نگرش راهبردی روسیه به جهان اسلام

روزهای هفتم و هشتم شهریور ماه در شهر قازان ـ مرکز جمهوری تاتارستان ـ همایشی با عنوان «نگرش استراتژیک روسیه ـ جهان اسلام» با حضور نمایندگانی از پانزده کشور مسلمان از جمله مصر، کویت، تونس، مراکش و ایران برگرار شد.
     از ج. ا. ایران آقای دکتر مهدی سنایی استاد دانشگاه تهران در این همایش حضور یافته و شرکت کنندگان همایش نیز ملاقات هایی داشتند. همچنین اندیشمندانی از جمهوری های خودمختار مسلمان روسیه مانند داغستان، چچن، اینگوش و کارا چوو ـ چرکسیا نیز در این همایش حضور دارشتند. از مقامات روس، علاوه بر بنیامین پاپوف نماینده ویژه وزارت امور خارجه در سازمان کنفرانس اسلامی، یوگنی پریماکوف رئیس اتاق صنایع و بازرگانی (نخست وزیر اسبق) حاضر بودند. پریماکف به خاطر تخصص و تجربه کاری در مسائل خاورمیانه همواره یکی از علاقه مندان به برقراری روابط با کشورهای مسلمان بوده است.
    به نظر می رسد که پس از دوره غربگرایی یلتسین، روسیه پوتین اولویت بیشتری به شرق و به ویژه جهان اسلام داده است؛ به طوری که پاپوف اظهار امیدواری نمود که برای حل مسائل موجود و جلوگیری از برخوردهای مذهبی بهتر است که از شیوه هایی چون ارتباطات متقابل بهره گیری شود. وی همچنین بر ضرورت گفتگوی میان تمدن ها در شرایط حقوق مساوی سخن به میان آورد و اظهار امیدواری نمود این موضوع از طریق گروه نگرش راهبردی و شرکت کنندگان پیشنهاد شود. او فعالیت های این گروه را طی 3ـ4 سال اخیر تلاش برای ترجمه 50 کتاب درباره اسلام و گفتگوی تمدن ها از عربی به روسی و بالعکس به همکاری اندیشمندان مصری دانست و از طرح ایجاد مـرکز تحقیقـات اسلامی در روسیـه سخن به میان آورد.
    گروه نگرش راهبردی به عنوان یک N.G.O در سال 2004 با هدف برقراری ارتباط با افکار عمومی مسلمانان و حکومت های آن ها رسماً تشکیل شد و در روزهای 7 و 8 فروردین امسال نخستین همایش آن برگزار شد و از ج. ا. ایران نیز آیت الله تسخیری دبیر کل «مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی» در آن شرکت نمودند. در بیانبه پایانی این نشست ضمن ابراز رضایت از روابط روسیه و کشورهای اسلامی نقش سازنده روابط روسیه ـ جهان اسلام در مسائل سیاسی ـ اقتصادی و بین المللی و محکومیت تروریسم، دولت های جهان را به تساهل، تحمل، آزادی مذهبی و نگاه احترام آمیز به فرهنگ های مختلف توصیه نمود. همچنین پیشنهاد نمودند که شورایی برای گفتگو مشارکت و وحدت میان فرهنگ ها و تمدن ها شکل گیرد.
    به طور کلی در پس برگزاری این گروه ها و نشست ها، ضرورت روابط روسیه و کشورهای مسلمان نهفته است؛ چرا که روس ها و مسلمانان به خاطر تجربه اشتغال افغانستان در دوره شوروی (دهه 1980) و حوادث و جریانات پس از آن در بالکان، قفقاز و آسیای مرکزی، روابطی خصمانه و پر از سوء تفاهم با یکدیگر داشتند و این موضع به ویژه در چچن خود را به شکلی پر هزینه نشان داد. اما در کنار آن تجربه همزیستی با تاتارها طی پانزده سال اخیر و نیز روابط با کشورهایی چون ایران و مالزی این اندیشه را در مسکو قوت بخشید که امکان غلبه بر چنین سوء تفاهماتی وجود دارد. به ویژه آنکه غربی ها از چنین وضعیتی سود فراوان می برند. از این رو آنها کوشیدند تا به عضویت ناظر کنفرانس اسلامی درآمده و با تقویت روابط با کشورهایی نظیر مصر و عربستان، تعامل سازنده ای با مسلمانان برقرار نمایند.
    به طور کلی روسیه امروز خود را از سه جهت با سه گروه فرهنگی و تمدنی از کشورها و جوامع در تعامل می بیند. از حانب غرب، روسیه به طور جدی همواره با گرایشات غربی و ضدغربی در جامعه خود و اقدامات خصمانه و دوستانه رویارو بوده است و هنوز هم این اندیشه و عمل جریان دارد. در شرق، مسکو با چین و ژاپن در تماس سرزمینی و فرهنگی است که با وجود تازگی این تعامل و سطح اندک اصطکاک، اما این ارتباط برای روس ها و آینده آنها اهمیت زیادی دارد.
    اما در جنوب، مسکو از دریای سیاه و به بیان بهتر، از بالکان تا قفقاز و آسیای مرکزی و حتی درون مرزهای چین، در داخل مرزهای فدراسیون، کشورهای خارج نزدیک و منطقه خاورمیانه و جنوب آسیا با مسلمانان در تعامل است. این تماس های جمعیتی، سرزمینی به ویژه در دوره تزار و کمونیسم عمدتاً خصمانه بوده است، اما روسیه جدید بسیاری از مسائل ناخوشایند اخیر را نیز به جا مانده از آن دوران و یا تصنعی (به وسیله غرب) قلمداد می کند. طبعاً اینکه آیا این موضوع به واقعیت می پیوندد به اعتمادسازی طرفین و عملکرد آن ها در داخل و خارج بستگی دارد.