نگاهی به کلیسای ارتدوکس روسیه
چکیده
متن
بخش نخست این نوشته در شماره 8 گاهنامه ارائه شد و در این شماره ادامه آن را خواهید خواند.
مجمع عمومی کلیسای ارتدوکس روسیه که در سالهای 1918-1917 برگزار شد، رویداد سرنوشتسازی بود. این مجمع که نظام اداره کلیسایی تحت ریاست سینود را که از نظر احکام دین معیوب بود، لغو کرد و نهاد اسقف اعظم را احیا نمود، سرآغاز مرحله جدید تاریخ کلیسایی روسیه شد.
هدف اصلی این مجمع کلیسایی برقراری زندگی کلیسایی بر مبنای تصمیمگیری دستهجمعی در شرایط جدیدی بود که به دنبال سقوط نظام سلطنت مطلق، اتحاد نزدیک سابق کلیسا و دولت نیز از هم پاشید. به همین دلیل فعالیتهای این مجمع کلیسایی عمدتاً به تنظیم احکام ساختاری و فعالیت کلیسا مربوط بود. در 4 نوامبر 1917 مصوبه مهم تاریخ خود را درباره احیای نهاد اسقف اعظم تصویب کرد. ولی با احیای این نهاد، بازسازی تمام نظام اداره امور کلیسا پایان نیافت. مصوبه کوتاه مورخ 4 نوامبر 1917 بعداً با یک سری اسناد مفصلتر در باره ارگانهای قدرت عالی کلیسایی تکمیل شد، از جمله «در باره اختیارات و وظایف اسقف اعظم مقدس مسکو و سراسر روسیه»، «در باره سینود مقدس و شورای عالی کلیسایی»، «در باره اختیارات ارگانهای عالی اداری کلیسایی»، «در باره نحوه انتخاب اسقف اعظم مقدس» و «درباره کفیل اسقف اعظم».
مجمع کلیسایی به اسقف اعظم اختیاراتی بخشید که با قاعده 34 حواریون و با قاعده 9 مجمع آنتیوخیا مطابقت داشت: سرپرستی کلیسای روسی و نمایندگی آن در روابط با قدرت دولتی، روابط بـا کلیساهای خودگردان، صدور پیامهای آموزنده برای پیروان کلیسای ارتدوکس و نظارت بر انتصاب به موقع اسقفها در کرسیهای اسقفی. اسقف اعظم حق دیدار از همه حوزههای اسقفی کلیسای ارتدوکس روسیه و دریافت شکایتها از اعمال اسقفها را دریافت کرد. به موجب مصوبات مجمع کلیسایی، اسقف اعظم، اسقف منطقه پاتریک است که شامل حوزه کلیسایی مسکو و چند صومعه است. ولی اداره عملی حوزه پاتریک بر عهده اسقف کولومنا و موژایسک گذاشته شد.
مجمع کلیسایی سالهای 1918ـ 1917 دو نهاد اداره دستهجمعی کلیسا در مرحله بین تشکیل مجامع را تشکیل داد. این دو نهاد، سینود مقدس و شورای عالی کلیسایی هستند. مسایل مربوط به سلسله مراتب کلیسایی، مکتب ارتدوکس، مراسم عبادی و احکام دین در اختیار سینود مقدس گذاشته شد در حالی که مسایل اجتماعی ـ کلیسایی (اداری، اقتصادی، آموزشی و غیره) به حدود اختیارات شورای عالی کلیسایی تعلق گرفت. قرار بود مهمترین مسایل مربوط به دفاع از حقوق کلیسای ارتدوکس روسیه، تدارک مجالس بعدی و بازگشایی حوزههای اسقفی جدید در جلسات مشترک سینود و شورای عالی کلیسایی حل و فصل شوند.
اسقف اعظم رئیس سینود بود؛ غیر از او 12 نفر دیگر در سینود عضویت داشتند: مطران کییف بر حسب مقام، 6 اسقف بزرگی که توسط مجمع برای مدت 3 سال و 5 اسقفی که به تناوب برای مدت 1 سال انتخاب میشدند. از 15 عضو شورای عالی کلیسایی که ریاست آن بر عهده اسقف اعظم بود، 3 اسقف بزرگ توسط سینود منصوب میشدند و یک راهب، 5 روحانی «سفید» (کشیشهایی که حق تشکیل خانواده دارند) و 6 مسیحی غیرروحانی توسط مجمع انتخاب میشدند.
