ابـرقدرت انـرژی و بازوی دراز کرملین

در عصر امروز و حتی دهه های آتی پیش رو ،موضوع انرژی، به ویژه نفت و گاز و نیاز روز افزون جوامع و کشورهای مختلف جهان، یکی از ابزارهای تاثیر گذار در روابط بین الملل و حتی بر جهان امروز است. در این مسیر روسیه از چندین سال گذشته تا به امروز با ایجاد مسیر های مختلف خطوط لوله گاز در مناطق متعدد از جمله در کشورهای عضو سی آی اس (کشورهای مستقل مشترک المنافع شوروی) و همچنین برخی از کشورهای دیگر در اروپای شرقی و غربی به منظور صادرات این انرژی مهم، اقدام به ایجاد بازارهای صادراتی مهم و قابل توجه برای خود کرده است. مهم تر اینکه وابستگی قابل توجهی را در این کشورها به گاز صادراتی خود بوجود آورده است و در حقیقت در این راستا اقدام به شکل دهی یک کانون مهم صادراتی با محوریت انرژی گاز و بدست گیری مونوپل صادراتی آن در دست خود کرده است. البته در داخل روسیه نیز تمامی فعالیتهای مهم در عرصه گاز، در قالب شرکتی به نام «گاز پروم» تمرکز یافته است. برخی کارشناسان انرژی در جهان معتقدند که در حال حاضر قدرت شرکت «گاز پروم» روسیه به مراتب تاثیرگذارتر از قدرت اتحاد شوروی و تاثیرگذاری آن در زمان دوران جنگ سرد (در برخی موارد و در عرصه روابط بین الملل) شده است.
    حکومت فعلی روسیه به رهبری پوتین سعی دارد تا با واگذاری و تمرکز کل موضوع گاز به «شرکت گاز پروم» ـ که طی یک روند چند ساله به انجام رسیده است ـ ضمن انحراف دادن نـوک پیکـان حملات متوجه خود در بحث گاز و صادرات آن، موضوع را به «گاز پروم» به عنوان یک شریک تجاری مستقل و جدا از دولت روسیه، منتقل نماید، تا در این عرصه متوجه مشکل جدی نشود. این موضوع به ویژه در حرکت های دو ساله اخیر روسیه در بالا بردن قیمت گاز صادراتی خود به کشورهای مختلف و حدود 5 برابر کردن بهای گاز صادراتی این کشورـ از حدود 50 دلار به حدود 240 دلار در هر هزار متر مکعب ـ نمود عینی به خود یافته و به مرور و در پایان قراردادهای قبلی با کشورهای مختلف و تمدید و یا امضای قراردادهای جدید با آنها، در حال اجراء شدن است. در حال حاضر شرکت «گاز پروم» با سیاست ها و اقدامات عملی خود، بر رفتار کرملین تاثیرگذاری مستقیمی را به ویژه بر روی رفتار دولتمردان روسیه دارد. حضور عناصری نظیر: چرنومردین در«گاز پروم» خود منجر به عملکردها و تاثیرگذاری های سیاسی این شرکت شده است.
    در واقع بالا بردن قیمت گاز نیز در این مسیر صورت پذیرفته است، چرا که در صورت پائین بودن قیمت گاز، علاوه بر عدم صرفه اقتصادی، با توجه به تورم بالای حاکم و روز افزون در اقتصاد جهانی، این انرژی به عنوان یک ابزار جهانی و حتی تاثیر گذار در روابط روسیه با کشورهای دیگر اثر کم رنگ تری را داشته و نمی توانست به آن صورت که امروز خود را نمایان می ساز، مورد توجه قرار گیرد. در واقع هر گونه حرکت روسیه در این مسیر چنانچه از صرفه قابل توجه اقتصادی برخوردار نباشد نمی تواند آن طور که باید و شاید خودش را نشان داده و تاثیر جدی برجای گذارد. ضمن اینکه روسیه با دارا بودن بزرگترین ذخایر ثابت شده گاز در جهان، هم به صورت بالقوه و هم به صورت بالفعل می تواند حرف اول را در این عرصه زده و تا سالیان سال در آینده نیز بزند.
