رقابت روسیه و غرب در آسیای مرکزی
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
چکیده
متن
از اواسط سال های 1990 در قسمت جنوبی فضای شوروی سابق تحولی شد که برخی کارشناسان سیاسی غربی آن را "بازی بزرگ" نامیدند. یک سری قدرت های جهانی و منطقه ای که از جمله بر سر منابع انرژتیک حوزه ی دریای خزر مبارزه می کنند، در این "بازی"شرکت می کنند.
ایالات متحده و روسیه که بازیگران اساسی هستند، در این منطقه اهداف کاملا متضادی را دنبال می کنند. روسیه سعی می کند به طور سیاسی و اقتصادی در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی بماند تا برای خود امکان تجدید اتحاد فضای شوروی سابق را فراهم کند، ولی آمریکا به هر وسیله ی ممکن سعی می کند از تلاش های مسکو برای یکپارچه کردن جمهوری های شوروی سابق جلوگیری کند. کشور های دیگری چون ترکیه، پاکستان، اوکراین و تا حدود زیادی اتحادیه ی اروپا در این بازی به عنوان متحدان آمریکا شرکت می کنند در حالی که قزاقستان، ایران و تا حدود زیادی چین طرفدار روسیه هستند. پنج کشور شور سابق (گرجستان، اوکراین، ازبکستان، آذربایجان و مولداوی) با کمک آمریکا اتحادیه GUUAM را تشکیل دادند. در نیمه دوم سال های 1990 ایالات متحده تلاش می کرد در این کشورها برنامه"مشارکت به نام صلح" ناتو را هر چه گسترده تر پیاده کند .دولت بیل کلینتون در برخی کشورهای مشترک المنافع امکاناتی را ایجادکرده بود که بعد ازحوادث 11سپتامبر 2001 زمینه سازاستقرار سریع پایگاه های نظامی آسیای مرکزی و گرجستان شد.
یکی از اهداف دست اول دیپلماسی و لادیمیر پوتین، مقابله با تلاش های غرب برای بیرون کردن روسیه از قسمت جنوبی فضای شوروی سابق بود. این مسئله هنوز حل نشده است ولی گام های موفقیت آمیز اول در این جهت برداشته شده اند. مسکو سازمان پیمان امنیت دسته جمعی را احیا کرد. در زمان ریاست جمهوری پوتین نقش سازمان همکاری شانگهای تقویت شد که برخی ناظران آن را به عنوان ائتلاف روسی _ چینی بر علیه نفوذ فزاینده آمریکا در آسیای مرکزی تلقی میکنند. حتی توانستند ازبکستان را از GUUAM به سازمان شانگهای بکشانند.
ولی بزرگترین موفقیت پوتین در این زمینه، تثبیت پیمان حقیقی راهبردی با قزاقستان است. روسیه با این کشور روند پیچیده تنظیم حقوقی خزر را به عمل آورد. با وجود تلاش های ایالات متحده برای بیرون کشاندن قزاقستان از مدار روسی، رئیس جمهور، نور سلطان نظربایف پیشنهادهای جالب امریکا و ترکیه را درباره ساخت خطوط لوله ی جدید برای انتقال نفت قزاقستان خارج از خاک روسیه قبول نکرد در حالی که آذر بایجان چنین پیشنهاداتی را با رغبت پذیرفت.
ولی واقعیت این است که استقرار پایگاه های آمریکایی در آسیای مرکزی که در چارچوب لشگر کشی بین المللی علیه تروریسم ایجاد شدند ، شرایطی را ایجاد کرده است که ایالات متحده از نظر سیاسی این منطقه را بهتر از روسیه کنترل میکند.
