توسعه همکاری های اوراسیایی
حوزه های تخصصی:
دریافت مقاله
چکیده
متن
موقعیت و جایگاه حمل و نقل ایران به واسطه «جاده ابریشم آهنین» از اهمیت مضاعف بین المللی برخوردار گردیده است. این جاده کوتاه ترین، مطمئن ترین و با صرفه ترین راه قلمداد شده و درگسترش مناسبات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی منطقه تأثیر بسزایی دارد.
چنان که می دانیم ایجاد یک سیستم حمل و نقل کارآمد، جایگاه ویژه ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها دارد. زیرا حمل و نقل علاوه بر آن که یکی از بخش های مهم و زیربنایی محسوب می شود، بر بسیاری از فعالیت های دیگر نیز تأثیر گذاشته و امکان بهره وری مناسب از منابع و استعدادهای جوامع و پیشرفت بسیاری از طرحهای کارساز کشورها را فراهم می سازد. در این میان، حمل و نقل ریلی به سبب ویژگی هایی همچون ایمنی مطلوب و امکانات مناسب در طول سفر و صرفه اقتصادی از اهمیتی خاص برخوردار است و آینده روشنی را برای کشورها نوید می دهد. به طوری که همه دولت ها به استفاده از این مسیر ارزان و مطلوب گرایش دارند دولت روسیه معتقد است که بهره برداری جاده ابریشم آهنین موجب تحکیم ثبات و توسعه همکاری های میان کشورهای منطقه می شود. «واهان باپبوردیان» سفیر جمهوری ارمنستان در این باره در تهران گفت: از نظر دولت ارمنستان راه آهن سرخس ـ تجن با ایفای نقش
عظیمی در امر ارتقای سطح همکاری های منطقه ای می تواند به همگرایی تدریجی روابـط اقتصـادی ـ سیاسـی و فرهنـگی بیـن کشورهای منطقه کمک کند نشریه واشنگتن تایمز نیز می نویسد: «صفرمراد نیازف ـ رئیس جمهور فقید ترکمنستان ـ گفت: پروژه مزبور یک واقعه بسیار عظیم است. سلیمان دمیرل ـ رئیس جمهور ترکیه ـ نیز در آن مراسم با شکوه گفت: یک واقعه تاریخی اساطیری زنده شده، راه ابریشم فقط درباره یک مسیر نبود بلکه درباره ملل مختلفی بود که به واسطه آن بهم نزدیک شدند، وی گفت: واقعه فقط این نیست که امروز یک خط آهن افتتاح شد، بلکه چند قاره و مردمش با هم مرتبط شدند.» روزنامه لیبراسیون نیز می نویسد: «لی پنگ ـ نخست وزیر چین ـ این خط آهن را جاده ابریشم قرن بیست و یکم توصیف کرد.»
از این رو باید گفته شود که جاده بزرگ ابریشم، در ارتباطات بین المللی و تبادلی و ترانزیت کالا، حمل و نقل مسافران و گردشگران نقش مهمی را ایفا می کند. این پل ارتباطی موجب «همکاری های مشترک سازنده» منطقه، و «همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز» کشورها، و توسعه روابط تجاری آنها می گردد. این جاده ارتباط کشور ایران را به لحاظ موقعیت جغرافیایی ویژه اش که در حکم حلقه اتصالی است و در مقیاس بین المللی یک منطقه استراتژیکی و یک پل ترانزیتی می باشد ـ با جهان گسترش می دهد، و موجد ارتقای نقش کشور در منطقه اوراسیا می شود. ارتباط و همکاری به گسترش سرمایه گذاری ها و مشارکت های اقتصادی منطقه ای و بین المللی می انجامد، و سرانجام به حفظ و تضمین سیاسی و امنیت بین المللی کشورهای منطقه، از جمله ایران، منتهـی می گردد.