عمر شورای عالی کلیسایی در چارچوب کلیسای روسی چندان طولانی نبود. در سال 1921 به علت سر رسیدن مدت 3 ساله بین تشکیل مجامع کلیسایی، مهلت اختیارات اعضای سینود و اعضای شورای عالی کلیسایی که در مجمع سالهای 1918ـ1917 انتخاب شده بودند، تمام شد و ترکیب جدید این نهادها در سال 1923 به وسیله فرمان اسقف اعظم تعیین شد. طی فرمان اسقف اعظم تیخون مورخ 18 ژوئیه 1924 سینود و شورای عالی کلیسایی منحل شدند.
مجمع کلیسایی که در سال 1945 تشکیل شد، مقررات اداری کلیسای ارتدوکس روسیه را تصویب کرد. بر خلاف اسناد مجمع سالهای 1918-1917 در مقررات سال 1945 کلیسای ما را به رسم قدیمی «کلیسای روسی» نامیدند و نه «کلسیای روسیهأی» (rossiyskaya). در ماده 1 مقررات جدید ماده مصوبه 4 نوامبر 1917 تکرار شد که به موجب آن قدرت عالی در کلیسا (قدرت قانونگذاری، اداری و قضایی) به مجمع کلیسایی تعلق دارد. ولی از این جمله اصطلاح “قدرت نظارتی” حذف شد. این اصل نیز حذف شد که مجمع در مواعد معینی تشکیل میشود در حالی که در مصوبه سال 1917 تناوب تشکیل مجامع کلیسایی پیشبینی شده بود. در ماده 1 با استناد به قاعده حواری 34 آمده است که کلیسای ارتدوکس روسی تحت ریاست اسقف اعظم مقدس مسکو و سراسر روسیه فعالیت میکند و توسط وی و سینود اداره میشود. در این ماده بر خلاف مصوبه 7 دسامبر 1917 اشارهای به شورای عالی کلیسایی نیست. چنین نهادی اصلاً مد نظر نبود.
به موجب مقررات سال 1945 سینود مقدس با سینودی که در سال 1918 تشکیل شد، این فرق را داشت که اختیارات خود را با شورای عالی کلیسایی تقسیم نمیکرد و ترکیب دیگری داشت. سینود از اسقف اعظم به عنوان رئیس، مطرانهای کییف، لنینگراد و کروتیتسک به عنوان اعضای دائمی (مجمع اسقفی سال 1961 ترکیب سینود را توسعه داد و کارگزار امور نهاد اسقف اعظم و رئیس بخش روابط خارجی کلیسایی را هم به عضویت سینود پذیرفت)، سه عضو موقت که به تناوب برای مدت شش ماه منصوب میشدند متشکل بود. این سه عضو موقت از میان اسقفها با توجه به سلسله مراتب آنها انتخاب میشدند.
در سال هزارمین سالگشت غسل تعمید روسیه، از 6 تا 9 ژوئیه 1988 در صومعه تروئیتسه-سرگیف مجمع کلیسای ارتدوکس روسی تشکیل شد. مهمترین سندی که در این مجمع تصویب شد، اساسنامه اداره امور کلیسای ارتدوکس است. این اساسنامه که هماکنون رسمیت دارد، از 15 فصل متشکل است که هر یک از آنها چند ماده دارد. در مقدمه اساسنامه (“کلیات”) آمده است که کلیسای ارتدوکس روسی، کلیسای خودگردان منطقهای کثیرالملهای است که در وحدت ایمانی و معاشرت عبادی دینی با سایر کلیساهای منطقهای به سر میبرد. در اساسنامه نام رسمی دیگر کلیسای روسی یعنی «اسقفیت اعظم مسکو» ذکر میشود. بر اساس این اساسنامه، ارگانهای عالی قدرت کلیسایی عبارتاند از مجمع کلیسایی، مجمع اسقفی، سینود مقدس تحت ریاست اسقف اعظم. به موجب این اساسنامه، مجامع کلیسایی و اسقفی، سینود مقدس و شورای اسقفی از اختیارات دادگاه کلیسایی برخوردار هستند. در ماده 9 مقدمه قید شده است که اسقفیت اعظم، نهادها، حوزههای اسقفی و کلیسایی، صومعهها و دیرها و مدارس روحانی از اختیارات مدنی برخوردار هستند.
