گزیده

بعد از دو مقالهء استعاده و نامهاى سورهء مبارکهء حمد، نیکو مینمایدکه مقاله را در نوبت سوم، به گزیده اى از ترجمه هاى زیبا از سورهء مبارکهء حمد والا و دلربا اختصاص دهم که در تاریخ ادب پارسى قرآنى نام بردارند. و در آغاز شمه اى از شرح حال و أثر این ترزبانان سخن سنج را آورم تا ارزش آن آثار ارزنده نیکوتر جلوه نماید و سپس به تطبیق تاریخى ترجمه ها پردازم تا إن شاءالله تعالی محققان سخن سنج و زبان شناس را به کار آید. از این رو از سلمان پارسى به سورآبادى و نسفى و میبدى و رازى و کاشفى وکاشانى و لاهیجى و سرانجام ترجمه اى تفسیرگونه به نثر و نظم از نگارنده پراخته آمد تا چه قبول افتد و چه در نظر آید.

دستور کلام نظریه ای است که پردازش کلام را به دو حوزه مستقل ولی مرتبط به هم واگذار می کند: نخست حوزه دستور جمله که عهده دار ابعاد صورت و معنی جمله و چینش اجزای آن است، دوم حوزه دستور معترضه که مسئولیت سازمان دهی کلام در سطحی فراتر از جمله را به عهده دارد و بیشتر به ارتباط بین مطالب زبانی با موقعیت فرازبانی کلام می پردازد. عضوگیری یک فرایند شناختی است که به واسطه آن یک تکه از متن مانند یک بند، گروه، واژه یا واحدی دیگر، مثلاً یک قطعه متنی که صورت هیچ سازه نحوی دیگری را ندارد، از حوزه دستور جمله وارد حوزه دستور معترضه می شود تا به رمزگذاری مؤلفه هایی از موقعیت کلام بپردازد که واحدهای حوزه دستور جمله برای آنها ناکافی و یا نامناسب می نمایند، مؤلفه هایی چون سازمان دهی متن، تعامل سخنگو با مخاطب و نیز بیان نظرات سخنگو. نوشته حاضر پس از ضبط داده های گفتاری روزمره فارسی در یک دورهپنج ماهه که مشتمل بر ۵ هزار جمله زبان فارسی می شد، ضمن بررسی بعضی از جنبه های ناروشن پدیده عضوگیری، عناصر حاصل از عضوگیری را تحت عنوان گزیده ها مشتمل بر انواع آنی، ساخت مند و قالبی توصیف و تحلیل کرده است. علاوه بر آن، این تحقیق نشان می دهد پایه گیریِ عناصر مذکور به چهار گونه در گفته (پاره گفت) میزبانِ خود و یا بافت شکل می گیرد. در ضمن چنین استدلال شد که با معرفی انگیزه هایی چون پردازش ذهنی و رقیب شامل اقتصاد و تصویرگونگی، در کنار دیگر عوامل شکل گیری فرایند عضوگیری، می توان تصویر روشن تری از این سازوکار ارائه کرد. درواقع، پژوهش حاضر انگیزه های رخداد فرایند عضوگیری و ساخت های حاصل از آن را تا حد قابل توجهی نمایان می سازد.

هدف از تألیف گزیده دانشگاهی ادبی، قاعدتاً باید آشناسازی اجمالی دانشجویان با اندیشه ها و هنر استادان بزرگ ادب فارسی باشد تا انگیزه آنها را برای مراجعه به آثار این بزرگان افزون کند. کتاب چهارگوهر با انتخاب و توضیح دکتر کاظم دزفولیان که برای درس «شاعران حوزه ادبی عراق» توسط انتشارات سمت منتشر شده است، از جمله گزیده هایی است که انتشار آن متأسفانه به هیچ وجه انتظار جامعه دانشگاهی را برآورده نمی کند. انتخاب نه چندان مناسب اشعار، بدخوانی برخی از بیت ها و درنتیجه غلط معنی کردن آنها، توضیح نادرست یا نارسای برخی بیت ها، عدم توجه به ضبط نادرست برخی واژه ها و فقدان توضیحی در باره آنها، عدم توضیحِ برخی از ابیات دشوار، اشتباهات تایپی فراوان و ... از مهمترین کاستی های گزیده مذکور است که کتاب را از آراستگی و پیراستگی یی که از یک درسنامه دانشگاهی انتظار می رود، دور نگاه می دارد. در مقاله حاضر بخشی از کاستی های فراوان کتاب، تحت دو عنوان «ناآراستگی» و «ناپیراستگی» بررسی شده و نگارنده امیدوار است با طرح آنها موجب توجه بیشتر مؤلفان کتاب های درسی، توجه و نظارت بیشتر مراکز نشر دانشگاهی، و پیراستن کتاب از این اشکالات در چاپ های بعدی شود.