چنان که مطرح شد سیر رشد طبیعی جمعیت مسلماً در سال های آینده بر چگونگی زندگی بشر تأثیر خواهد داشت. جهت پیشگیری از ایجاد اقتصادی متزلزل در پی رشد روزافزون جمعیت، فوریت ایجاد زیرساختهای مهمی مانند احداث شبکه های حمل و نقل جدید ضرورت یافته است. کشورهای اوراسیایی در این باره با یکدیگر به توافق رسیده و می کوشند تا مراکز صنعتی اروپا و آسیا را از طریق کریدورهای توسعه با مراکز جمعیتی جنوب و جنوب شرق آسیا مرتبط سازند. زیرا به خوبی دریافته اند که توسعه محورهای اصلی حمل و نقل با انجام پروژه های بزرگ زیرساختی حمل و نقل، پیش شرطی برای هموار شدنِ شالوده توسعه صنعتی سرزمین اوراسیا و موتوری برای غلبه بر بحران اقتصاد جهانی است. ضمناً می دانند که همکاری و مشارکت جدید این کشورها در انجام چنین پروژه های زیرساختی می تواند پایه و اساس صلح پایدار برای قرن بیست ویکم باشد.
از این رو کشورهای اوراسیایی به منظور توسعه همکاری مبتنی بر یک مشارکت جدید و تعمیق روابط اقتصاد همایش هایی را در خصوص «جاده ابریشم جدید» در زمان ها و مکان های متفاوت برگزار نمودند تا کشورها را توجیه و به تحقق این امر ترغیب نمایند. سخنرانان با طرح مباحث و مذاکرات سیاسی، مترصد رفع مشکلات و حل مناقشات منطقه ای، برقراری امنیت و ثبات سیاسی در منطقه، همکاری و همگرایی کشورها و توسعه اقتصادی بودند. کشورهای مسیر پل نیز، پس از توجیه، به منظور حفظ چشم انداز توسعه اقتصادی، برطرف سازی موانع و پیشگیری از مسائل چالش برانگیز سعی در شناخت تفاوت های ملی، درک متقابل، همکاری و تبعیت از اصل سود متقابل، هم پوشی، و توسعه مشترک نمودند. در سمپوزیومی پیرامون «توسعه اقتصادی مناطق حومه پل قاره ای جدید اوراسیا، از این جاده به عنوان «کمربند اقتصادی» یاد شد که توزیع کالا را تقویت می کند، و توسعه اقتصادی شرق ـ غرب را تنگاتنگ نموده و در هم می آمیزد. عواملی که از آنها به عنوان جنبه های اصلی امنیت اقتصادی یاد شد که خود بخش اساسی امنیت کشورها را تشکیل می دهد.
احیای جاده بزرگ ابریشم موجب تحقق اصولی چون توسعه اقتصاد جهانی و روابط اقتصادی بین المللی، به منظور ایجاد برابری و دستیابی به منافع و اهداف متقابل خواهد شد. این امر به بهبود تجارت جهانی، سازوکار مالی، ارزی و اقتصادی یاری می رساند تا یک «فضای جدید اقتصادی» در اوراسیا و در کل جهان پدید آید و روند همگرایی اقتصاد جهانی را شتاب بخشد.
ایران، به عنوان کشوری در مسیر این پل ارتباطی، با افتتاح راه آهن مشهد ـ سرخس ـ تجن به جاده ابریشم تاریخی به عنوان سمبل روابط شرق و غرب حیات مجدد می بخشد. این جاده که پلی ارتباطی برای منطقه و جهان است، دوره نوینی را در دادوستد تجاری کشورهای منطقه به وجود آورده تا آنجا که یکی از مهمترین رویدادهای اقتصادی، بازرگانی طی دهه های اخیر به حساب می آید. ایران با بازگشایی این خط آهن ضمن تثبیت موقعیت خود به عنوان قدرتی منطقه ای در میان گذرگاه آسیا، اروپا و خاورمیانه اهدافی را دنبال می کند، که عبارتند از:
ـ ارتباط قطب های اقتصادی و صنعتی در داخل کشور و همچنین ارتباط با کشورهای همسایه به منظور ایجاد زیربنای حمل و نقل انبوه، سریع، ارزان و مطمئن بار و مسافر، با پی ریزی ایمنی و کمترین آلودگی زیست محیطی؛
ـ افزایش درآمدهای ارزی کشور از طریق ترانزیت کالاهای جمهوری های آسیای میانه، شمال شرق آسیا، اروپا، جنوب شرق آسیا، هند، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از جمهوری اسلامی ایران؛
ـ گسترش تجارت و توریسم میان کشور ایران و کشورهای همجوار؛
ـ تقویت بنادر و کشتیرانی ایران برای حمل و ترانزیت کالاهایی که از این مسیر به بنادر می روند؛
ـ و ایجاد استحکام روابط میان همسایگان و کشورهای منطقه و ثبات سیاسی و امنیت کشورها در مقابله با ترفند دشمنان.