روسیه سعی می کند حضور خود را در قفقاز جنوبی با کمک پایگاه های نظامی در ارمنستان، آذربایجان و گرجستان و نیرو های حافظ صلح خود در مرز میان گرجستان و جمهوری جدای طلب آبخازستان حفظ کند. روسیه تا کنون نظارت بر انتقال نیروی برق به ارمنستان و گرجستان را تماما به دست آورده است. ولی روسیه در عمل چه نتیجه ای گرفته است؟ ایالات متحده در جواب به تقویت نقش روسیه ترکیه را تحت فشار بیشتری قرار داد که مرز با ارمنستان را باز کند. ایروان از طرف خود نسبت به شرکت در رزمایش های ناتو در خاک آذربایجان اظهار علاقه کرد.
مسکو فورا به فعالیت نیرو های ناتو در خاک شوروی سابق جواب داده و به برگزاری مرتب رزمایش هایی پرداخت که از نظر ابعاد خود به دوران شوروی شباهت دارند.
فعلا سیاستمداران و نظامیان کشور های عضو"بازی بزرگ"فقط کمی همدیگر را اذیت می کنند. رویارویی بین ایالات متحده و روسیه در نزدیکی مرزهای جنوبی روسیه غیر ممکن است. ولی پشت پرده، روند تقسیم عرصه های نفوذ در فضای شوروی سابق هم چنان شدت می یابد.
"بازی بزرگ"در زمینه ی راه های ارتباطی از خزر به قسمت های دیگر جهان استمرار می یابد. بر کسی پوشیده نیست که سیاست خارجی تزارهای روس و رهبران روسی همیشه هدف تقویت کریدور شمال _ جنوب را دنبال کرده و سعی می کرد از تلاش های قدرت های غربی برای بیرون کشیدن کشور های قفقاز و آسیای مرکزی از انزوای مصنوعی به وسیله ی ساخت کریدور غرب _ شرق جلو گیری کند. ناظران زیادی در زمان ریاست جمهوری بوریس یلتسین به این نتیجه رسیده بودند که ایالات متحده و اتحادیه ی اروپا موفق به احیای به اصطلاح"راه ابریشم" شدند تا از طریق آن از اروپا به آسیا منتقل شود.
ولی این نتیجه گیری عجولانه بود. یک موفقیت آشکار دیگر دیپلماسی پوتین در فضای شوروی سابق، احیای نقش روسیه به عنوان کشور اصلی ترانزیتی بین قاره های اوپایی و آسیایی بود. راه ابریشم فعلا یک پدیده مجازی است ولو اینکه ساخت خط لوله ی باکو _ جیهان با وجود همه ی مشکلات با موفقیت به پایان میرسد. این دو خط لوله انتقال نفت خزر خارج از خاک روسیه خواهد بود. مناقشه ی جدید بین روسیه و اوکراین شروع می شود می شود که می خواهد خط لوله اوکراینی "اودسا_ برودی" رابه سیستم انتقال نفت خزر به بازارهای اروپایی متصل کند که در این صورت انحصار خطوط لوله روسیه باز هم بیشتر کاهش خواهد یافت.
"بازی بزرگ" به این زودی به پایان نخواهد رسید و در واقع تازه شروع می شود. برنده ی این مسابقه ژئواستراتژیکی بر سر نارت بر "بین دو قاره و تمدن" که در جران آن مناسبات آینده ی شمال و جنوب تعیین خواهد شد، هنوز مشخص نشده است. پوتین با مهارت حیله گرانه مناقشات را ماست مالی کرده و اندیشه ی کلیدی همکاری بین روسیه و آمریکا در زمینه ی مبارزه با تروریسم بین المللی را در صدر برنامه های خود قرار میدهد.
بعید نیست که مشارکت احتمالی روسیه در عملیات حفظت از صلح آمریکا در عراق و در آینده دورتر در افغانستان، هدف بیرون کردن "ملایم" پایگاه های نظامی آمریکا از جامه ی کشورهای مشترک المنافع را دنبال کند. مسکو بدین وسیله به آمریکا می گوید:"روسیه در عراق به شما کمک کرده است و شما لطفا به ما اجازه دهید در دره ی پانکیسی و در مرز تاجیکستان و افغانستان نظم برقرار کنیم."
