نهادهای فرهنگی یهودی آذربایجان

طبق نظر بسیاری از کارشناسان، جمعیتی از یهودیان در قرن 15 میلادی در منطقه ای که امروزه جمهوری آذربایجان نامیده می شود، حضور داشتند. این یهودیان به سه دسته تقسیم می شوند: یهودیان اشکنازی، یهودیان گرجستانی و یهودیان کوهستانی (کوه نشین). در اواسط قرن نوزدهم، رشد روزافزون صنعت نفت باکو نقش مهمی در اسکان بسیاری از ملیت های گوناگون از جمله یهودیان در این منطقه داشت. همچنین نبود تفکرات ضدیهودی در میان مردم آن منطقه باعث شده که یهودیان در آن جا ساکن شوند.
    جمعیت یهودیان در آذربایجان بنا به موقعیت اقتصادی آن ها و سیاست های اعمال شده در آذربایجان در طول تاریخ متفاوت بوده است. بعد از فروپاشی شوروی، مهاجرت یهودیان به اسرائیل سرعت یافت در حال حاضر یافتن آمار و تعداد دقیق یهودیان آذربایجان به طور رسمی مشکل است. زیرا به علت مشکلات تاریخی بسیاری از یهودیان از افشای مذهب خود خودداری کرده اند. برطبق گزارش کمیته مذهبی دولت در سال 2005 حدود 16 هزار یهودی در آذربایجان زندگی می کنند که 11 هزار نفرآن ها یهودیان کوهستانی هستند و 3600 نفر آن ها در قوبا و نیز 1300 نفر آن ها در مناطق آذربایجان زندگی می کنند. یهودیان اشکنازی، 4300 نفرند که 3300 نفر آن ها در باکو زندگی می کنند، و یهودیان گرجستانی که جمعیتشان حدود 700 نفر است.
    در سال 1992 در آذربایجان شاخه «مجمع جهانی آیین و فرهنگ و یهودیت» تأسیس شد. این مجمع با همکاری دانشکده علوم باکو، سمیناری با حضور دانشمندانی از شهرهای مسکو، لنینگراد، مخاچ قلعه و بیت المقدس برگزار کرد تا درباره پیشه تاریخی و وضعیت حاضر سخنرانی کنند و همین سمینار بهانه ای شد برای تأسیس مرکز فرهنگی یهود. این مرکز قبل از استقرار سفارت خانه اسرائیل ایجاد شد. بعداً سفارت اسرائیل در این ساختمان مستقر شد و مرکز فرهنگی اسرائیل و آذربایجان تأسیس شد، که هدف آن ارتباط بین یهودیان جهان و یهودیان آذربایجان و تقویت روابط اسرائیل و آذربایجان بود. فعالیت جدی جامعه یهودی آذربایجان از سال 1996 آغاز شد. معرفی مهمترین نهادهای فرهنگی یهودیان آذربایجان می پردازیم.
   
    1ـ سازمان هسد ـ گرشون
    سازمان هسد گرشون در ژوئن 1999 تأسیس شد. ریاست این سازمان را شخصی به نام سوکرمن لیرزلوویچ برعهده دارد. تعداد 1550 نفر در این سازمان عضو هستند. از این تعداد 1113 نفر اهل باکو هستند. این سازمان سرپرستی مستمری بگیران نیازمند را برعهده گرفته است. همچنین مردان بالای 60 سال و زنان بالای 55 سال تحت حمایت این سازمان قرار گرفته اند. به موازات آن این سازمان معلولان جسمی زن و مرد را تحت پوشش خود قرار داده است. چهار شعبه این سازمان در شهرهای سومقائیت، گنجه، اوگوز و روستای پریوولنودر حال فعالیت هستند. این مراکز دارای سالن های غذاخوری و کتابخانه ویژه ای بوده و نیز کلوپ های متنوعی راه اندازی کرده است. از جمله کلوپ پیشکسوتان جنگ کارگری، کلوب زنان، آموزش زبان عربی و انگلیسی و کلوب مذهبی.
   
