روسیه و خاورمیانه پس از صدام

پس از رویدادهای 11 سپتامبر 2001 و «امنیتی شدن» سریع فضای خاورمیانه، این منطقه آبستن تحولات مهم و شگرفی گردید. حمله نظامی به افغانستان و عراق، مسأله هسته ای ایران، آغاز بحران سوریه پس از ترور رفیق حریری ـ نخست وزیر فقید لبنان ـ از نمونه های برجسته این تحولات به شمار می آید. در این میان، تلاش مسکو برای متقاعد سازی ایران به تعلیق فعالیت های هسته ای و پذیرش طرح هسته ای روسیه مبنی بر انجام غنی سازی اورانیوم در خاک روسیه در قالب یک شرکت سهامی مشترک، تشویق مقامات دمشق به اجرای قطعنامه های 1636 و 1644 شورای امنیت سازمان ملل و اخیراً دعوت از حماس برای حضور در مسکو و درخواست از این جنبش جهت پایبندی به تعهدات دولت خودگردان نسبت به فرایند صلح خاورمیانه جملگی حاکی از این واقعیت است که روسیه به جای رویکرد تعامل یا تقابل با غرب در حوزه خاورمیانه می کوشد تا «راه سومی» را برگزیند که می توان آن را «میانجیگری» خواند.
   
    راه سوم، نتیجه تجربه ناموفق مقامات کرملین از «نمونه عراق 2003» می باشد. به این معنا که مسکو به جای «مخالفت بدون مقاومت» در برابر فشارهای غرب به ویژه ایالات متحد آمریکا که می تواند به وجهه بین المللی روسیه آسیب وارد سازد، در تلاش است تا مانع از رادیکـالیزه شـدن سیاسـت های ایـران، سوریـه و حماس در برابر فشارهای واشنگتـن گـردد. زیـرا از نظـر مقـامات مسکـو در صـورت بـروز چنیـن وضعیـتی، ایـن ســه بازیگر در سناریوهای مشابه با سناریوی عراق گرفتار خواهند شد. بالطبع این نتیجـه هرگـز مـورد دلخـواه روسیـه نخواهد بود. از دسـت دادن تدریجی نفوذ سنتی و بازار فروش خود در ابعاد محصولات نظامی و غیرنظامی و نیز مخدوش شدن وجهه بین المللی این کشور به عنوان یک بازیگر جهانی، از پیامدهای منفی این دومینوی احتمالی خواهد بود.
    موضعگیری اخیر مقامات کرملین در قبال پیروزی انتخاباتی حماس در ژانویه 2006 در همین راستا قابل تحلیل و تبیین می باشد. درحالیکه کاخ سفید هنوز پیروزی حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین را نپذیرفته و همچنان این جنبش را یک سازمان تروریستی قلمداد می نماید و مقامات بروکسل (اتحادیه اروپا) به رسمیت شناختن دولت جدید به رهبری حماس را منوط به اقدام این سازمان در شناسایی اسرائیل می دانند. روسیه در یک حرکت بدیع و ابتکاری به دعوت سران جنبش حماس جهت حضور در نشست مسکو اقدام نمود. این نشست قرار است در روزهای 3 و 4 مارس 2006 در مسکو با حضور خالد مشعل رئیس شاخه سیاسی حماس و دیپلمات های روسی از جمله الکساندر سالتانوف معاون وزیر خارجه و رئیـس هیأت مذاکـره کننـده روسی و الکسانـدر کـالوگین نماینده ویژه وزیر امور خارجه در فرایند صلح خاورمیانه برگزار گردد. افزون بر آن، به نقل از الکساندر سالتانوف، این احتمال وجود دارد که سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه با هیأت مذاکره کننده حماس دیدار نماید.
    پریماکوف به تازگی و طی مصاحبه با شبکه خبری اینتر فکس پیش بینی نموده است که حماس عاقبت اسرائیل را به رسمیت خواهد شناخت. وی در این مصاحبه گفته است: «من معتقدم که حماس در صورت حفظ قدرت در فلسطین با اسرائیل مذاکره خواهدکرد، زیرا چاره ای جز این ندارد.» وی با مقایسه حماس با سازمان آزادیبخش فلسطین (PLO) بر این باور است که حماس نیز همچون سازمان یاد شده تدریجاً فرایند شناسایی اسرائیل را طی خواهد نمود. با این حال، از نظر پریماکوف، فشار روانی غرب بر حماس ممکن است نتایج معکوس داشته باشد که چنین نتیجه ای نمی تواند نافع دو طرف باشد.
    به هر ترتیب، مسکو با پیش بینی رفتار آتی حماس، سعی دارد تا با صیقل دادن سیاست های حماس مانع از رویارویی مستقیم این سازمان با آمریکا و اسرائیل و در نهایت خاتمه بازی به نفع دو دولت یاد شده گردد.
   
□