به موجب این اساسنامه، مجمع کلیسایی به عنوان ارگان عالی قدرت کلیسایی بر حسب نیاز توسط اسقف اعظم و سینود مقدس تشکیل میشود ولی نه کمتر از یک بار در 5 سال. اسقفهای بزرگ، اسقفها، راهبان و مسیحیان غیرروحانی عضو آن هستند. ترتیبات انتخاب روحانیون و غیرروحانیون به مجمع کلیسایی و سهمیههای کمی انتخاباتی بر اساس اساسنامه توسط سینود مقدس تعیین میشود.
به موجب اساسنامه سال 1988 به مجمع کلیسایی چنین اختیاراتی اعطا میشود: تعبیر مکتب کلیسایی با حفظ وحدت ایمانی و دینی با سایر کلیساهای ارتدوکس، حل و فصل مسایل قانون دینی، عبادی و روابط با غیرروحانیون؛ تصویب، تغییر، لغو و تشریح مصوبات خود. مجمع کلیسایی قدیسان جدید ارتدوکس را اعلام میکند، اسقف اعظم مقدس را انتخاب میکند و ترتیبات انتخاب او را مقرر میکند؛ مصوبات مجمع اسقفی را تأیید میکند؛ فعالیت سینود مقدس و
و نهادهای آن را بررسی میکند؛ نهادهای اداری کلیسایی را ایجاد یا لغو میکند؛ ترتیبات فعالیت همه دادگاههای کلیسایی را تعیین میکند؛ بر روابط بین کلیسا و دولت از دیدگاه کلیسایی نظارت میکند؛ در مورد روابط با کلیساهای ارتدوکس و مذاهب دیگر تصمیمگیری میکند. مجمع کلیسایی آخرین مرجع کلیسایی برای قضاوت در باره اسقف اعظم و حل همه اموری که مجمع اسقفی تسلیم مجمع کلیسایی کرده است، میباشد.
مجمع کلیسایی توسط اسقف اعظم یا در غیاب وی، توسط کفیل اسقف اعظم تشکیل میشود. حدنصاب ضروری برای اینکه مجمع کلیسایی رسمیت داشته باشد، دو سوم همه نمایندگان و از جمله دو سوم مقامات کلیسایی است. مجمع کلیسایی مقررات کار خود را تعیین و با اکثریت آرا هیأت رئیسه، دبیرخانه و ارگانهای کاری دیگررا انتخاب میکند. هیأت رئیسه از رئیس و معاونین وی (8 نفر با درجه اسقف بزرگ) متشکل است. مجمع کلیسایی رؤسا، اعضا و دبیران ارگانهای کاری خود را انتخاب میکند. هیأت رئیسه، دبیر و رؤسای ارگانهای کاری شورای مجمع را تشکیل میدهند که ارگان رئیسه مجمع میباشد.
همه اسقفهای عضو مجمع، «جلسه اسقفی« را تشکیل میدهند. این جلسه توسط رئیس مجمع، شورای مجمع بنا به پیشنهاد یک سوم اسقفهای حاضر در مجمع تشکیل میشود. این نهاد باید مصوباتی را مورد بررسی قرار دهد که اهمیت خاصی دارند و از نظر احکام دینی و قوانین کلیسایی شکآور هستند. اگر تصمیم مجمع توسط دو سوم اسقفهای حاضر رد شود، این تصمیم مجدداً جهت بررسی در مجمع تسلیم میشود. اگر بعد از آن نیز دو سوم اسقفها این تصمیم را رد کنند، این تصمیم اعتبار خود را از دست میدهد.