"بازی بزرگ" هنوز به اوج خود نرسیده است. می توان فرض کرد که چنین سناریویی شکل میگیرد. واشنگتن در مدت دوم ریاست جمهوری جرج بوش مرحله ی سوم توسعه ی ناتو را شروع خواهد کرد که ممکن است از اعضای GUUAM به این سازمان دعوت کنند. آن ها مشتاق دریافت این دعوت هستند. در این صورت، نیمی از جمهوری های شوروی سابق عضو ناتو خواهند شد. در این صورت روسیه چه راهی جز عضویت در ناتو دارد پوتین احتمالا با تقویت همکاری نظامی با آمریکا در چارچوب ائتلاف ضد تروریستی همین هدف را دنبال می کند.
احتمال می رود که اتحادیه ی اروپا به شرکت کننده ی نیرو مند دیگر"بازی بزرگ" تبدیل شود. اتحادیه ی اروپا بیش از پیش از اتحادیه ی خالص اقتصادی به سازمانی با ساختار های نظامی خود تبدیل می شود. اکنون این سازمان در بالکان بدون رهبری سابق آمریکا عملیات حفاظت از صلح را اجرا می کند. جهت گیری سیاست جدید اروپایی امنیت و دفاع، مناقشات بالقوه در خاک جامه ی کشور های مشترک المنافع است.
در بروکسل سناریوی عملیات حفاظت از صلح مشترک با روسیه در مولداوی و قفقاز را طراحی می کند. اتحادیه ی اروپا پنهان نمی کند که در منطقه ی قفقاز منافع دارد و نمی خواهد نقش دستیار آمریکا را بازی کند. اتحادیه ی اروپا مخالف سیاست آمریکایی بازدارندگی همزمان از روسیه، ایران و چین است. شاید به نفع مسکو باشد که با اتحادیه ی اروپا در منطقه ی خزر مشارکت راهبردی برقرار کند؟
بعید است که اتحادیه ی اروپا بدون موافقت روسیه وارد این منطقه شود.ولی موافقت مسکو به محقق کردن اندیشه ی تشکیل پیمان انرژتیک کمک خواهد کرد که باید اساس همگرایی روسیه با برکسل را تشکیل دهد.
ایالات متحده و روسیه در یکی از مراحل بعدی بازی بزرگ سعی خواهند کرد در تعویض رهبران کشورهای عضو GUUAM قزاقستان و قر قیزستان نفوذ کنند.اتحادیه ی اروپا فعلا در این کار شرکت نمی کند.
روسیه از شانس جدید برای تقویت روند همگرایی در فضای شوروی سابق برخوردار شده است. مسئله این است که در ریاست اتحادیه ی اروپا اندیشه قطع گسترش اتحادیه برنده شده است ولو اینکه این موضوع علنا اعلام نمی شود. برای اوکراین، مولداوی، بلاروسی و سایر کشورهای مشترک المنافع استراتژی جایگزینی به نام "مجاورت مستقیم" طراحی شده است. در چار چوب این اندیشه" مشارکت جاویدان" بر اساس "همسایگی جاویدان" برقرار خواهد شد ولی عضویت این کشور ها در اتحادیه ی اروپا پیش بینی نمی شود. هنگامی که جمهوری های شوروی سابق که درب اروپا را می زنند، این واقعیت جدید را بفهمند، روسیه می تواند به آن ها مدل جایگزینی همگرایی را پیشنهاد کند.
