چکیده

متن

 

پس از اعلام رسمی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و مدت اندکی بعد از آن، در سال 1992 یک تشکل منطقه ای جایگزین، با ابتکار و مدیریت حاکمان وقت جمهوری فدراتیو روسیه و با حضور اکثر جمهوری های اصلی این اتحاد (که همگی تبدیل به کشورهایی تازه تاسیس و نوظهور شده بودند) بنا نهاده شد.
    در واقع بنا نهادن این تشکل جدید که در برگیرنده 12 جمهوری از 15 جمهوری اتحاد شوروی بود (یعنی حضور جمهوری های شوروی به غیر از 3 جمهوری حوزه بالتیک یعنی لتونی، لیتوانی و استونی) قدمی بود که روسها در جهت جلوگیری از اضمحلال کامل مجموعه اتحاد شوروی و در جهت همگرایی مجدد اکثر اعضای مستقل شده آن برداشتند. این تشکل، جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع (یا هم سود) نام گرفته و اختصاراً به کشورهای سی آی اس (CIS) شهرت یافته است. در واقع روسها سعی داشتند تا با ایجاد این سازمان (و یا جامعه) جدید ضمن جلوگیری از گرویدن کامل و سریع اعضای اتحاد شوروی سابق به جریان آمریکا و غرب، یک حاشیه امنیتی مطمئن ـ که به عنوان جولان گاهی برای آنها در عرصه های مختلف نیز محسوب می گردد ـ برای خودشان در برابر خطرات غرب و آمریکا و جلوگیری از محاصره عملی و آرام آرام کشورشان توسط آنها، ایجاد نمایند.البـته اـین ساختـار جدیـد در واقـع حیطـه بنـدی جدیـد قلمــرو حیاط خلوت روسها از ابعاد مختلف در عـرصه سیـاست خارجـی و حتی امنیت داخلی شان هم محسوب می گردید. موضوعی که روس ها تا به امروز سعی داشته اند تا در حد توان و امکان و بضاعت خود از آن پاسداری نموده و حداکثر استفاده و بهره برداری را به نفع خودشان بنمایند.
    در منشور سازمان جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع، که به امضای سران 12 جمهوری به عنوان هیئت موسس آن رسیده است، داشتن روابط این کشورها با همدیگر در تمامی سطوح سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، امنیتی، و ... پیش بینی شده است و بر همین اساس از ابتدای تاسیس این سازمان تا به امروز در رده های مختلف به صورت و دوره ای اجلاس های رسمی و کارشناسی میان: سران، مسئولین سطوح مختلف، وزراء و روسای سازمانها و نمایندگان کشورهای عضو، تشکیل و برگزار می گردد.
     برگزاری اجلاس های مستمر و دوره ای در سطح سران این کشورها، وزرای امور خارجه، کشور، امنیت ملی، دفاع، اقتصاد، بازرگانی و تجارت، راه و ترابری، فرهنگ، کشاورزی، صنایع و معادن، و حتی مجموعه های مرزبانی، گمرک، راه آهن، هواپیمایی و ... در دستور کار این سازمان قرار دارد. در این راستا در کلیه زمینه های فوق ـ به واسطه منشور اولیه و اصلی این سازمان ـ توافقنامه ها و معـاهده های متعـددی میان کشورهای عضو در طی این سال ها به عنوان دستورالعمل اجرایی و توافقات دسته جمعی به امضاء رسیده است. اگر در طی این سالها به جهت کمبود امکانات مالی و یا هر دلیل دیگر، برگزاری اجلاس های دوره ای در یکی از کشورهای عضو با مشکل مواجه شده، روسیه به عنوان عضو اصلی و موثر خود (به واسطه داشتن بیشترین منفعت و انگیزه) میزبانی خارج از نوبت را به جای کشوری که امکان برگزاری اجلاس را نداشته عهده دار شده است. برابر مصوبه این جامعه (سازمان)، اجلاس های موضوعی با تعیین سطح هریک از آنها در یک دوره زمانی مشخص صورت می پذیرد، که به طور نمونه اجلاس سران، هر سال یک بار و اجلاس وزرای خارجه، امنیت ملی و کشور به صورت عادی هر 6 ماه یک بار برگزار می گردد، مگر آنکه بنا به ضرورت اجلاسی به صورت اضطراری برگزار شود.
    برخی از نقاط قوت و عملکرد مثبت این سازمان در بین اعضای خود با نگاهی دقیق تر به محتوای عملکرد این جامعه به خوبی درمی یابیم که این سازمان در برخی موضوعات در دستور کار خود موفق تر عمل نموده که از آن جمله می توان به این موارد اشاره نمود:
   
    1ـ لغو سیستم روادید میان کشورهای عضو و عدم وجود سیستم ویزا میان این جمهوری ها، که خود عامل موثری در جهت تسهیل در تردد اتباع این جمهوری ها به خاک یکدیگر و به ویژه روسیه محسوب می شود.
   
