کنفرانس امنیت و همکاری منطقه ای در قزاقستان

چهارمین همایش سالانه پژوهشگاه مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری قزاقستان در زمینه مسائل امنیت و همکاری منطقه ای تحت عنوان «نظریات و رهیافت ها نسبت به امنیت منطقه ای: «تجربیات، مسائل و دورنمای تعامل در آسیای مرکزی» با شرکت رؤسای مراکز مطالعاتی از کشورهای مختلف و همچنین پژوهشگران مسائل منطقه در روز چهارشنبه 17 خردادماه سال 1385 در آلماتی پایتخت پیشین قزاقستان برگزار گردید.
    در این اجلاس که با همکاری وزارت فرهنگ و مطبوعات جمهوری قزاقستان و بنیاد «فریدریخ ابرت» آلمان و با حضور نمایندگان دستگاه ریاست جمهوری قزاقستان وزارت امورخارجه این کشور، سفرای برخی کشورهای مقیم در قزاقستان برگزار گردید درباره مسائل مربوط به امنیت منطقه ای، حضور فعال روسیه و چین در آسیای مرکزی، تضعیف نفوذ آمریکا در منطقه به ویژه در ازبکستان، همکاری کشورهای آسیای مرکزی در چارچوب سازمان همکاری های شانگهای، موضع گیری امریکا درباره این سازمان و همچنین حضور ایران، هند، پاکستان و مغولستان به عنوان اعضای ناظر در آن، همکاری کشورها در قالب جامعه همکاری های اقتصادی اوراسیا، منابع و ذخایر طبیعی آب منطقه، مسیر انتقال نفت و گاز به بازارهای جهانی، افراط گرایی و تروریسم، قاچاق مواد مخدر، موضع هسته ای ایران و سایر موارد بحث و بررسی صورت گرفت.
    در افتتاحـیه این اجـلاس علاوه بـر دکـتر بـولات سلطـانوف رئیس مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری قزاقستـان و رینهــارد گرون نماینده بنیاد «فریدریخ ابرت» در آسیای مرکزی، یرلان بایژانوف معاون مرکز اطلاع رسانی دستگاه ریاست جمهوری قزاقستان، تو کتاسین ببریبایوف معاون دبیرکل سازمان امنیت دسته جمعی، مراد شیخ الدینوف معاون مرکز سیاست خارجی دستگاه ریاست جمهوری قزاقستان ایراد سخن نمودند. دیگر شرکت کنندگان در این اجلاس که مقالات خویش را به اختصار ارائه نمودند عبارت بودند از والنتین بو گاتیروف رئیس انستیتوی بین المللی مطالعات استراتژیک جمهوری قرقیزستان، سهراب شریپوف رئیس مرکز مطالعات استراتژیک تاجیکستان الکساندر دهر نماینده انستیتوی تحقیقات شورای روابط خارجی آلمان «حسن علی کاراسر» دبیرکل مرکز مطالعات روسیه در دانشگاه بیل کنت ترکیه، توماس جومارت مسئول برنامه روسیه در انستیتوی روابط خارجی فرانسه، ژاو هواشنگ رئیس مرکز مطالعات روسیه و آسیای مرکزی در دانشگاه فیودان شانگهای در چین، ارومیز گوپتا از دبیرخانه شورای امنیت ملی هند، جمشید ایازخان ژنرال بازنشسته و رئیس انستیتوی مطالعات منطقه ای پاکستان و همچنین پژوهشگران دیگر، ژیل از قزاقستان، تاجیکستان و ازبکستان.
    از ج. ا. ایران نیز نماینده دعوت شده دکتر مهدی سنایی استاد دانشگاه تهران و رئیس مرکز مطالعات روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز (ایراس) بود که مقاله خود را تحت عنوان «همکاری های منطقه ای و نقش ایران» ارائه نمود. در این مقاله که شامل دو جنبه نظری و علمی بود ابتدا به فروپاشی شوروی و استقلال جمهوری های آسیای مرکزی و تأثیر آن بر روند منطقه گرایی در جهان اشاره شد. پس از توضیح کوتاهی از چارچوب های نظری ممکن برای همگرایی منطقه ای، نظریه نوکارکردگرایی به عنوان چارچوبی مناسب برای بررسی همکاری های منطقه ای در آسیای مرکزی معرفی گردید. در این مقاله با اختصار به تاریخچه همکاری های منطقه ای در پانزده سال گذشته در منطقه و به نقش ایران در پاسخگویی به نیازهای موجود در منطقه پرداخته شد و اشاره شد که جمهوری اسلامی ایران در واقع به عنوان حلقه اتصالی میان خلیج فارس و دریای خزر می تواند چین و روسیه و اروپا را به خاورمیانه متصل نماید. همچنین خاطرنشان شده بود که همکاری های ایران با جمهوری های آسیای مرکزی و کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای در احیای جاده بزرگ ابریشم به ویژه با در نظر داشتن روند جهانی شدن و تلاش های کشورهای منطقه در جهت حفظ فرهنگ و هویت ملی خود از اهمیت زیادی برخوردار است و حضور ایران در سازمان شانگهای می تواند به ارتقای سطوح همکاری و موضوعاتی که این سازمان به آن می پردازد منجر می شود.
    از جمله نکاتی که در سخنرانی ها و مقالات ارائه شده می توان مورد توجه قرار داد موارد زیر است:
    