گشایش این خط، در مدت چند ماه، افزایش چشمگیر انعقاد قراردادهای جدید در خصوص پروژه توسعه زیربنایی، تجارت دوجانبه، و همکاری اقتصادی در سرتاسر منطقه روبرو شد. این اقدام که مورد حمایت پکن قرار گرفت، امضای یک سری از قراردادهای دوجانبه بین ایران و چین، ایران و کشورهای آسیای میانه، ایران و کشورهای خلیج فارس، ایران و همسایگان از جمله ایران و ترکیه، ... را به دنبال داشت که حاکی از مرحله جدیدی از نفوذ رو به گسترش ایران در منطقه، اهمیت این خط ارتباطی، و وابستگی اقتصادی کشورهای همجوار به آن می باشد.
از دیگر آثار احیای جاده ابریشم، جلب جهانگردان و گردشگران به کشور و احیای ابنیه و آثار فرهنگی ـ تاریخی است که علاوه بر فراهم آوردن سود سرشار، موجب اشتغال، توسعه اقتصادی، و به تبع آن ثبات و امنیت ملی و شناسایی ایران به جهانیان می گردد. با توجه به این مطالب، بر ماست که از فرصت های به دست آمده در جهت تعیین ساختار اقتصادی کشور به نفع نسل های آینده و فرزندانمان استفاده مطلوب را داشته باشیم. چنانچه نتوانیم به رسالت تاریخی خود در حمل و نقل و ترانزیت کالا به موقع عمل نماییم، دیگران به راحتی جایگزین ما خواهند شد و جبران فرصت های از دست رفته میسر نخواهد بود.
این جاده که از طریق مسیر اصلی و دهها شاخه فرعی، سرزمینهای چندی را با آیین ها و فرهنگهای متعدد به هم پیوند می داد، جدا از نقش آن در دادوستد کالاهای تولیدی مردمان مختلف، در زمینه انتقال فرهنگ و هنر نیز سهم سترگ داشت (ماهنامه جاده ابریشم، 1376، 16). انتقال فرهنگ و تمدن جوامع مسیر جاده به یکدیگر؛ از طریق تماس و پیوند مستقیم انسانها با یکدیگر؛ بهره گیری از رسانه های نوشتاری؛ و گسیل فرآورده های فرهنگی ملی و دستافرینه های هنری صورت می گرفت. مسافرانِ این جاده با دادوستد کالاهای تولیدی سرزمین های گوناگون، در حقیقت، فرهنگ و آیین مردمان هر خطه را به دیگر سو می بردند.
به بیانی روشن تر، سوداگرانی که جاده ابریشم را می پیمودند نه تنها کالاها، بلکه افکار و اندیشه ها را هم با خود منتقل می کردند. از این رو، این جاده گذرگاه عمده ای برای انتشار ادیان در سراسر آسیا و اروپا شده و موجبات گسترش سریع و فراگیر آیین ها و دین های بزرگی چون اسلام، مسیحیت، بودایی و ... را فراهم آورد. هر دین و آیینی، نه فقط بر زندگی روزمره پیروان خود بلکه بر هنر، ادبیات، و سیاست آنان نفوذ عظیم داشت. بازتاب این نفوذ مذهبی در آثار باستانی و میراث فرهنگ به دست آمده در سراسر جاده ابریشم کاملاً مشهود است.