    2ـ تسهیلات و رویه عملی موجود در برخی از امور بازرگانی و تجارت، گمرک و ... میان این جمهوری ها.
   
    3ـ ارتباطات کاری نزدیک وزارتخانه های کشور این جمهوری ها در تبادل معلومات و همکاری پیرامون جرایم سازمان یافته و مواد مخدر، قاچاق انسان، مهاجرت غیر قانونی و ...، همچنین مبادله زندانیان و محکومین میان اعضای سازمان و یا تعقیب فراریان و یا متجاوزین مرزی در خاک یکدیگر و ...، همچنین ارائه آموزشهای لازم به عناصر و کادر وزارت کشور و پلیس این جمهوری ها توسط روسیه و ارائه سایر تسهیلات در این راستا.
   
    4ـ حضور و استقرار نیروهای نظامی روسیه در برخی از مناطق بحران زا و کانون های بحران در سایر جمهوری های عضو این سازمان، که در قالب توافقنامه سیستم امنیت دسته جمعی این سازمان صورت می پذیرد.
   
    5ـ حضور نیروهای مرزبانی روسیه در برخی از جمهوری های عضو این سازمان.
   
    6ـ همکاری نزدیک وزارتخانه های امنیت ملی و سرویس های اطلاعاتی موجود در این جمهوری ها در امور امنیتی و تبادل اطلاعاتی در موضوعاتی نظیر: تبادل مجرمین و محکومین امنیتی، مقوله تروریسم و گروه های تروریستی نظیر القاعده و ...، کمک به تعقیب مجرمین سیاسی و فعالین تجزیه طلب و ...، و از همه مهمتر ارائه آموزش های لازم به افسران رده بالای امنیتی این جمهوری ها در مراکز آموزشی تخصصی و دانشکده های وابسته به سرویس روسیه در این کشور، که با مرکزیت و هدایت سرویس امنیتی بین جمهوری ها و فدرال روسیه صورت می پذیرد.
   
    7ـ همکاری و تعاملات نزدیک وزارتخانه های امور خارجه کشورهای عضو با یکدیگر و به ویژه با روسیه در تنظیم روابط سیاسی دو جانبه و منطقه ای و تنظیم و اجرایی نمودن سفرهای مسئولین این جمهوری ها به کشورهای یکدیگر و انجام امور توافقنامه ها و معاهده های دسته جمعی، چند جانبه و یا حتی دو جانبه مابین کشورهای عضو این سازمان.
   
    8ـ تداوم فعالیت و ایجاد سیستم ها و شبکه های رادیو و تلویزیونی سراسری و خبری و مطبوعاتی روسی زبان و روسیه در تمامی جمهوری های عضو این جامعه، که عامل مهمی در جهت تداوم و حفظ فرهنگ سازی روسی در این جمهوری ها و افکار عمومی آنها محسوب می گردد.
   
    برخی از نقاط ضعف عملکرد این سازمان
    1ـ ناهمگونی هایی در طی این سالها میان تعدادی از کشورهای عضو این سازمان با روسیه به وجود آمده است که از آن جمله می توان به مقوله بروز انقلاب های مخملی و نارنجی در اوکراین و گرجستان و حتی تنش های به وجود آمده اخیر گرجستان و روسیه اشاره نمود. که به جهت حضور و فعالیت آمریکا و جریان غرب در این جمهوری ها، بروز این تنش ها ( به واسطه خط مشی این کشورها علیه روسیه و اینکه آنها بهر حال رقیب جدی روسیه محسوب می شوند) تا حدودی طیبعی بوده و قطعاً در آینده نیز این کشمکش ها تداوم خواهد داشت.
   
    2ـ علیرغم تمامی موارد فوق و با وجود فراز و نشیب های به وجود آمده ما بین برخی از کشورهای عضو با یکدیگر و حتی با روسیه، که در برهه های مختلف منجر به سردی در روابط برخی از اعضاء در مقطعی خاص با روسیه، به عنوان عضو موثر این سازمان شده است، ولی تا به امروز شاهد خروج رسمی هیچیک از این جمهوری ها از این سازمان به صورت رسمی و قطعی نبوده ایم.
   