روزنامه ی "نزاویسیمایا گازتا"، 29 سپتامبر2003، به قلم الکساندر راردر سال 2005 (1384) در منطقه آسیای مرکزی تحولات مهمی شروع شده است که ناظران، این تحولات را به عنوان آغاز گرایش عوض شدن رژیم های حاکم بر این کشورها تعبیر کردند. اوایل بهار کشور قرقیزستان به صحنه ی ناآرامی های گسترده ای تبدیل شد که این حوادث به استعفای زودرس عسگر آقایف از مقام رئیس جمهور قرقیزستان و تحولات مهم در انقلاب وجود داشت؟ آیا این روند هدایت پذیر است و عاقبت چه خواهد شد؟ مهمترین سوال این است که مسکو در این شرایط باید چه کار کند؟ آیا این ضربه ی جدید به نفوذ روسیه در اوراسیا است؟
به نظر می رسد که ستاد واقعا وجود داشت.در طول سال های "دموکراسی به رسم آقایف"، بسیاری از سیاستمداران با استعداد و وارد قرقیزمجبور شده اند به صفوف اپوزیسیون ملحق شوند.با وجود اینکه رژیم بیشکک به تصفیه های سیاسی گسترده تن نمی داد، عده ی زیادی از رده های بالای حکومتی اخراج شدند.در قرقیزستان برای کارمندان بلند پایه دولت و سیاستمداران فعال "رده نومنکلاتور" یعنی امکان جا بجایی به مقام های بالای دیگر که در دوران شوروی وجود داشته و در روسیه ی معاصر نیز حفظ شده ، ایجاد نشده است. به عبارت دقیق تر، این امکان جا بجایی بدون از دست دادن موقعیت اجتماعی فقط برای قوم و خویشان خود عسگر آقایف تضمین شده بود.به همین دلیل در قرقیزستان هدف خشم اپوزیسیون مشخص بود.در این شرایط تشکیل ستاد انقلاب هم کار دشواری نبود.
ضربه ی اصلی مخالفان به قسمت جنوبی قرقیزستان یعنی بخش قرقیزی دره ی پر جمعیت فرغانه وارد آمد.حمله ی چند سال پیش دسته های "نهضت اسلامی ازبکستان" به منطقه ی باتکن قرقیزستان نشان داده بود که جنوب ، نقطه ی ضعف مقامات قرقیزستان است. درآن زمان ارتش و وزارت کشور قرقیزستان وحشتناکی از خود نشان داده بودند. کار آن ها به جابجایی در پشت جبهه ی دشمن شباهت داشت:سعی می کردند طوری رفتار کنند که کسی آن ها را کشف نکند.
بدیهی است که مخالفان به زودی مجبور خواهند شد بدهی خود را به "جنوبی ها" بپردازند. به احتمال قوی، در مناطق جنوبی اهالی مناطق دیگر را به مقامات رهبری منصوب خواهند کرد ،کمک مالی به بخش کشاورزی افزایش خواهد یافت و در آمدها از واردات غیر علنی کالاهای چینی به آسیای مرکزی از طریق قرقیزستان با جنوبی ها تقسیم خواهد گردید.
بدیهی است که مخالفان قرقیز را نمی توان به تلاش برای تقسیم کردن کشور به قسمت شمالی و جنوبی متهم کرد .اپوزیسیون نمی تواند و نمی خواهد موازنه ی حضور آمریکا و روسیه در کشور خود را بر هم بزند.پایگاه روسیه در "کانتگباقی خواهد ماند و پایگاه آمریکایی در "ماناس". کسی از مقامات جدید قرقیزتان از تعهدات این کشور در چار چوب ائتلاف ضد تروریستی امتناع نخواهد کرد.مسئله این است که فقط یک راه جایگزین حضور همزمان مسکو و واشنگتن وجود دارد و آن خلافت اسلامی است که در شرایط ژئوپلیتیکی ناگزیر ایجاد خواهد شد.
مقامات تاجیکستان از این خطر بالقوه ترسیده و برای احتیاط مرز با مناطق شورشی قرقیزستان رابستند. ولی بزرگترین مشکلات برای ثبت منطقه در صورتی بروز خواهد کرد که نیرو های مسلح ازبکستان به منظور "حفاظت از صلح" در قسمت جنوبی قرقیزستان دست به تجاوز بزنند. به نظر می رسد که کار اصلی مسکو و واشنگتن ، جلوگیری از تحقق این سناریو خواهد بود. خطرات برای روسیه در رابطه با حوادث قرقیزستان را می توان به تر تیب نزولی چنین بر شمرد : بروز جنگ داخلی، دو قسمت شدن کشور و مداخله ی ارتش ازبکستان.