مجسمه های بودا به سبک های یونانی و رومی، و نقاشی های دیواری در صومعه های قدیم بودایی موجود در مسیر جاده ابریشم به سبک ایرانی، آثار هنری زرتشتی به دست آمده در آسیای مرکزی، و وفور صلیب نسطوری در شکل های گردنبند و یا سنگ گور در آسیای مرکزی و چین حاکی از امتزاج و تأثیر فرهنگ ها بر یکدیگر است (ولایتی، 1374، 278). در ضمن بسیاری از هنرهای اسلامی، از معماری تا خط و نقاشی توسط همین شاهراه تاریخی یعنی جاده ابریشم صورِ عالی و متکامل به خود گرفتند. گرچه محور اصلی این تجلیات زیبا و کثیر خودِ اسلام بود.
دگرگونی فرهنگ ها بر امور اجتماعی مردم تأثیر داشته و دارد. برای نمونه، در مقاطعی از تاریخ که فرمانروایانِ دانش دوست بر کشورهای مسیر این شاهراه بین المللی سلطه داشتند، می کوشیدند تا امنیت جاده ها را تأمین نمایند، موجبات سفر اطبا، علما و دانشمندان را بیش از پیش فراهم آورند تا فرهنگ جوامع را بهبود بخشند، و بر امور اجتماعی مردم تأثیر بگذارند. یعنی امنیت اجتماعی را برایشان به ارمغان آورند. رشد و گسترش زبان فارسی؛ انتقال ارزش های اسلامی و انقلابی؛ توسعه و گسترش صنعت جهانگردی و توجه به حفظ و احیای میراث فرهنگی و ابنیه تاریخی؛ رونق اقتصادی و استفاده از حق عبور و کسب درآمد ارزی؛ و حفظ امنیت سیاسی ـ بین المللی از آثار اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی احیای جاده ابریشم بر ایران اسلامی است. از این رو، کشور ایران، با آگاهی از موقعیت حساس خود به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب، آسیا و اروپا، به این جاده تنها به عنوان یک خط حمل و نقل نمی نگرد. بلکه به آن به عنوان رشته مهم پیوند جریان کالاها، تبادلات فنی، ارتباطات فرهنگی، و همیاری مردم اروپا و آسیا نگاه می کند. به عنوان جاده ای که رونق، تمدن، توسعه، همیاری، ثبات، امنیت و صلح کشور، منطقه و جهان را به ارمغان می آورد.
چنان که می دانیم ایجاد یک سیستم حمل و نقل کارآمد، جایگاه ویژه ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها دارد. زیرا حمل و نقل علاوه بر آن که یکی از بخش های مهم و زیربنایی محسوب می شود، بر بسیاری از فعالیت های دیگر نیز تأثیر گذاشته و امکان بهره وری مناسب از منابع و استعدادهای جوامع و پیشرفت بسیاری از طرحهای کارساز کشورها را فراهم می سازد. در این میان، حمل و نقل ریلی به سبب ویژگی هایی همچون ایمنی مطلوب و امکانات مناسب در طول سفر و صرفه اقتصادی از اهمیتی خاص برخوردار است و آینده روشنی را برای کشورها نوید می دهد. به طوری که همه دولت ها به استفاده از این مسیر ارزان و مطلوب گرایش دارند دولت روسیه معتقد است که بهره برداری جاده ابریشم آهنین موجب تحکیم ثبات و توسعه همکاری های میان کشورهای منطقه می شود. «واهان باپبوردیان» سفیر جمهوری ارمنستان در این باره در تهران گفت: از نظر دولت ارمنستان راه آهن سرخس ـ تجن با ایفای نقش
عظیمی در امر ارتقای سطح همکاری های منطقه ای می تواند به همگرایی تدریجی روابـط اقتصـادی ـ سیاسـی و فرهنـگی بیـن کشورهای منطقه کمک کند نشریه واشنگتن تایمز نیز می نویسد: «صفرمراد نیازف ـ رئیس جمهور فقید ترکمنستان ـ گفت: پروژه مزبور یک واقعه بسیار عظیم است. سلیمان دمیرل ـ رئیس جمهور ترکیه ـ نیز در آن مراسم با شکوه گفت: یک واقعه تاریخی اساطیری زنده شده، راه ابریشم فقط درباره یک مسیر نبود بلکه درباره ملل مختلفی بود که به واسطه آن بهم نزدیک شدند، وی گفت: واقعه فقط این نیست که امروز یک خط آهن افتتاح شد، بلکه چند قاره و مردمش با هم مرتبط شدند.» روزنامه لیبراسیون نیز می نویسد: «لی پنگ ـ نخست وزیر چین ـ این خط آهن را جاده ابریشم قرن بیست و یکم توصیف کرد.»