    1ـ در سخنان یولات سلطانوف، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک قزاقستان و همچنین معاون مرکز مطبوعاتی ریاست جمهوری این جمهوری به نوعی به پتانسیل های موجود در قزاقستان برای رهبری آسیای مرکزی و تمرکز یافتن شهر آلماتی به عنوان مرکز تجاری و مالی این منطقه اشاره شد. در این سخنان ضمن تأکید بر ضرورت همگرایی منطقه ای به نقش قابل توجه قزاقستان در این زمینه تأکید گردید. بولات سلطانوف تصریح نمود که کشورهای آسیای مرکزی نظر به وابستگی شدید به همدیگر امکان امکان ادامه حیات اقتصادی را بدون همکاری یکدیگر ندارند. وی اشاره نمود که هم اکنون سازمان های منطقه ای متعددی فعال گردیده اند که به شکلی تقسیم کار نیز میان آنان ایجاد شده است. جامعه کشورهای مشترک المنافع، جامعه اقتصادی اوراسیا و سازمان امنیت دسته جمعی هر یک می توانند به ترتیب فعالیت های خود را روی مسائل انسانی، اقتصادی و امنیتی متمرکز نمایند.
    
    2ـ رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک قرقیزستان نظری کاملاً مخالف همکارانش در جمهوری های همسایه ارائه کرد. وی معتقد بود که آسیای مرکزی اصلاً به عنوان یک منطقه قابل تعریف نیست و تضادهای مختلف سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آنها را در چارچوب مرزهایشان محدود می نمایند. وی بیش از سازمان های منطقه ای و همگرایی منطقه ای در این چارچوب، از نیازهای موجود و متقابل و به ویژه نیازهای ارتباطی به عنوان زمینه ساز اصلی همکاری فی ما بین جمهوری ها یاد کرد.
    
    3ـ نماینده چین در این اجلاس بحث خود را به سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای اختصاص داد که بسیار هم مورد توجه قرار گرفت. به اعتقاد وی سازمان شانگهای اکنون با ضروریات و نیازهای جدیدی مواجه شده است که برای پاسخگویی به آنها باید اقداماتی انجام دهد. ابتدا اینکه به یک چارچوب مفهومی جدید نیاز دارد زیرا چارچوب قبلی کارایی اش را از دست داده است. علاوه بر این مفهوم امنیت و راه های تأمین آن در منطقه در چارچوب این سازمان گسترش یافته است که می بایست در قالب طرحی نو تعریف شود. ضرورت دیگر توسعه همکاری های اقتصادی فی ما بین اعضا است که به موازات مقوله امنیت می بایست به آن به ویژه در حوزه انرژی توجه شود. وی موانع عمده پیش روی سازمان همکاری های اقتصادی شانگهای برای دستیابی به اهدافش را یکی تعیین وظایفش و دیگری تعیین رابطه اش با آمریکا و ناتو اعلام نمود.
    
    4ـ بسیاری از سخنرانان در تشریح وضعیت آسیای مرکزی در یکسال گذشته اشاره به کاهش نفوذ آمریکا در آسیای مرکزی نمودند. آقای لایمولین پژوهشگر مرکز مطالعات استراتژیک قزاقستان بر این باور بود که در آینده ناتو افزایش خواهد یافت و برخی دیگر ضمن اشاره به تنزل موقعیت آمریکا در آسیای مرکزی و تجربه اندک چین در تعامل با جمهوری های این منطقه با اشاره به سوابق تاریخی روسیه در منطقه و همچنین فاکتورهای فراوانی که روسیه در دست دارد بر این باور بودند که روسیه جایگاه خویش را در آسیای مرکزی بازیافته است و در آینده نیز این روند تحکیم خواهد شد.
    
    5ـ یکی از سخنرانان همایش از اسپانیا با نام لوکیانوزاما را سخنرانی خود را در زمینه موضوع انرژی هسته ای ایران و تلاش برای به دست گرفتن رهبری منطقه ارائه کرد. با توجه به احتمال تأثیرگذاری ولو اندک منفی مقاله وی، اینجانب در بخش گفتگو توضیحاتی درباره مواضع جمهوری اسلامی ایران دادم. در تایید این سخنان پروفور سانتانام و رئیس روابط هند و آسیای مرکزی از هند که میهمان ویژه همایش بود و به صورت مشترک با مرکز مطالعات قزاقستان کتاب روابط هند و قزاقستان را منتشر کرده است (که در جلسه معرفی شد) به دفاع از مواضع جمهوری اسلامی پرداخت و اظهار نمود که فعالیت های هسته ای ج. ا. ایران در چارچوب قوانین بین المللی است و نباید به اطلاعات دیگری که معلوم نیست چه پایه و اساسی داشته باشد تکیه کرد.