فرصت های تازه در روابط ایران و ارمنستان

ایروان موفق شد در باره تعویق افزایش قیمت گاز با مسکو به توافق برسد. تا اول آوریل سال جاری قیمت های گاز صادراتی روسیه به ارمنستان در سطح سابق یعنی ۵۴ دلار برای ۱۰۰۰ متر مکعب باقی خواهد ماند. و از اول آوریل سال ۲۰۰۶ ارمنستان گاز را به قیمت ۱۱۰ دلار برای ۱۰۰۰ متر مکعب خواهد خرید. نخست وزیر ارمنستان آندرانیک مرکاریان خاطرنشان ساخت: «با در نظر گرفتن ماه های زمستان توافق حاصل شده برای ما مهم است». به گفته وی قرار است ثبت قاطع توافق ۲۲ ژانویه ضمن سفر روبرت کوچاریان رئیس جمهور ارمنستان به مسکو انجام شود.
    لازم به یادآوری است که اعلامیه «گازﭘروم» مبنی بر افزایش دو برابر قیمت گاز با نارضایتی بسیار شدید ارمنستان روبرو شده بود. ایروان در حیرت است که چرا روسیه حاضر نیست به تنها کشور وفادار ماورای قفقاز امتیاز بدهد. نخست وزیر ارمنستان مرکاریان ضمن مصاحبه با «کنترون» ـ یکی از کانال های تلویزیون ارمنستان اظهار داشت: اگر روسیه قیمت های گاز را افزایش دهد ضرورت توجه مجدد به «شریک استراتژیک» و تجدید نظر کیفی در روابط به وجود خواهد آمد. سخنگوی مجلس آرتور باگداساریان به این موضوع اشاره کرد که ایروان می تواند در شرایط وجود پایگاه نظامی روسیه در ارمنستان که مسکو بطور مجانی از آن استفاده می کند، تجدید نظر نماید. رئیس انستیتوی شرق شناسی نیکولای آوگانسیان ضمن مصاحبه با «روزنامه بی طرف» اظهار داشت که روسیه نسبت به ارمنستان بیشتر بی اعتنایی می کند تا نسبت به گرجستان و یا آذربایجان. و این عقیده اکثریت مردم ارمنستان است. یک کارشناس ارمنی می گوید: «تجدید نظر در روابط ارمنستان با روسیه ضرورت مبرمی است. سیاست روسیه نه فقط ارمنستان بلکه گرجستان و آذربایجان را هم دچار مشکل کرده است. آنها ما را به این متهم می کنند که اگر ارمنستان نبود مدتها ﭘیش روسیه را از قفقاز بیرون می کردند و حالا روسیه فقط بخاطر ارمنستان در قفقاز حضور دارد.» با وجود این، موضع «گازپروم» هنوز عوض نمی شود و رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین نشان داد که به روابط مهره های حاکم اعتنایی ندارد. با این همه، رئیس جمهور روسیه اضافه کرد که می توانست از دولت درخواست کند که اعتبار با امتیازی را برای پرداخت گاز روسیه به ارمنستان بدهد. اما ایروان مانند کیف از گرفتن اعتبار خودداری نموده است. به گفته نخست وزیر ارمنستان مرکاریان، ایروان می تواند چنین اعتباری را از کشورهای دیگر و با شرایط مناسبتری هم بگیرد.
    در این میان، با بالا بردن قیمت های گاز برای ارمنستان، مسکو فقط منافع ارزی را دنبال نمی کند: ٨٨ میلیون دلار در سال برای «گازپروم» سود بزرگی نیست. ایروان مطمئن است که این موضوع کاملاً سیاسی می باشد. نیکولای اوگانسیان رئیس انستیتوی شرق شناسی ضمن مصاحبه با «روزنامه بی طرف» اظهار داشت: مسکو می خواهد با استفاده از فشار گازی یک سری مواضع استراتژیک را در اقتصاد ارمنستان بگیرد. مثلاً روسیه به ارمنستان ﭘیشنهاد داد که پنجمین بلوک نیروی برق نیمه ساز نیروگاه حرارتی رازدان را در اختیار آن بگذارد (شرکت «سیستم واحد انرژتیک روسیه» در حال حاضر صاحب چهار بلوک این نیروگاه می باشد). بعد از اتمام ساختمان، این بلوک به حجمی نیروی برق تولید خواهد کرد که در حال حاضر در کل جمهوری تولید می شود. همچنین سیستم هماهنگ شده نیروگاه برق آبی وروتان و۴۵ درصد سهام «ارم.روس.گازپروم» که به دولت ارمنستان تعلق دارد و حتی قسمتی از سهام نیروگاه اتمی ارمنستان جزو اهداف روسیه است.