ریاست جلسات مجمع کلیسایی بر عهده رئیس یا یکی از معاونین او است. تصمیمات با اکثریت آرا گرفته میشود، مگر اینکه مورد خاصی مطرح شود. چنانچه تعداد برابر آرای منفی و مثبت داده شود، رأی رئیس تعیین کننده میشود. مطابق با ماده 20 (فصل 2) اساسنامه، مصوبات مجمع کلیسایی بلافاصله بعد از تصویب رسمیت مییابند. در فاصله بین تشکیل مجامع کلیسایی، مجمع اسقفی از قدرت عالی کلیسایی برخوردار است. مطابق با اساسنامه، اسقفهای حوزههای اسقفی و رؤسای مؤسسات وابسته به سینود و مدارس روحانی عضو این مجمع هستند. در اساسنامه مقرر شده است که مجمع اسقفی حد اقل یک بار در دو سال یا در صورت لزوم تشکیل میشود. مجمع اسقفی در آستانه مجمع کلیسایی پیشنهاداتی در زمینه دستورروز، برنامه و مقررات جلسات مجمع کلیسایی و نیز ترتیبات انتخاب اسقف اعظم مطرح میکند. وظایف مجمع اسقفی شامل فعالیتهای ذیل است: حفظ و پاسداری از خلوص و پاکی مکتب ارتدوکس و موازین اخلاقی مسیحی، حل و فصل مسایل اصولی دینی، عبادی و آموزشی؛ اعلام قدیسان جدید، تشکیل و لغو حوزههای اسقفی، مؤسسات وابسته به سینود و مدارس روحانی عمومی کلیسایی. سینود مقدس تابع مجمع اسقفی است. مجمع اسقفی مرجع اولی است که میتواند انحرافات دینی، قانونی در فعالیت اسقف اعظم را بررسی کند. این مجمع به عنوان مرجع دوم، اختلافات بین اسقفها، پروندههای مربوط به تخلفات اسقفهای بزرگ و همه اموری را که سینود مقدس جهت صدور حکم نهایی تسلیم این مجمع کرده است، بررسی میکند. اسقف اعظم یا جانشین اسقف اعظم رئیس مجمع اسقفی است. هیأت رئیسه مجمع اسقفی از نظر ترکیب خود با سینود برابر است؛ دبیر این مجمع از میان اعضای سینود انتخاب میشود. تصمیمات این مجمع به استثننای موارد خاصی که در مقررات کار آن ذکر شده است، با اکثریت آرا گرفته میشود. چنانچه تعداد برابر آرای منفی و مثبت داده شود، رأی رئیس تعیین کننده میشود. مصوبات مجمع اسقفی (همانند مصوبات مجمع کلیسایی) بعد از تصویب رسمیت مییابد ولی تأیید نهایی این تصمیمات با مجمع کلیسایی است.
مطابق با اساسنامه، اسقف اول کلیسای ارتدوکس روسی لقب اسقف اعظم (پاتریک) مقدس مسکو و سراسر روسیه را دارد. او در میان اسقف اولویت دارد و تابع مجامع کلیسایی و اسقفی است. در همه معابد کلیسای ارتدوکس روسی نام اسقف اعظم ذکر میشود. اسقف اعظم مقدس همراه با سینود مقدس اداره امور کلیسایی را بر عهده دارد: «روابط بین اسقف اعظم و سینود مقدس طبق سنت شناخته شده به وسیله قاعده 34 حواریون مقدس و قاعده 9 مجمع آنتیوخیا تنظیم میشود» (فصل 4، ماده 5، اساسنامه). اسقف اعظم مجامع کلیسایی و اسقفی و جلسات سینود را تشکیل میدهد و ریاست آنها را برعهده دارد. او مسئول اجرای مصوبات مجامع و سینود است؛ گزارش زندگی کلیسایی در فاصله بین تشکیل مجامع را تسلیم مجامع میکند، به عنوان متصدی امور بر فعالیت مؤسسات سینود و مدارس روحانی نظارت میکند، پیامهایی برای تمام کلیسای ارتدوکس روسی صادر میکند، با سران کلیساهای ارتدوکس دیگر و مذاهب دیگر روابط برقرار میکند و در برابر قدرت دولتی نمایندگی کلیسای روسی را برعهده دارد. اسقف اعظم فرمانهایی در باره انتصاب اسقفهای حوزههای اسقفی و نهادهای کلیسایی، سران مؤسسات سینود، رؤسای مدارس روحانی و سایر مسئولینی که توسط سینود منصوب میشوند، صادر میکند. او موظف است به موقع اسقفهای بزرگ را در کرسیهای خالی شده منصوب کند و بر اجرای وظایف خود توسط اسقفهای بزرگ نظارت کند و نیز اداره موقت حوزههای اسقفی را به اسقفها محول کند. او حق دارد از همه حوزههای اسقفی کلیسای روسی دیدار به عمل آورد و اسقفها را نصیحت برادرانه بکند. او شکایتنامههایی از کارهای اسقفهای بزرگ دریافت میکند و به آنها ترتیب اثر میدهد. اسقف اعظم به اسقفها القاب و نشانهای کلیسایی اعطا میکند و به روحانیون و غیرروحانیون “نشان” میدهد. او همچنین اعطای درجات و القاب کلیسایی را تأیید میکند.