□
ایالات متحده و روسیه که بازیگران اساسی هستند، در این منطقه اهداف کاملا متضادی را دنبال می کنند. روسیه سعی می کند به طور سیاسی و اقتصادی در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی بماند تا برای خود امکان تجدید اتحاد فضای شوروی سابق را فراهم کند، ولی آمریکا به هر وسیله ی ممکن سعی می کند از تلاش های مسکو برای یکپارچه کردن جمهوری های شوروی سابق جلوگیری کند. کشور های دیگری چون ترکیه، پاکستان، اوکراین و تا حدود زیادی اتحادیه ی اروپا در این بازی به عنوان متحدان آمریکا شرکت می کنند در حالی که قزاقستان، ایران و تا حدود زیادی چین طرفدار روسیه هستند. پنج کشور شور سابق (گرجستان، اوکراین، ازبکستان، آذربایجان و مولداوی) با کمک آمریکا اتحادیه GUUAM را تشکیل دادند. در نیمه دوم سال های 1990 ایالات متحده تلاش می کرد در این کشورها برنامه"مشارکت به نام صلح" ناتو را هر چه گسترده تر پیاده کند .دولت بیل کلینتون در برخی کشورهای مشترک المنافع امکاناتی را ایجادکرده بود که بعد ازحوادث 11سپتامبر 2001 زمینه سازاستقرار سریع پایگاه های نظامی آسیای مرکزی و گرجستان شد.
یکی از اهداف دست اول دیپلماسی و لادیمیر پوتین، مقابله با تلاش های غرب برای بیرون کردن روسیه از قسمت جنوبی فضای شوروی سابق بود. این مسئله هنوز حل نشده است ولی گام های موفقیت آمیز اول در این جهت برداشته شده اند. مسکو سازمان پیمان امنیت دسته جمعی را احیا کرد. در زمان ریاست جمهوری پوتین نقش سازمان همکاری شانگهای تقویت شد که برخی ناظران آن را به عنوان ائتلاف روسی _ چینی بر علیه نفوذ فزاینده آمریکا در آسیای مرکزی تلقی میکنند. حتی توانستند ازبکستان را از GUUAM به سازمان شانگهای بکشانند.
ولی بزرگترین موفقیت پوتین در این زمینه، تثبیت پیمان حقیقی راهبردی با قزاقستان است. روسیه با این کشور روند پیچیده تنظیم حقوقی خزر را به عمل آورد. با وجود تلاش های ایالات متحده برای بیرون کشاندن قزاقستان از مدار روسی، رئیس جمهور، نور سلطان نظربایف پیشنهادهای جالب امریکا و ترکیه را درباره ساخت خطوط لوله ی جدید برای انتقال نفت قزاقستان خارج از خاک روسیه قبول نکرد در حالی که آذر بایجان چنین پیشنهاداتی را با رغبت پذیرفت.
ولی واقعیت این است که استقرار پایگاه های آمریکایی در آسیای مرکزی که در چارچوب لشگر کشی بین المللی علیه تروریسم ایجاد شدند ، شرایطی را ایجاد کرده است که ایالات متحده از نظر سیاسی این منطقه را بهتر از روسیه کنترل میکند.
روسیه سعی می کند حضور خود را در قفقاز جنوبی با کمک پایگاه های نظامی در ارمنستان، آذربایجان و گرجستان و نیرو های حافظ صلح خود در مرز میان گرجستان و جمهوری جدای طلب آبخازستان حفظ کند. روسیه تا کنون نظارت بر انتقال نیروی برق به ارمنستان و گرجستان را تماما به دست آورده است. ولی روسیه در عمل چه نتیجه ای گرفته است؟ ایالات متحده در جواب به تقویت نقش روسیه ترکیه را تحت فشار بیشتری قرار داد که مرز با ارمنستان را باز کند. ایروان از طرف خود نسبت به شرکت در رزمایش های ناتو در خاک آذربایجان اظهار علاقه کرد.