    روس ها معتقدند که بحث آینده انرژی و امنیت آن ـ به ویژه در عرصه گاز ـ در دست آنان است. با قیمت پائین، روسیه نمی تواند چنین ادعایی را داشته باشد. این امر مستلزم بالاتر بردن قیمت گاز و به تبع آن بالاتر بردن جایگاه روسیه به لحاظ اقتصادی و سیاسی در جهان است. این موضوعی است که هم اکنون به صورت جدی و عملی در دستور کار آنها قرار دارد و در این مسیر به هیچ کس و حتی نزدیک ترین متفق سیاسی خود یعنی بلاروس نیز ترحم و گذشت نمی نمایند. آنها آرام آرام و طی چند سال آتی سعی خواهند کرد تا این موضوع را در نزد تمامی مشتریان گاز خود جا انداخته و حکمفرما سازند. البته در اینجا توجه به این نکته ضروری است که شدت یافتن موضوع تعیین بهای گاز میان روسیه و بلاروس بیشتر یک نوع نمایش است، چرا که روابط دو کشور در سطح عملی و در مقطع فعلی (در تمامی سطوح و ابعاد) بسیار بالا بوده و راهبردی است.
    در حقیقت پوتین قصد دارد تا با اجرای این سناریو با نزدیکترین متفق سیاسی خود، این مسئله را به سایر کشورهای مشتری گاز روسیه نیز تعمیم دهد ( به ویژه در مجموعه سی آی اس). البته این روند در سال گذشته و از اوکراین و گرجستان شروع شده و یکی یکی شامل حال سایر کشورهای طرف حساب روسها خواهد شد. ارائه گاز به قیمت واقعی، افزایش قیمت آن و پذیرش این مسئله از سوی کشورهای مشتری گاز روسیه، بدون شک منجر به بالاتر رفتن وابستگی های بیشتر این کشور ها به روسیه خواهد شد.
    پوتین در دوره ریاست جمهوری خود در روسیه، بر دو شعار محوری تکیه داشته و دارد: اول ایجاد ثبات سیاسی و اقتصادی در روسیه، و دوم ارتقاء جایگاه روسیه در جهان امروز و معادلات بین المللی، که وی طی این دوره و تا به امروز، هم در حوزه سیاست با بدست گیری امور مناطق وابسته به روسیه و هم در حوزه اقتصاد با توجه به عزل و نصب های انجام شده در«گاز پروم» و شکل دهی آن بر مبنای خواست خود، توانسته است قدرت و اقتدار را در این جمهوری فدراتیو در دست بگیرد. در بحث گاز، به واسطه فصل سرما و نیاز مشتریان به گاز روسیه، روس ها حداکثر بهره برداری را تا به امروز به نفع خود کرده اند و حتی به جهت وجود فصل سرما در این عرصه یکه تازی نیز می نمایند.
    در واقع با بال و پر دادن به موضوع گاز و در کانون توجه قرار گرفتن شرکت «گاز پروم» در روسیه و نقش تعیین کننده آن در روابط روسیه با برخی از کشورها، این مسائل مطرح است و عده ای از تحلیل گران سیاسی و اقتصادی در روسیه بر این باور هستند که پوتین قصد دارد تا با مهیا ساختن زمینه لازم در این عرصه و بالاتر بردن تاثیر گذاری و نفوذ «گاز پروم» در معادلات داخلی و خارجی روسیه، پس از اتمام دومین دوره ریاست جمهوری در سال 2008 میلادی، ریاست و یا هدایت پشت پرده «گاز پروم» را شخصاً بر عهده بگیرد و سکان دار هدایت آن در مسیر تعیین شده و شکل گرفته (طی سال های قبل توسط وی) شود. تا از این طریق با بدست گیری سکان هدایت «گاز پروم» به ادامه حیات سیاسی و اقتصادی خود در روسیه ـ به عنوان یکی از افراد کلیدی تاثیر گذار و بازیگر اصلی در عرصه داخلی و خارجی و حتی سطح بین المللی ـ ادامه دهد.
    طرح و انتشار طرح های دیگری نظیر بحث ایجاد «اوپک گازی»، نیز در واقع اقدامی در جهت تحکیم موقعیت روسیه و «گاز پروم» و حرکتی در جهت تثبیت طرح پوتین در این راستا است. این رویایی است که پوتین با تحقق آن، رویای پادشاهی بر گاز جهان با استفاده از«گاز پروم» را در سر دارد.
    
□