اسقف اعظم همچنین اسقف حوزه اسقفی مسکو میباشد. بنا به سفارش وی، “خلیفه پاتریک“ اداره امور این حوزه اسقفی را برعهده دارد. او درجه مطران «کروتیتسک» و «کولومنا» را داراست (حوزه اسقفی مسکو شامل سرزمین مسکو و منطقه مسکو است. حاکمیت اداری خلیفه پاتریک شامل کلیساها و سایر بخشهای کلیسای ارتدوکس روسی واقع در سرزمین شهر مسکو نیست).
درجه اسقف اعظم مادام العمر است. در صورت وفات اسقف اعظم، بازنشستگی وی یا ترک تخت پاتریک به دلایل دیگر، سینود مقدس تحت ریاست مطران کییف از میان اعضای دائمی خود کفیل اسقف اعظم را انتخاب میکند. مطابق با مقررات اداره کلیسای ارتدوکس روسی که توسط مجمع کلیسایی سال 1945 صادر شد، کفیل اسقف اعظم انتخاب نمیشد بلکه عضو دائمی ارشد سینود (از نظر زمان کسب درجه اسقفی) کفیل اسقف اعظم میشد. سینود مقدس تحت ریاست کفیل اسقف اعظم تا انتخاب اسقف اعظم جدید کلیسا را اداره میکند. کفیل اسقف اعظم و سینود مقدس حداکثر 6 ماه بعد از رها شدن تخت اسقف اعظم، مجمع سراسری کلیسایی را تشکیل میدهند تا اسقف اعظم جدید انتخاب شود.نامزد مقام اسقف اعظم باید اسقف بزرگ کلیسای ارتدوکس روسی باشد، تحصیلات دینی داشته باشد، از تجربه کافی در عرصه اداره امور کلیسا برخوردارباشد. او باید به نظم قانونی کلیسایی پایبند باشد و اعتبار بالا داشته باشد و از اعتماد اسقفها، روحانیت و غیرروحانیون برخوردار باشد. او باید نزد افراد و مقامات غیرکلیسایی هم شهرت نیک داشته باشد. حد اقل سن اسقف اعظم کلیسای ارتدوکس روسی، 40 سال است. در اساسنامهای که در سال 1988 تصویب شد، اصلی وجود دارد که نامزد مقام اسقف اعظم باید شهروند اتحاد شوروی باشد. بعد از فروپاشی اتحاد شوروی این اصل رسمیت حقوقی خود را از دست داد.