مسکو فورا به فعالیت نیرو های ناتو در خاک شوروی سابق جواب داده و به برگزاری مرتب رزمایش هایی پرداخت که از نظر ابعاد خود به دوران شوروی شباهت دارند.
فعلا سیاستمداران و نظامیان کشور های عضو"بازی بزرگ"فقط کمی همدیگر را اذیت می کنند. رویارویی بین ایالات متحده و روسیه در نزدیکی مرزهای جنوبی روسیه غیر ممکن است. ولی پشت پرده، روند تقسیم عرصه های نفوذ در فضای شوروی سابق هم چنان شدت می یابد.
"بازی بزرگ"در زمینه ی راه های ارتباطی از خزر به قسمت های دیگر جهان استمرار می یابد. بر کسی پوشیده نیست که سیاست خارجی تزارهای روس و رهبران روسی همیشه هدف تقویت کریدور شمال _ جنوب را دنبال کرده و سعی می کرد از تلاش های قدرت های غربی برای بیرون کشیدن کشور های قفقاز و آسیای مرکزی از انزوای مصنوعی به وسیله ی ساخت کریدور غرب _ شرق جلو گیری کند. ناظران زیادی در زمان ریاست جمهوری بوریس یلتسین به این نتیجه رسیده بودند که ایالات متحده و اتحادیه ی اروپا موفق به احیای به اصطلاح"راه ابریشم" شدند تا از طریق آن از اروپا به آسیا منتقل شود.
ولی این نتیجه گیری عجولانه بود. یک موفقیت آشکار دیگر دیپلماسی پوتین در فضای شوروی سابق، احیای نقش روسیه به عنوان کشور اصلی ترانزیتی بین قاره های اوپایی و آسیایی بود. راه ابریشم فعلا یک پدیده مجازی است ولو اینکه ساخت خط لوله ی باکو _ جیهان با وجود همه ی مشکلات با موفقیت به پایان میرسد. این دو خط لوله انتقال نفت خزر خارج از خاک روسیه خواهد بود. مناقشه ی جدید بین روسیه و اوکراین شروع می شود می شود که می خواهد خط لوله اوکراینی "اودسا_ برودی" رابه سیستم انتقال نفت خزر به بازارهای اروپایی متصل کند که در این صورت انحصار خطوط لوله روسیه باز هم بیشتر کاهش خواهد یافت.
"بازی بزرگ" به این زودی به پایان نخواهد رسید و در واقع تازه شروع می شود. برنده ی این مسابقه ژئواستراتژیکی بر سر نارت بر "بین دو قاره و تمدن" که در جران آن مناسبات آینده ی شمال و جنوب تعیین خواهد شد، هنوز مشخص نشده است. پوتین با مهارت حیله گرانه مناقشات را ماست مالی کرده و اندیشه ی کلیدی همکاری بین روسیه و آمریکا در زمینه ی مبارزه با تروریسم بین المللی را در صدر برنامه های خود قرار میدهد.
بعید نیست که مشارکت احتمالی روسیه در عملیات حفظت از صلح آمریکا در عراق و در آینده دورتر در افغانستان، هدف بیرون کردن "ملایم" پایگاه های نظامی آمریکا از جامه ی کشورهای مشترک المنافع را دنبال کند. مسکو بدین وسیله به آمریکا می گوید:"روسیه در عراق به شما کمک کرده است و شما لطفا به ما اجازه دهید در دره ی پانکیسی و در مرز تاجیکستان و افغانستان نظم برقرار کنیم."