از این رو باید گفته شود که جاده بزرگ ابریشم، در ارتباطات بین المللی و تبادلی و ترانزیت کالا، حمل و نقل مسافران و گردشگران نقش مهمی را ایفا می کند. این پل ارتباطی موجب «همکاری های مشترک سازنده» منطقه، و «همگرایی و همزیستی مسالمت آمیز» کشورها، و توسعه روابط تجاری آنها می گردد. این جاده ارتباط کشور ایران را به لحاظ موقعیت جغرافیایی ویژه اش که در حکم حلقه اتصالی است و در مقیاس بین المللی یک منطقه استراتژیکی و یک پل ترانزیتی می باشد ـ با جهان گسترش می دهد، و موجد ارتقای نقش کشور در منطقه اوراسیا می شود. ارتباط و همکاری به گسترش سرمایه گذاری ها و مشارکت های اقتصادی منطقه ای و بین المللی می انجامد، و سرانجام به حفظ و تضمین سیاسی و امنیت بین المللی کشورهای منطقه، از جمله ایران، منتهـی می گردد.
چنان که مطرح شد سیر رشد طبیعی جمعیت مسلماً در سال های آینده بر چگونگی زندگی بشر تأثیر خواهد داشت. جهت پیشگیری از ایجاد اقتصادی متزلزل در پی رشد روزافزون جمعیت، فوریت ایجاد زیرساختهای مهمی مانند احداث شبکه های حمل و نقل جدید ضرورت یافته است. کشورهای اوراسیایی در این باره با یکدیگر به توافق رسیده و می کوشند تا مراکز صنعتی اروپا و آسیا را از طریق کریدورهای توسعه با مراکز جمعیتی جنوب و جنوب شرق آسیا مرتبط سازند. زیرا به خوبی دریافته اند که توسعه محورهای اصلی حمل و نقل با انجام پروژه های بزرگ زیرساختی حمل و نقل، پیش شرطی برای هموار شدنِ شالوده توسعه صنعتی سرزمین اوراسیا و موتوری برای غلبه بر بحران اقتصاد جهانی است. ضمناً می دانند که همکاری و مشارکت جدید این کشورها در انجام چنین پروژه های زیرساختی می تواند پایه و اساس صلح پایدار برای قرن بیست ویکم باشد.
از این رو کشورهای اوراسیایی به منظور توسعه همکاری مبتنی بر یک مشارکت جدید و تعمیق روابط اقتصاد همایش هایی را در خصوص «جاده ابریشم جدید» در زمان ها و مکان های متفاوت برگزار نمودند تا کشورها را توجیه و به تحقق این امر ترغیب نمایند. سخنرانان با طرح مباحث و مذاکرات سیاسی، مترصد رفع مشکلات و حل مناقشات منطقه ای، برقراری امنیت و ثبات سیاسی در منطقه، همکاری و همگرایی کشورها و توسعه اقتصادی بودند. کشورهای مسیر پل نیز، پس از توجیه، به منظور حفظ چشم انداز توسعه اقتصادی، برطرف سازی موانع و پیشگیری از مسائل چالش برانگیز سعی در شناخت تفاوت های ملی، درک متقابل، همکاری و تبعیت از اصل سود متقابل، هم پوشی، و توسعه مشترک نمودند. در سمپوزیومی پیرامون «توسعه اقتصادی مناطق حومه پل قاره ای جدید اوراسیا، از این جاده به عنوان «کمربند اقتصادی» یاد شد که توزیع کالا را تقویت می کند، و توسعه اقتصادی شرق ـ غرب را تنگاتنگ نموده و در هم می آمیزد. عواملی که از آنها به عنوان جنبه های اصلی امنیت اقتصادی یاد شد که خود بخش اساسی امنیت کشورها را تشکیل می دهد.