در فاصله بین تشکیل مجامع کلیسایی، سینود مقدس تحت ریاست اسقف اعظم قدرت عالی قانونگذاری، اجرایی و قضایی را به عمل میآورد. سینود جوابده مجامع کلیسایی و اسقفی است. سینود از رئیس (اسقف اعظم یا کفیل او) و 6 عضو دائمی و 6 عضو موقت که اسقفهای حوزههای اسقفی هستند، متشکل است. مجمع اسقفی سال 1989 اساسنامه را تغییر داد و ترکیب سینود را توسعه داد. مطران کییف و سراسر اوکراین (رئیس کلیسای ارتدوکس اوکراین)، مطران سنتپطرزبورگ و «لادوگا»، مطران «کروتیتسک» و «کولومنا»، مطران «مینسک» و «سلوتسک»، کارگزار نهاد اسقف اعظم مسکو و رئیس بخش روابط کلیسایی خارجی اعضای دائمی سینود هستند. اعضای موقت بر حسب سابقه کسب درجه اسقفی (به شرط فعالیت دو ساله در ریاست حوزه اسقفی) برای یک اجلاس سینود احضار میشوند. سال سینود به دو اجلاس تقسیم شده است: اجلاس تابستانی (از مارس تا اوت) . اجلاس زمستانی (از سپتامبر تا فوریه).
وقتی که اسقف اعظم نمیتواند ریاست جلسه سینود را بر عهده داشته باشد، عضو ارشد دائمی سینود جای او را میگیرد. کارگزار نهاد اسقف اعظم مسکو، دبیر سینود میباشد. در سینود تصمیمات بر اساس توافق عمومی یا با اکثریت آرا اتخاذ میشود. وقتی که آرای منفی و مثبت برابر است، رأی رئیس تعیین کننده میشود.
در ماده 20 (فصل 5) اساسنامه آمده است: «در مواردی که اسقف اعظم کشف میکند که تصمیم متخذه جوابگوی منافع و مصالح کلیسا نیست، او اعتراض خود را اعلام میکند. اعتراض باید در همان جلسه اعلام و سپس طی مدت 7 روز به صورت کتبی بیان شود. بعد از گذشت این زمان مسأله مجدداً توسط سینود مقدس بررسی میشود. اگر اسقف اعظم حاضر نشود با تصمیم جدید سینود در این مورد موافقت کند، این تصمیم به حال تعلیق در آمده و جهت بررسی مجدداً تسلیم مجمع اسقفی میشود. اگر این کار فوریت داشته باشد و نتواند به تعویق بیفتد، اسقف اعظم به صلاحدید خود عمل میکند. تصمیمی که توسط اسقف اعظم گرفته میشود، توسط مجمع اضطراری اسقفی بررسی شده و نهایتاً عملی میشود».
وظایف سینود مقدس دربرگیرنده نظارت بر نگهداری و تعبیرصحیح و دست نخورده دین ارتدوکس و موازین اخلاق و قوای مسیحی، حفظ وحدت با کلیساهای ارتدوکس برادر، سازماندهی زندگی داخلی و فعالیت خارجی کلیسا، تعبیر مصوبات مربوط به احکام کلیسایی و حل مشکلات در کاربرد این مصوبات، بررسی مسایل عبادی، انتشار مصوبات انضباطی و تأمین مناسبات شایسته بین کلیسا و دولت است. سینود مقدس اسقفهای بزرگ را منصوب و در موارد استثنایی به مناطق اسقفی دیگر منتقل و بازنشسته میکند؛ اسقفها را به اجلاس سینود احضار میکند و گزارشهای اسقفها را استماع میکند. سینود رؤسای مؤسسات وابسته به سینود، معاونین آنها و رؤسای مدارس روحانی را منصوب میکند.
سینود مقدس فعالیت مؤسسات وابسته به سینود را اداره میکند، بودجه مرکزی کلیسایی و بودجههای مؤسسات سینود و مدارس روحانی را بررسی و تصویب میکند و گزارش اجرای بودجه را استماع مینماید. سینود نام حوزههای اسقفی را تغییر میدهد، ایجاد مؤسسات حوزههای اسقفی را تأیید میکند، اساسنامههای صومعهها و دیرها را تصویب میکند، در موارد استثنایی رؤسای صومعهها و دیرها را منصوب میکند (غیر از صومعهها و دیرهای مناطق مطرانی ویژه). چنانچه کشیشها و دیاکنهایی که از درجه روحانی خلع ید و از خدمت کلیسایی منع شدند و توسط دادگاه رده اول از کلیسا طرد شدند، تقاضای استیناف کنند، سینود حکم دادگاه رده دوم را دارد.
