معلم، دوره ی کارورزی یکی از مهمترین مراحل است که دانشجو معلمان را از مرحله نظری وارد مرحله ی عملی کرده و آنان را به نقش معلمی آینده نزدیک می کند؛ تا جایی که هدف اصلی این مطالعه، توصیف تجارب و درک اساتید و دانشجویان دانشگاه فرهنگیان فارس درباره ی ویژگی های کارورزی با رویکرد پژوهش روایی است.مطالعه حاضر در قالب روش کیفی انجام پذیرفت. جامعه آماری شامل دانشجویان و اساتید دانشگاه فرهنگیان فارس بوده است. برای نمونه گیری از روش هدفمند و با رعایت قاعده اشباع نظری استفاده شد. به این صورت که تعداد30  دانشجو و 15 استاد در مدت یک ماه مورد مصاحبه قرار گرفتند. ابزار گردآوری داده ها مصاحبه نیمه ساختار یافته بود که روایی آن با استفاده از روایی سازه، درونی و بیرونی و  پایایی آن با استفاده از روش بررسی اعضا، بررسی همکار و ناظر بیرونی مورد تایید قرار گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از راهبرد تجزیه و تحلیل محتوای کیفی مرسوم استفاده گردید.یافته های بدست آمده نشان داد که مقوله های اساسیِ کارورزی با رویکرد پژوهش روایی از نظر اساتید و دانشجویان شامل: 1)ماهیت پژوهش روایی،2)مزایای پژوهش روایی،3)مشکلات اجرای پژوهش روایی و4) تمهیدات و ملزومات پژوهش روایی می باشد که هر کدام دارای زیر مقوله هایی می باشند.بر اساس دیدگاه اکثر اساتید و دانشجویان، دانشگاه باید با مدرسه تعامل داشته باشد و بخشی از بودجه ی دانشگاه را به مدارسی که با دانشگاه همکاری می کنند، اختصاص دهند. در پایان نیز پیشنهاداتی از جمله برگزاری جلساتی بین دانشجویان برای انتقال تجارب، چاپ گزارش های برتر دانشجویان در مجلات کارورزی و... مطرح شده است.

توسعه حرفه ای معلمان به عنوان یک فعالیت مستمر، بیش از هر چیز وابسته به حضور فعال و خودانگیخته معلم است. دانشگاه فرهنگیان که تربیت معلم فکور را بنیادی ترین هدف خود قرار داده، با بازنگری اساسی برنامه کارورزی، به تأمل و ابزارها و شیوه های پرورش آن، توجه و تأکید فراوان نموده است. بر این اساس، هدف پژوهش «واکاوی درس پژوهی با رویکرد تربیت معلم فکور در برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان و ارائه مدل مفهومی آن» و روش پژوهش، کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی بوده است. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجومعلمان دوره کارشناسی و استادان درس پژوهی دانشگاه فرهنگیان است. از این جامعه براساس نمونه گیری هدفمند، با 30 نفر از دانشجویان و 15 نفر از استادان دانشگاه فرهنگیان، مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. متن مصاحبه ها در نرم افزار MAX.QDA 2010 کدگذاری و با روش پیشنهادیKrippendorff (2013)  تجزیه وتحلیل شد. یافته های تحلیل طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی در قالب مدل مفهومی، با محوریت مقوله اصلی «درس پژوهی با رویکرد تربیت معلم فکور»، شرایط علی (منطق برنامه درسی و مؤلفه های آن)، شرایط زمینه ای (دانشگاه، وزارت آموزش وپرورش و ادارات تابعه، مدارس)، شرایط واسطه ای (ویژگی های فردی استادان، معلمان راهنما و دانشجومعلمان، عوامل اجتماعی و سازمانی)، راهبردها (برنامه ریزی جامع و همه جانبه دانشگاه و وزارت آموزش و پرورش) و پیامدها (رشد من حرفه ای) را منعکس نمود. درس پژوهی به عنوان یکی از دروس تخصصی و الزامی برنامه درسی دانشگاه فرهنگیان، از دو جنبه «تمرین کار تیمی» و «آموزش و تمرین برای حل مسائل پیش روی کلاس درس» برای رشد حرفه ای دانشجومعلمان حایز اهمیت است. این نتایج در صورتی حاصل می شود که  میزان تأثیر اجرای مطلوب درس پژوهی، همواره واکاوی شده تا بررسی پیامدهای آن، بتواند راهگشای بیشتر برنامه ریزان درسی برای تربیت معلم فکور باشد. یافته های حاضر به عنوان چارچوبی مفهومی برای طراحی و تدوین شرایط مناسب تربیت معلم فکور برمبنای چرخه درس پژوهی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