"بازی بزرگ" هنوز به اوج خود نرسیده است. می توان فرض کرد که چنین سناریویی شکل میگیرد. واشنگتن در مدت دوم ریاست جمهوری جرج بوش مرحله ی سوم توسعه ی ناتو را شروع خواهد کرد که ممکن است از اعضای GUUAM به این سازمان دعوت کنند. آن ها مشتاق دریافت این دعوت هستند. در این صورت، نیمی از جمهوری های شوروی سابق عضو ناتو خواهند شد. در این صورت روسیه چه راهی جز عضویت در ناتو دارد پوتین احتمالا با تقویت همکاری نظامی با آمریکا در چارچوب ائتلاف ضد تروریستی همین هدف را دنبال می کند.
احتمال می رود که اتحادیه ی اروپا به شرکت کننده ی نیرو مند دیگر"بازی بزرگ" تبدیل شود. اتحادیه ی اروپا بیش از پیش از اتحادیه ی خالص اقتصادی به سازمانی با ساختار های نظامی خود تبدیل می شود. اکنون این سازمان در بالکان بدون رهبری سابق آمریکا عملیات حفاظت از صلح را اجرا می کند. جهت گیری سیاست جدید اروپایی امنیت و دفاع، مناقشات بالقوه در خاک جامه ی کشور های مشترک المنافع است.
در بروکسل سناریوی عملیات حفاظت از صلح مشترک با روسیه در مولداوی و قفقاز را طراحی می کند. اتحادیه ی اروپا پنهان نمی کند که در منطقه ی قفقاز منافع دارد و نمی خواهد نقش دستیار آمریکا را بازی کند. اتحادیه ی اروپا مخالف سیاست آمریکایی بازدارندگی همزمان از روسیه، ایران و چین است. شاید به نفع مسکو باشد که با اتحادیه ی اروپا در منطقه ی خزر مشارکت راهبردی برقرار کند؟
بعید است که اتحادیه ی اروپا بدون موافقت روسیه وارد این منطقه شود.ولی موافقت مسکو به محقق کردن اندیشه ی تشکیل پیمان انرژتیک کمک خواهد کرد که باید اساس همگرایی روسیه با برکسل را تشکیل دهد.
ایالات متحده و روسیه در یکی از مراحل بعدی بازی بزرگ سعی خواهند کرد در تعویض رهبران کشورهای عضو GUUAM قزاقستان و قر قیزستان نفوذ کنند.اتحادیه ی اروپا فعلا در این کار شرکت نمی کند.
روسیه از شانس جدید برای تقویت روند همگرایی در فضای شوروی سابق برخوردار شده است. مسئله این است که در ریاست اتحادیه ی اروپا اندیشه قطع گسترش اتحادیه برنده شده است ولو اینکه این موضوع علنا اعلام نمی شود. برای اوکراین، مولداوی، بلاروسی و سایر کشورهای مشترک المنافع استراتژی جایگزینی به نام "مجاورت مستقیم" طراحی شده است. در چار چوب این اندیشه" مشارکت جاویدان" بر اساس "همسایگی جاویدان" برقرار خواهد شد ولی عضویت این کشور ها در اتحادیه ی اروپا پیش بینی نمی شود. هنگامی که جمهوری های شوروی سابق که درب اروپا را می زنند، این واقعیت جدید را بفهمند، روسیه می تواند به آن ها مدل جایگزینی همگرایی را پیشنهاد کند.