    3ـ البته در زمان تاسیس این سازمان و در ابتدای شگل گیری آن شاهد مقاومت هایی به واسطه حکومت های وقت موجود در دو جمهوری آذربایجان (در زمان ریاست جمهوری ابوالفضل ایلچی بیگ) و گرجستان بوده ایم، که البته این مقاومت با اندک زمانی تاخیر حل شده و در نهایت هر دو جمهوری به جهت تغییر خط مشی سیاسی و حاکمیتی خود منشور این سازمان را در مسکو امضاء نموده و بدان پیوستند.
   
    4ـ در بعد اقتصادی نیز ناهمگون بودن ساختارهای اقتصادی و تولیدی و صنایع کشورهای عضو و عدم تکافوی تولیدات این کشورها و حتی روسیه، باعث شده تا بازار خوبی جهت قدرتهای فرامنطقه ای و شرکتهای چند ملیتی و بین المللی جهت عرض اندام و تاخت و تاز و فعالیت آنها در این جمهوری ها فراهم گردد
   
    5ـ انجام سرمایه گذاری های خارجی در بسیاری از این جمهوری ها (که دچار ضعف شدید مالی، اقتصادی و صنعتی و به ویژه پس از فروپاشی هستند) توسط آمریکا و کشورهای غربی، و به دنبال آن حضور NGO ها و تشکل های به ظاهر غیر دولتی فعال آمریکایی و غربی در جهت توسعه دمکراسی در این کشورها، که هدف اصلی آنها بی شک ایجاد جای پای محکم و جدی در دفاع از جریان آمریکا و غرب و منافع ملی ایجاد شده توسط آنها در منطقه بوده و میباشد، خود در میان مدت و دراز مدت در تقابل با روسها و فرهنگ آنها بوده و منجر به بروز تنش های بیشتر مابین این جمهوری ها با روسیه خواهد شد. در واقع این تشکلها ماموریت دارند تا در جهت پروژه روس زدایی در این جمهوری ها حرکت و عمل نمایند و مردم این مناطق را به صورت روز افزون به سمت غرب و آمریکا سوق دهند.
   
    نتیجه
    1ـ جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع در حقیقت فضای مناسبی جهت تنفس سیاسی و... روسیه در حوزه پیرامونی خودش به حساب آمده و حاشیه امنیتی مطمئنی برای روسیه محسوب می گردد. لذا روسیه و به ویژه حاکمیت فعلی موجود در آن ـ به لحاظ نگاه مثبتی که به حوزه پیرامونی خودش و لزوم همگرایی و تعامل با آنها در تمامی ابعاد دارد ـ در این عرصه تا جائی که برایش ممکن باشد، پیشرفته و فعالانه عمل خواهد نمود.
   
    2ـ روسیه این منطقه و قلمرو سرزمینی سازمان سی آی اس را متعلق به خودش می داند، لذا به راحتی از آن چشم پوشی ننموده و دست نخواهد کشید. روسها خود را ابرقدرت سنتی حاضر و همسایه قدرتمند این منطقه می دانند.
   
    3ـ این سازمان پس از ایجاد ساز و کارهای لازم اولیه و ساختاری خود و فعالیتهای عملی بسیاری که در طی سال های اولیه تاسیس خودش داشته است، پس از مدتی و در طی سال های اخیر دچار یک روز مرگی و رکود عملی در محتوای عملکردی خود شده است. طبیعی است که این سازمان برای فعال و سر پا بودن احتیاج به دمیدن روح و حیات دوباره ای توسط موسسین و اعضای آن دارد، تا از حالت روزمرگی و امور یکنواخت در آمده و فعال تر عرض اندام نموده و به اصطلاح خودی نشان دهد،که در هر حال تمامی این ها به همت اعضای حاضر در آن و به خصوص روسیه و حاکمیت این کشور بستگی دارد.
   
    4ـ در این مسیر غربی ها و آمریکایی ها نیز به واسطه کاستن از حوزه نفوذ روسیه در منطقه و در جهت کسب منافع ملی و جای پای بیشتری برای خودشان، بی کار ننشسته و به فعالیتهای خود در اشکال گوناگون ادامه خواهند داد.
   
    5ـ البته در جهت تضعیف عملی این سازمان اقدامات عملی متعددی در طی این سالها توسط آمریکا و اروپائی ها محقق گردیده است که از جمله آنها می توان به موضوع: گسترش ناتو به شرق، ایجاد سازمانهای بین المللی منطقه ای با حضور آنها و برخی از جمهوری های سی آی اس، در موازات تشکیلات اصلی جامعه کشورهای مستقل مشترک المنافع و... اشاره نمود.
   

تبلیغات