انتخاب بخش هایی از متون کهن و توضیح دشواری های آنها در قالب گزیده های دانشگاهی برای تدریس در رشته زبان و ادبیات فارسی از تألیفاتی است که در سال های اخیر افزایش یافته است. کتاب شاهنامه(1) نامورنامه شهریار که توسط انتشارات سمت منتشر شده، یکی از این گزیده هاست که حاصل دقت نظر شاهنامه شناس برجسته، سجاد آیدنلو است که کتابی درخور را برای دانشجویان فراهم آورده است. با وجود مزایای فراوان این کتاب ازجمله: انتخاب سه داستان از شاهنامه بجای یک داستان، تنطیم مطالب کتاب در حجمی مناسبِ یک ترم، طرح مباحث مهم مربوط به فردوسی و شاهنامه بر پایه آخرین پژوهش های شاهنامه شناسی، و ... پاره ای نارسایی ها نیز در تدوین آن به چشم می خورد که در مقاله حاضر در سه بخش به آنها پرداخته شده است: نارسایی های ناشی از انتخاب ابیات برای گزیده های داستان ها، نارسایی های مربوط به شرح و توضیح ابیات، و نارسایی های مربوط به نسخه استفاده شده در گزیده و فقدان توضیحی در باره آن ها. نگارنده امیدوار است با اصلاح این نارسایی ها، این کتاب ارزشمند بیش از پیش منقح شود.

کتاب شاعران حوزه ادبی خراسان ازجمله گزیده های ادبی است که توسط دکتر نصرالله امامی ظاهرا برای درسی به همین نام در دوره کارشناسی ادبیات فارسی تألیف شده است. با توجه به سابقه نویسنده در گزیده نویسیِ دانشگاهی، خواننده انتظار کتاب آراسته و پیراسته ای دارد که شوق دانشجویان را برای مطالعه بیشتر در باره یکی از مهمترین حوزه های شعر فارسی افزون کند؛ اما این انتظار چندان برآورده نمی شود. در مقاله حاضر مهمترین اشکالات کتاب مذکور شامل: نام گذاری های نه چندان مناسب برای شعرها، انتخاب ناقص اشعار، توضیحات نادرست برای برخی بیت ها؛ تغییر سلیقه ای واژه هایی از بیت ها بدون هیچ توضیحی در باره آنها، حذف برخی منابعی که در توضیحات کتاب به آنها ارجاع داده شده؛ توضیحات نارسا، غیردقیق یا غیرضروری؛ و ایرادات ویرایشی و نگارشی مورد بررسی قرار گرفته است. نگارنده امیدوار است با مطرح کردن این اشکالات موجب توجه بیشتر نگارندگان گزیده های ادبی دانشگاهی به تألیفاتشان و پیراستن کتاب مذکور از اشکالات یادشده در چاپ های بعدی شود.

مثنوی بی شک یکی از مهم ترین منابع معارف دینی و عرفانی در فرهنگ اسلامی به شمار می رود. از این روست که از این اثر شروح و گزیده های متعدّدی در اقصی نقاط جهان اسلام به زبان های گوناگون فراهم آمده است. از جمله این گزیده ها نصاب مولوی از آنِ اسماعیل انقروی، شارح شهیر مثنوی و از مشایخ طریقه مولویه است. انقروی در این گزیده با الهام از آثار عرفانی مهمّی مانند منازل السائرینِ خواجه عبدالله انصاری و مصباح الهدایه عزّالدین محمود کاشانی اهمّ مقامات و موضوعات عرفانی را در سه قسم طریقت، شریعت و حقیقت تنظیم کرده است. مولف پس از ارائه تعریفی مختصر از مفاهیم و موضوعات عرفانی پیشگفته- که اغلب از دو اثر فوق الذکر اقتباس شده- به تناسب، ابیاتی را از دفاتر مختلف مثنوی نقل کرده است. در پایان مقاله نسخه های خطی نصاب مولوی که در کتابخانه های مختلف ترکیه و ایران نگهداری می شود، معرفی شده است.