مؤسسات سینود توسط مجامع کلیسایی و اسقفی و توسط سینود مقدس تأسیس و منحل میشوند و جوابده این مجامع و سینود هستند. ریاست مؤسسات سینود با اسقفهایی است که توسط سینود منصوب میشوند. مؤسسات سینود بر اساس مقرراتی فعالیت میکنند که سینود مقدس تأیید میکند.
کلیسای منطقهای مجموع حوزههای اسقفی است که یک اسقف در رأس هر یک از آنها قرار دارد. در اساسنامه جاری اداره کلیسای ارتدوکس روسی (مصوبه سال 1988) حوزه اسقفی به این صورت وصف میشود: “کلیسای محلی تحت ریاست اسقف و متشکل از جمعیتهای وابسته به یک معبد کلیسایی و صومعهها و دیرهای این منطقه با حفظ وحدت معنوی بین آنها”. اسقف حوزه اسقفی توسط سینود برگزیده و منصوب میشود. در صورت لزوم یک اسقف درجه پایینتر به عنوان دستیار او منصوب میشود که خود اسقف حاکم اختیارات او را تعیین میکند. نامزد مقام اسقف باید حداقل 30 سال داشته باشد، راهب یا کشیش ازدواج نکردهای باشد (در مورد آخر او باید قبل از کسب درجه اسقفی رهبانیت بپذیرد). نامزد ریاست حوزه اسقفی باید از نظر اخلاقی و تحصیلی واجد شرایط درجه بالای اسقف باشد.
در حوزه اسقفی، اسقف حاکم از تمامی قدرت در امور مکتب دینی، اخلاقی مسیحی، مراسم عبادی و نظارت بر مسیحیان برخوردار است. او روحانیون را منصوب میکند و به آنها درجه اعطا میکند، کارمندان مؤسسات اسقفی را منصوب میکند و رهبانیت روحانیون را متبرک میکند.اسقف حاکم روحانیون حوزههای اسقفی دیگر را فقط در صورت دارا بودن “برگ اجازه خروج” قبول میکند. اسقف حاکم جلسات اسقفی و شورای اسقفی را تشکیل داده و رئیس این نهادها میباشد. او به عنوان رئیس ارشد بر همه سازمانهای حوزه اسقفی و صومعهها و دیرهایی که در خاک آن واقع شدهاند، نظارت میکند. بدون موافقت اسقف حاکم هیچ تصمیم ارگانهای اداری حوزه اسقفی نمیتواند اجرا شود. اسقف حاکم پیامهایی به مسیحیان حوزه اسقفی خود صادر میکند؛ گزارشهای سالانه زندگی حوزه خود را تدوین و به اسقف اعظم ارسال میکند؛ نماینده حوزه اسقفی خود در برابر مقامات دولتی میباشد.
اسقف حاکم بر حفاظت از دین و ایمان، اخلاق مسیحی و تقوای مسیحیان حوزه خود و بر صحت اجرای مراسم کلیسایی نظارت میکند؛ او مسئول اجرای مصوبات مقامات عالی قدرت کلیسایی و رعایت موازین اساسنامه کلیسای ارتدوکس است. اسقف حاکم از معابد مسیحی حوزه خود بازدید میکند، بر فعالیت روحانیت نظارت میکند و برای ارتقای سطح معنوی و اخلاقی روحانیون و تکمیل دانش آنها کوشش میکند. اسقف حاکم مسئول تربیت روحانیون و تربیت دینی و معنوی مردم متدین است؛ او بر موعظههای کلیسایی نظارت میکند. اسقف حاکم پیشنهاد اعطای نشانهای کلیسایی به روحانیون و غیرروحانیون شایسته را به اسقف اعظم ارسال میکند و در حدود اختیارات خود به افراد شایسته نشان اعطا میکند. اسقف حاکم مسئول ساخت و تعمیر کلیساها، خانههای دعا و کلیساهای کوچک و تجهیز آنها مطابق با سنت کلیسایی است. او کلیساهای جدید را تبرک میکند و از آوازخوانی و شمایلسازی کلیسایی مواظبت مینماید. او به امور نیکوکاری و کمکهای خیریه رسیدگی میکند و کلیساهای محلی را به همه لوازم کلیسایی مجهز میکند. اسقف حاکم که بر رعایت انضباط کلیسایی نظارت میکند، حق دارد روحانیون و غیرروحانیون را مجازات کند (مجازات روحانیون شامل مؤاخذه، برکناری از مقام و خلع ید موقت از خدمت روحانی است؛ برای غیرروحانیون – طرد موقت از کلیسا). او پروندههای جنایات سنگین روحانیون و غیرروحانیون را به دادگاه کلیسایی سپرده و حکم این دادگاه را تأیید میکند. اسقف حاکم مطابق با قوانین دینی مسایل نکاح و طلاق کلیسایی را حل میکند.