احیای جاده بزرگ ابریشم موجب تحقق اصولی چون توسعه اقتصاد جهانی و روابط اقتصادی بین المللی، به منظور ایجاد برابری و دستیابی به منافع و اهداف متقابل خواهد شد. این امر به بهبود تجارت جهانی، سازوکار مالی، ارزی و اقتصادی یاری می رساند تا یک «فضای جدید اقتصادی» در اوراسیا و در کل جهان پدید آید و روند همگرایی اقتصاد جهانی را شتاب بخشد.
ایران، به عنوان کشوری در مسیر این پل ارتباطی، با افتتاح راه آهن مشهد ـ سرخس ـ تجن به جاده ابریشم تاریخی به عنوان سمبل روابط شرق و غرب حیات مجدد می بخشد. این جاده که پلی ارتباطی برای منطقه و جهان است، دوره نوینی را در دادوستد تجاری کشورهای منطقه به وجود آورده تا آنجا که یکی از مهمترین رویدادهای اقتصادی، بازرگانی طی دهه های اخیر به حساب می آید. ایران با بازگشایی این خط آهن ضمن تثبیت موقعیت خود به عنوان قدرتی منطقه ای در میان گذرگاه آسیا، اروپا و خاورمیانه اهدافی را دنبال می کند، که عبارتند از:
ـ ارتباط قطب های اقتصادی و صنعتی در داخل کشور و همچنین ارتباط با کشورهای همسایه به منظور ایجاد زیربنای حمل و نقل انبوه، سریع، ارزان و مطمئن بار و مسافر، با پی ریزی ایمنی و کمترین آلودگی زیست محیطی؛
ـ افزایش درآمدهای ارزی کشور از طریق ترانزیت کالاهای جمهوری های آسیای میانه، شمال شرق آسیا، اروپا، جنوب شرق آسیا، هند، کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس از جمهوری اسلامی ایران؛
ـ گسترش تجارت و توریسم میان کشور ایران و کشورهای همجوار؛
ـ تقویت بنادر و کشتیرانی ایران برای حمل و ترانزیت کالاهایی که از این مسیر به بنادر می روند؛
ـ و ایجاد استحکام روابط میان همسایگان و کشورهای منطقه و ثبات سیاسی و امنیت کشورها در مقابله با ترفند دشمنان.
گشایش این خط، در مدت چند ماه، افزایش چشمگیر انعقاد قراردادهای جدید در خصوص پروژه توسعه زیربنایی، تجارت دوجانبه، و همکاری اقتصادی در سرتاسر منطقه روبرو شد. این اقدام که مورد حمایت پکن قرار گرفت، امضای یک سری از قراردادهای دوجانبه بین ایران و چین، ایران و کشورهای آسیای میانه، ایران و کشورهای خلیج فارس، ایران و همسایگان از جمله ایران و ترکیه، ... را به دنبال داشت که حاکی از مرحله جدیدی از نفوذ رو به گسترش ایران در منطقه، اهمیت این خط ارتباطی، و وابستگی اقتصادی کشورهای همجوار به آن می باشد.
از دیگر آثار احیای جاده ابریشم، جلب جهانگردان و گردشگران به کشور و احیای ابنیه و آثار فرهنگی ـ تاریخی است که علاوه بر فراهم آوردن سود سرشار، موجب اشتغال، توسعه اقتصادی، و به تبع آن ثبات و امنیت ملی و شناسایی ایران به جهانیان می گردد. با توجه به این مطالب، بر ماست که از فرصت های به دست آمده در جهت تعیین ساختار اقتصادی کشور به نفع نسل های آینده و فرزندانمان استفاده مطلوب را داشته باشیم. چنانچه نتوانیم به رسالت تاریخی خود در حمل و نقل و ترانزیت کالا به موقع عمل نماییم، دیگران به راحتی جایگزین ما خواهند شد و جبران فرصت های از دست رفته میسر نخواهد بود.