    در ارمنستان و از همه مهمتر در ایران درک می کنند که طرح به اتمام رساندن ساختمان پنجمین بلوک نیروگاه حرارتی رازدان و همچنین افزایش قابلیت عبور دادن شبکه های گاز در ارمنستان به ساختمان لوله گاز ایران ـ ارمنستان بستگی دارد.
    ارمنستان نمی خواهد روسیه را به این پروژه راه دهد. در ماه دسامبر سال گذشته «گازپروم» و شرکت «سیستم واحـد انـرژتیک روسیـه» تصمیم گرفتند، کنسرسیومی را بمنظور شرکت کردن در مناقصه برای به اتمام رساندن ساختمان پنجمین بلوک نیروگاه حرارتی رازدان و همچنین در کشیدن لوله گاز در قسمت ارمنستان (در واقع در توسعه دادن شبکه حمل و نقل گاز ارمنستان) تشکیل دهند. در سپتامبر سال ۲۰۰۵ حقوق مربوطه به شرکت های ایرانی «سن ایر» و «مار» که ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه گذاری کرده بودند تحویل داده شد. لوله گاز ایران ـ ارمنستان تهدید بالقوه و جدی برای «گازپروم» می باشد چون کاملاً واضح است که لوله گاز ۷۰۰ کیلومتری که در حال ساختمان می باشد دیر یا زود می تواند به یک شاه لوله انتقال گاز تبدیل شود. عبور شاه لوله گاز از ایران به ارمنستان و در آینده به گرجستان و اوکراین بر خورد مستقیم منافع روسیه و ایران به دنبال خواهد داشت.
    در ایروان می گویند که بعد از اتمام ساختمان لوله گاز از ایران، ارمنستان دو شاه لوله گاز خواهد داشت: یکی در شمال از روسیه از طریق گرجستان به خاک ارمنستان و دومی از جنوب از ایران. اما در ایروان یک امکان دیگری نیز در حال حاضر تحت بررسی می باشد. اگر گاز روسیه برای ارمنستان خیلی گران شود و یا به دلایلی دیگر تحویل آن قطع گردد ارمنستان خواهد توانست بطور کامل سوخت را برای خود از ایران تأمین کند. به گفته ارمن موسیان وزیر نیرو ارمنستان از طریق لوله گاز ایران ـ ارمنستان در آینده بقدری می توان گاز وارد کرد که در حال حاضر از طریق تنها لوله گاز ارمنستان از روسیه از طریق گرجستان وارد می شـود. رئیـس دفتـر رئیس جمهور ارمنستان ارتاشس تومانیان اشاره کرد که طبق قرارداد ایران ـ ارمنستان، ایروان متعهد است تحویل گاز را با صادرات نیروی برق به همان اندازه جبران کند.
    شاید بهمین خاطر ارمنستان حق ساختمان لوله گاز از ایران و بازسازی پنجمین بلوک نیروگاه حرارتی رازدان را تحویل شرکتهای ایرانی داده است و این حاکی از آن است که ایروان سعی می کند بیمه ای را از جنگ گازی احتمالی با متروﭘل سابق در ایران پیدا کند. این کاملاً طبیعی است چون ایرانیان بر خلاف مسکو شرایط شفافتر و مناسبتری را پیشنهاد می کنند گرچه که در این موضوع نیز سئوال زیاد است از جمله سؤالاتی که مربوط به قیمت می شود (قیمت اعلام شده ٨۵ دلار برای ۱۰۰۰ متر مکعب بود).
    در این میان، در اروﭘا منابع دیگری برای تأمین گاز را بررسی می کنند که بین همه آنها بیشتر به ایران اشاره می کنند. با وجود این واردان اوسکانیان وزیر امور خارجه ارمنستان مطمئن است که افزایش احتمالی قیمتهای گاز روسیه که به ارمنستان وارد می شود اثر منفی به روابط روسیه و ارمنستان نخواهد گذاشت. وی توضیح داد: «ما باید شراکت استراتژیک را درست درک کنیم. ﭘایه و اساس شراکت ما با روسیه امنیت موجودیت ارمنستان است».
   
   
    * روزنامه نگار و نویسنده روزنامه نزاویسما گازتا چاپ مسکو، وی این مقاله را ویژه ایراس نگاشته است.