در حوزه کلیسایی که اسقف خود را از دست داده است، یک اسقف موقت توسط اسقف اعظم منصوب میشود که در شرایط عادی یک حوزه اسقفی نمیتواند بیش از 40 روز بدون اسقف بماند. اسقف حاکم بعد از رسیدن به سن 75 سالگی استعفانامه خود را تسلیم اسقف اعظم میکند. سینود مقدس به طور موقت این تقاضا را ارضا میکند. مجلس حوزه اسقفی، ارگان عالی است که اسقف حاکم به وسیله آن حوزه اسقفی خود را اداره میکند. مجلس حوزه اسقفی از تعداد برابر روحانیون و غیرروحانیون متشکل است و جلسات آن حداقل سالی یک بار توسط اسقف حاکم تشکیل میشوند. ترتیبات انتخاب اعضای مجلس حوزه اسقفی توسط مقامات حوزه اسقفی تعیین میشود. اختیارات مجلس حوزه اسقفی شامل انتخاب اعضای مجلس کلیسایی و اعضای شورای حوزه اسقفی، تأسیس مؤسسات حوزه اسقفی و نظارت بر جریان امور حوزه اسقفی و تأمین مالی این فعالیت و استماع گزارشهای ریاست حوزه اسقفی در باره جنبههای مختلف زندگی حوزه است. اسقف حاکم، رئیس مجلس حوزه اسقفی است. مجلس حوزه اسقفی معاون رئیس و دبیر مجلس را انتخاب میکند. تصمیمات مجلس حوزه اسقفی با اکثریت آرا اتخاذ میشود و در صورت برابری آرا، رأی رئیس جلسه تعیین کننده میشود.
شورای حوزه اسقفی حداقل از 4 روحانی با درجه “پرسویتر” متشکل است که نیمی از آنها توسط اسقف حاکم منصوب میشوند و دیگران توسط مجلس حوزه اسقفی برای مدت 1 سال انتخاب میشوند. اسقف حاکم رئیس این شورا میباشد. شورای حوزه اسقفی حداقل یک بار در هر سهماه تشکیل جلسه میدهد. اسقف حاکم دبیر شورای حوزه اسقفی را منصوب میکند. در صورت عدم رسیدن به توافق همه اعضا، تصمیمات این شورا با اکثریت آرا گرفته میشود. چنانچه آرای منفی و مثبت برابر باشد، رأی رئیس تعیین کننده میشود. شورای حوزه اسقفی موظف است تصمیمات و مصوبات مجلس حوزه اسقفی را اجرا کند، گزارشهای عملکرد سالانه خود را تسلیم مجلس حوزه اسقفی بکند، منابع مالی تأمین مخارج حوزه اسقفی و کلیساهای منفرد را جستجو کند، مرزهای جمعیتهای کلیسایی را تعیین کند، گزارشهای کشیشهای کلیساهای محلی را بررسی کند، بر فعالیت شوراهای کلیسایی نظارت کند، به بازرسی مالی مؤسسات حوزه اسقفی بپردازد، با طرحهای ساختمان، تعمیر و مرمت معابد آشنا شود و تأمین مالی روحانیون و کارکنان کلیسایی خارج از رده خدمت را بر عهده خود بگیرد.
□