    2ـ مرکز خیریه هاوا
    مرکز خیریه هاوا به ریاست یوسف سولماز در سال 1996در باکو و دو شعبه دیگر در گنجه و آوغوز تأسیس شد. این مرکز در کنار برنامه های پشتیبانی و حمایتی خود و در مورد آداب و رسوم یهودیان و نیز فرهنگ یهودیان تحقیق و مطالعه می کند. کمک های مالی این مرکز توسط کمیسیون تلیغات مشترک یهودیان آمریکا و اسرائیل و نیز برخی از افراد به شکل خصوصی انجام می گیرد.
   
    3ـ مرکز فرهنگی جامعه یهودیان
    این مرکز در سال 2000 به ریاست کتزویتالی میخائیلویچ تأسیس شد. هدف اصلی این مرکز فرهنگی جمع آوری و تدریس فرهنگ و سنت های یهودی است. سالن موسیقی، تئاتر، ویدئو کلوپ، کلوب روشنفکران ، کلوپ نخبگان و یک دانشکده تحت سرپرستی این مرکز قرار دارد. این مرکز جمع آوری اسناد درباره تاریخ، فرهنگ، قوم شناسی یهودیان آذربایجان و مطالعه اسناد جمع آوری شده انجام می گیرد. نتایج تحقیقات به صورت کتاب چاپ می شود. تاکنون این مرکز 6000 عنوان کتاب به عنوان منابع اطلاعاتی پیرامون موضوعات تاریخی، فرهنگ جمع آوری شده و بیش از 200 عنوان کتاب چاپ نموده است.
   
    4ـ مرکز فرهنگی هیلل
    ریاست این مرکز برعهده کمیل اسماعیل اف و انار کازوف می باشد و دانش آموزان یهودی را تحت پوشش خود قرار می دهد. این مرکز در کنار برنامه های معمولی برنامه های مذهبی و علمی برای جوانان درنظر گرفته است. این برنامه ها تحت عنوان «سرهاوس»، «وکیل شما» و «باهم قویتریم» صورت گرفته است. این مرکز اطلاعاتی در مورد نسل کشی یهودیان در زمان شوروی در کشورهای مشترک المنافع جمع آوری و ماهنامه ای به نام تاور منتشر می کند. بیشترین فعالیت آن در باکو و قوبا می باشد. مراکز ورزشی و برپایی اردوهای تفریحی در خارج از آذربایجان از دیگر برنامه های آن است.
   
    5ـ جمعیت زنان یهودی
    این مرکز در سال 1993 تأسیس شده است. این جمعیت عضو کنسرسیوم سازمان غیردولتی زنان آمریکا و اسرائیل است. بخشی از برنامه های این جمعیت شامل امور خیریه و کمک های مالی است. این کمک ها به وسیله کمیسیون تبلیغات مشترک یهودیان آمریکا تأمین می شود. این مرکز مهدکودک و جاهایی برای پرورش کودکان عقب مانده و محروم از شیر مادر درنظر گرفته است. این جمعیت دفترچه هایی با نام «مراقبت در خانه» را چاپ کرده است تا آگاهی زنان یهودی را بالا ببرد. همچنین خدمات درمانی را ارائه می دهد.
    به طور کلی یهودیان در آذربایجان فعالیت های گسترده ای دارند و فلسفه مذهبی یهود به وسیله مبلغان یهودی آمریکایی از مناطق جمعیتی یهودیان تدریس می شود و حدود 15 کنسیه فعال یهودی در آذربایجان وجود دارد. منطقه ای در قوبا به نام کراسنایا هست که حدود 4 هزار یهودی درآذربایجان ساکن هستند و یهودیان آذربایجان هرساله در آن جا می شودند و مراسم مذهبی خود را انجام می دهند. در دانشگاههای باکو نیز تدریس زبان عبری انجام می گیرد. درحال حاضر در دانشگاه دولتی باکو زبان و ادبیات عبری در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدریس می شود. کرسی زبان عبری به دستور حیدرعلی اف آغاز به کار کرد. اساتیدی از اسرائیل در این دانشگاه مشغول تدریس زبان عبری هستند و دانشجویان ممتاز نیز جهت ادامه تحصیل به اسرائیل اعزام می شوند. ماهنامه های یهودیان که در شهر باکو چاپ می شوند به شرح زیـر است: ماهنامه موج که مربوط به باشگاه جوانان هیلل است، ماهنامه اورشیلنو که از طرف مرکز فرهنگ یهود چاپمی شود و نیز ماهنامه امشیاوا که از طرف آژانس یهودی سخونت منتشر می شود.