این جاده که از طریق مسیر اصلی و دهها شاخه فرعی، سرزمینهای چندی را با آیین ها و فرهنگهای متعدد به هم پیوند می داد، جدا از نقش آن در دادوستد کالاهای تولیدی مردمان مختلف، در زمینه انتقال فرهنگ و هنر نیز سهم سترگ داشت (ماهنامه جاده ابریشم، 1376، 16). انتقال فرهنگ و تمدن جوامع مسیر جاده به یکدیگر؛ از طریق تماس و پیوند مستقیم انسانها با یکدیگر؛ بهره گیری از رسانه های نوشتاری؛ و گسیل فرآورده های فرهنگی ملی و دستافرینه های هنری صورت می گرفت. مسافرانِ این جاده با دادوستد کالاهای تولیدی سرزمین های گوناگون، در حقیقت، فرهنگ و آیین مردمان هر خطه را به دیگر سو می بردند.
به بیانی روشن تر، سوداگرانی که جاده ابریشم را می پیمودند نه تنها کالاها، بلکه افکار و اندیشه ها را هم با خود منتقل می کردند. از این رو، این جاده گذرگاه عمده ای برای انتشار ادیان در سراسر آسیا و اروپا شده و موجبات گسترش سریع و فراگیر آیین ها و دین های بزرگی چون اسلام، مسیحیت، بودایی و ... را فراهم آورد. هر دین و آیینی، نه فقط بر زندگی روزمره پیروان خود بلکه بر هنر، ادبیات، و سیاست آنان نفوذ عظیم داشت. بازتاب این نفوذ مذهبی در آثار باستانی و میراث فرهنگ به دست آمده در سراسر جاده ابریشم کاملاً مشهود است.
مجسمه های بودا به سبک های یونانی و رومی، و نقاشی های دیواری در صومعه های قدیم بودایی موجود در مسیر جاده ابریشم به سبک ایرانی، آثار هنری زرتشتی به دست آمده در آسیای مرکزی، و وفور صلیب نسطوری در شکل های گردنبند و یا سنگ گور در آسیای مرکزی و چین حاکی از امتزاج و تأثیر فرهنگ ها بر یکدیگر است (ولایتی، 1374، 278). در ضمن بسیاری از هنرهای اسلامی، از معماری تا خط و نقاشی توسط همین شاهراه تاریخی یعنی جاده ابریشم صورِ عالی و متکامل به خود گرفتند. گرچه محور اصلی این تجلیات زیبا و کثیر خودِ اسلام بود.
دگرگونی فرهنگ ها بر امور اجتماعی مردم تأثیر داشته و دارد. برای نمونه، در مقاطعی از تاریخ که فرمانروایانِ دانش دوست بر کشورهای مسیر این شاهراه بین المللی سلطه داشتند، می کوشیدند تا امنیت جاده ها را تأمین نمایند، موجبات سفر اطبا، علما و دانشمندان را بیش از پیش فراهم آورند تا فرهنگ جوامع را بهبود بخشند، و بر امور اجتماعی مردم تأثیر بگذارند. یعنی امنیت اجتماعی را برایشان به ارمغان آورند. رشد و گسترش زبان فارسی؛ انتقال ارزش های اسلامی و انقلابی؛ توسعه و گسترش صنعت جهانگردی و توجه به حفظ و احیای میراث فرهنگی و ابنیه تاریخی؛ رونق اقتصادی و استفاده از حق عبور و کسب درآمد ارزی؛ و حفظ امنیت سیاسی ـ بین المللی از آثار اجتماعی ـ فرهنگی و سیاسی احیای جاده ابریشم بر ایران اسلامی است. از این رو، کشور ایران، با آگاهی از موقعیت حساس خود به عنوان پل ارتباطی شرق و غرب، آسیا و اروپا، به این جاده تنها به عنوان یک خط حمل و نقل نمی نگرد. بلکه به آن به عنوان رشته مهم پیوند جریان کالاها، تبادلات فنی، ارتباطات فرهنگی، و همیاری مردم اروپا و آسیا نگاه می کند. به عنوان جاده ای که رونق، تمدن، توسعه، همیاری، ثبات، امنیت و صلح کشور، منطقه و جهان را به ارمغان می آورد.
تبلیغات