در دنیای امروز، جایگاه دانشگاه فرهنگیان به عنوان مرکزی برای پرورش معلمان فکور مورد نیاز در آموزش و پرورش یک جامعه، جایگاهی رفیع و انکارنشدنی است و به همین دلیل برنامه ریزی و سیاست گذاری در این حوزه باید به صورت علمی، دقیق و همراه با شناخت الگوهای حرفه ای موجود در این زمینه باشد. از همین روی، در این مقاله مروری-اسنادی سعی بر آن است که رویکردهای مختلف طراحی برنامه درسی و مدیریت کلاسی دوره های تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان، از آغاز تا کنون مورد بحث و بررسی قرار گیرند. به این منظور، سه الگوی عمده حرفه ای مدیریت کلاس و ارتباط آنها با دانشگاه فرهنگیان(به عنوان مرکز تخصصی تربیت معلم) معرفی و نقد شده اند. این الگوها به ترتیب پیدایش تاریخی عبارتند از الگوی مهارتی، الگوی علم کاربردی و الگوی فکورانه. در این بین، به نقش برنامه مبتنی بر پرورش معلمان فکور به طور ویژه پرداخته شده است. هر چند جایگاه و اصول دو الگوی دیگر، در برهه ی زمانی مربوط به خودشان از نظر دور نمانده و دلایل جایگزینی این رویکردها با الگوی فکورانه بررسی شده است. آگاهی و شناخت در مورد این رویکردها، به درک  صحیح تر نقش دوره های تربیت معلم در رشد و پرورش معلمانی کارآمد می انجامد که این به نوبه ی خود می تواند در بازنگری نگرش مسؤولین امر در مورد برنامه خرد و کلان درسی دانشگاه فرهنگیان نقش اساسی ایفا کند.

تربیت معلم برنامه ای برای توسعه حرفه ای و شایستگی معلم است که از طریق فرایند آموزش و آماده سازی، پیش نیازهای حرفه معلمی و آمادگی برای مواجهه با چالش های آن ایجاد می شود. در دانشگاه فرهنگیان، این رسالت با اجرای برنامه های کارورزی مبتنی بر معلم فکور در دستور کار قرار دارد.  با این اهمیت، پژوهش حاضر به تبیین فلسفه استقرار نظام کارورزی مبتنی بر معلم فکور در دانشگاه فرهنگیان و شناسایی زمینه ها و ساختارهای لازم جهت تحقق آن پرداخته است. پژوهش حاضر کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. شرکت کنندگان این پژوهش را متخصصان، برنامه ریزان و سیاستگذاران  دانشگاه فرهنگیان کشور تشکیل می دهند. برای مصاحبه با صاحبنظران در حوزه دانشگاه فرهنگیان از روش نمونه گیری هدفمند (موارد مطلوب) استفاده شد. در این راستا، به طور هدفمند با مصاحبه نیمه ساختاریافته با 14 نفر، اشباع نظری در داده ها حاصل شد. یافته های پژوهش نشان داد ایجاد تفکر تأملی و همه جانبه در دانشجومعلمان؛ عدم کارآمدی تئوری های آموزشی به تنهایی؛ و تغییر نقش معلم از انتقال دهنده اطلاعات به تسهیل گر از مهم ترین مؤلفه های در زمینه فلسفه  ایجاد و شکل گیری نظام کارورزی مبتنی بر معلم فکور در دانشگاه فرهنگیان شناخته شده است. هم چنین، زمینه های لازم برای تحقق این برنامه شامل اساتید آموزش دیده در دانشگاه فرهنگیان؛ فضای آموزشی مناسب؛ تأمین مالی ؛ و ساختار تعاملی دانشگاه فرهنگیان و آموزش و پرورش است.

هدف اصلی این پژوهش بررسی دیدگاه اعضای هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان، نسبت به برنامه کارورزی است. روش این پژوهش کیفی و از نوع نظریه داده بنیاد است. جامعه مورد مطالعه استادان راهنمای کارورزی دانشگاه فرهنگیان استان خوزستان بود که به شیوه نمونه گیری هدفمند، تعداد 19 نفر از آن ها انتخاب شدند. تحلیل داده های حاصل از مصاحبه نیمه ساختاریافته با استفاده از نرم افزار ان وی وو و بر مبنای رهیافت نظام مند استراس و کربین (کدگذاری باز، محوری و انتخابی) و الگوی پارادایمی (پدیده محوری، شرایط علی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها، پیامدها) انجام گرفت. بر این اساس «معلم فکور، اندیشه ورز و عمل گرا» به عنوان پدیده محوری انتخاب و سایر ابعاد الگوی کارورزی، مشخص شدند. اعتبارسنجی از طریق مثلث سازی، بازبینی مشارکت کنندگان و خبرگان غیر مشارکت کننده  و ضریب توافق کاپا، صورت گرفت. از نتایج مهم این پژوهش ضرورت، تنظیم ساختار عمل گرایانه کارورزی، جهت متناسب سازی برنامه کارورزی با واقعیت های میدانی است.