روزنامه ی "نزاویسیمایا گازتا"، 29 سپتامبر2003، به قلم الکساندر راردر سال 2005 (1384) در منطقه آسیای مرکزی تحولات مهمی شروع شده است که ناظران، این تحولات را به عنوان آغاز گرایش عوض شدن رژیم های حاکم بر این کشورها تعبیر کردند. اوایل بهار کشور قرقیزستان به صحنه ی ناآرامی های گسترده ای تبدیل شد که این حوادث به استعفای زودرس عسگر آقایف از مقام رئیس جمهور قرقیزستان و تحولات مهم در انقلاب وجود داشت؟ آیا این روند هدایت پذیر است و عاقبت چه خواهد شد؟ مهمترین سوال این است که مسکو در این شرایط باید چه کار کند؟ آیا این ضربه ی جدید به نفوذ روسیه در اوراسیا است؟
به نظر می رسد که ستاد واقعا وجود داشت.در طول سال های "دموکراسی به رسم آقایف"، بسیاری از سیاستمداران با استعداد و وارد قرقیزمجبور شده اند به صفوف اپوزیسیون ملحق شوند.با وجود اینکه رژیم بیشکک به تصفیه های سیاسی گسترده تن نمی داد، عده ی زیادی از رده های بالای حکومتی اخراج شدند.در قرقیزستان برای کارمندان بلند پایه دولت و سیاستمداران فعال "رده نومنکلاتور" یعنی امکان جا بجایی به مقام های بالای دیگر که در دوران شوروی وجود داشته و در روسیه ی معاصر نیز حفظ شده ، ایجاد نشده است. به عبارت دقیق تر، این امکان جا بجایی بدون از دست دادن موقعیت اجتماعی فقط برای قوم و خویشان خود عسگر آقایف تضمین شده بود.به همین دلیل در قرقیزستان هدف خشم اپوزیسیون مشخص بود.در این شرایط تشکیل ستاد انقلاب هم کار دشواری نبود.
ضربه ی اصلی مخالفان به قسمت جنوبی قرقیزستان یعنی بخش قرقیزی دره ی پر جمعیت فرغانه وارد آمد.حمله ی چند سال پیش دسته های "نهضت اسلامی ازبکستان" به منطقه ی باتکن قرقیزستان نشان داده بود که جنوب ، نقطه ی ضعف مقامات قرقیزستان است. درآن زمان ارتش و وزارت کشور قرقیزستان وحشتناکی از خود نشان داده بودند. کار آن ها به جابجایی در پشت جبهه ی دشمن شباهت داشت:سعی می کردند طوری رفتار کنند که کسی آن ها را کشف نکند.
بدیهی است که مخالفان به زودی مجبور خواهند شد بدهی خود را به "جنوبی ها" بپردازند. به احتمال قوی، در مناطق جنوبی اهالی مناطق دیگر را به مقامات رهبری منصوب خواهند کرد ،کمک مالی به بخش کشاورزی افزایش خواهد یافت و در آمدها از واردات غیر علنی کالاهای چینی به آسیای مرکزی از طریق قرقیزستان با جنوبی ها تقسیم خواهد گردید.
بدیهی است که مخالفان قرقیز را نمی توان به تلاش برای تقسیم کردن کشور به قسمت شمالی و جنوبی متهم کرد .اپوزیسیون نمی تواند و نمی خواهد موازنه ی حضور آمریکا و روسیه در کشور خود را بر هم بزند.پایگاه روسیه در "کانتگباقی خواهد ماند و پایگاه آمریکایی در "ماناس". کسی از مقامات جدید قرقیزتان از تعهدات این کشور در چار چوب ائتلاف ضد تروریستی امتناع نخواهد کرد.مسئله این است که فقط یک راه جایگزین حضور همزمان مسکو و واشنگتن وجود دارد و آن خلافت اسلامی است که در شرایط ژئوپلیتیکی ناگزیر ایجاد خواهد شد.
مقامات تاجیکستان از این خطر بالقوه ترسیده و برای احتیاط مرز با مناطق شورشی قرقیزستان رابستند. ولی بزرگترین مشکلات برای ثبت منطقه در صورتی بروز خواهد کرد که نیرو های مسلح ازبکستان به منظور "حفاظت از صلح" در قسمت جنوبی قرقیزستان دست به تجاوز بزنند. به نظر می رسد که کار اصلی مسکو و واشنگتن ، جلوگیری از تحقق این سناریو خواهد بود. خطرات برای روسیه در رابطه با حوادث قرقیزستان را می توان به تر تیب نزولی چنین بر شمرد : بروز جنگ داخلی، دو قسمت شدن کشور و مداخله ی ارتش ازبکستان.
□
تبلیغات
